on 29/03/2025
Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος, ΜΔΕ Δασική & Περιβαλλοντική πολιτική,
υπ. Δρ. Παν/μίου Αιγαίου,
μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου Επιμελητηρίου Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας
Εισήγηση στο πλαίσιο επιστημονικής Ημερίδας που διοργάνωσαν οι «Φίλοι του Εθνικού Πάρκου & Υγροτόπου Σχινιά – Μαραθώνα» σε συνεργασία με το «Επιμελητήριο Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας» στις 23 Μαρτίου 2025, στο Μουσείο Μαραθωνίου Δρόμου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δασών 2025.
1. Δασική και περιβαλλοντική προστασία
Το Σύνταγμα του 1975 περιέλαβε για πρώτη φορά διατάξεις για την προστασία του περιβάλλοντος στο άρθρο 24 από το οποίο απορρέει υποχρέωση της πολιτείας να προβαίνει στη λήψη των απαιτούμενων μέτρων για την περιβαλλοντική προστασία. Η δασική προστασία και η αναδάσωση κατοχυρώνονται στα άρθρα 24 και 117 παρ. 3, ενώ µε την ερμηνευτική δήλωση του άρθρου 24 αποδίδεται η έννοια του δάσους, κρίσιµη για τη συγκρότηση της οποίας είναι η οργανική ενότητα της βλάστησης.
Τα δασικά οικοσυστήματα υπάγονται έτσι σε αυστηρό καθεστώς προστασίας, ενώ επιβάλλεται απαγόρευση μεταβολής του προορισμού τους και υποχρέωση αναδάσωσης σε περίπτωση καταστροφής τους. Στο πλαίσιο αυτό ψηφίστηκε ο ν. 998/1979 για την προστασία των δασών και ενώ θα περίμενε κανείς πως θα είμαστε σήμερα πρωτοπόροι στην προστασία του περιβάλλοντος και των δασών, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν και τόσο καλά, όπως όλα δείχνουν.
Στα χρόνια που ακολούθησαν ξεκίνησε μία συστηματική καταστρατήγηση των Συνταγματικών κανόνων, με την εισαγωγή στον ν. 998/1979 μιας ατέλειωτης σειράς επιτρεπτών επεμβάσεων στα δάση και στις δασικές εκτάσεις που κάθε άλλο παρά συνάδουν με την οικολογική αξία τους και την αποστολή τους, σε βαθμό που σήμερα μπορούμε να ισχυριστούμε χωρίς υπερβολή ότι στα δάση μας, ακόμα και στα πιο πολύτιμα από αισθητικής και οικολογικής απόψεως, επιτρέπονται τα πάντα: οικισμοί, καλλιέργειες, δομές, γήπεδα, βιομηχανίες, λατομεία, στρατόπεδα, κτηνοτροφικές μονάδες, ξενοδοχεία, γκολφ, ΧΥΤΑ, μονάδες Α.Π.Ε., δρόμοι και πολλά άλλα.
2. Αποδόμηση της Δασικής προστασίας
Παράλληλα ξεκίνησε η συστηματική απαξίωση του ρόλου της Δασικής υπηρεσίας με την υποστελέχωση και την αποδόμησή της, τον περιορισμό της σε ρόλο απλού παρατηρητή και την ανάθεση των αρμοδιοτήτων της σε ιδιώτες – εξωθεσμικούς φορείς, των οποίων ωστόσο οι καταστατικοί σκοποί δεν προβλέπουν αρμοδιότητες δασικής διαχείρισης και προστασίας.
Μερικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα για αυτό είναι τα ακόλουθα:
α) Η αφαίρεση της δασοπυρόσβεσης από τις δασικές υπηρεσίες και η υπαγωγή της στο Πυροσβεστικό Σώμα με τον ν. 2612/1998, μολονότι το Συμβούλιο της Επικρατείας έχει αναγνωρίσει ότι μόνο πρόσφορο σύστημα προστασίας των δασών είναι εκείνο της ενιαίας προστασίας τους από τις Δασικές αρχές (ΣτΕ Ολ 2753/1994, ΣτΕ 3342/1999).
β) Οι απευθείας αναθέσεις της αποκατάστασης των δασών σε εξωθεσμικούς φορείς -συνήθως εταιρικούς κολοσσούς- μέσω του θεσμού του «αναδόχου αναδάσωσης» (άρθ. 42 παρ. 3 ν. 998/1979, ΠΝΠ της 13/8/2021, ν. 4824/2021), αντίθετα με τη νομοθεσία των δημοσίων έργων και του ανταγωνισμού και ενώ το κράτος διαθέτει τις υπηρεσίες του που με πολύ χαμηλότερο κόστος, σε σχέση με τα υπέρογκα κονδύλια που δαπανώνται, θα μπορούσε να φέρει σε πέρας το σχετικό έργο με επιτυχία.
γ) Η απόλυτη απαξίωση της Δασικής υπηρεσίας στη διαχείριση των δασών ήρθε πολύ πρόσφατα με την προωθούμενη από τον απερχόμενο υπουργό ανάθεση της διαχείρισης των δασών σε υβριδικά σχήματα αποτελούμενα από Δασικούς Συνεταιρισμούς και ιδιώτες – ξυλεμπόρους, παρόλο που το Σύνταγμα προβλέπει ότι η προστασία των δασών την οποία διασφαλίζει η ορθή διαχείριση, αποτελεί καθήκον της πολιτείας και οφείλει να συντελείται από ειδικευμένο δασικό προσωπικό που διαθέτει τα απαραίτητα εχέγγυα επαγγελματικής κατάρτισης, σύμφωνα και με τις αρχές και τα πορίσματα της επιστήμης της Δασολογίας και τις εφαρμοζόμενες εδώ και αιώνες δασοπονικές πρακτικές (σχετ. https://dasarxeio.com/2025/03/12/142685/).
δ) Άλλο παράδειγμα απαξίωσης της δασικής προστασίας είναι η ανάθεση στη ΔΕΔΔΗΕ της διενέργειας όλων των κλαδεύσεων και της υλοτομίας στα δάση από τα οποία διέρχονται δίκτυά της (άρθ. 5 ν. 998/1979, 71 ν. 4876/2021, ν. 5069/2023), παρόλο που από τους καταστατικούς σκοπούς της δεν προβλέπεται τέτοια αρμοδιότητα και η ίδια δεν αντιμετωπίζει το δάσος ως προστατευόμενο οικοσύστημα αλλά ως «εμπόδιο» για την ενέργεια.
ε) Βαρύτατο πλήγμα για τα ελληνικά δάση αποτέλεσε και η επικράτηση του καθεστώτος της εκτός σχεδίου δόμησης και η παρατεινόμενη ανοχή της αυθαίρετης δόμησης εντός δασών και δασικών εκτάσεων από όλες σχεδόν τις Μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις.
στ) Τη ζοφερή αυτή πραγματικότητα επιτείνει ο ν. 4685/2020 που εξαίρεσε τα αισθητικά δάση από την περιβαλλοντική νομοθεσία, ο ν. 5024/2023 που επέτρεψε την εξαγορά καταπατημένων ακινήτων του Δημοσίου στα οποία περιέχονται δάση και οικότοποι, αλλά και ο ν. 5037/2023 που επέτρεψε την απόδοση παρανόμως εκχερσωθέντων δασών σε αγροτική χρήση, αντίθετα με το Σύνταγμα και τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ Ολ 710/2020, ΣτΕ 645/2019).
ζ) Στις τακτικές αυτές θα πρέπει να συνυπολογίσουμε τις αιολικές εγκαταστάσεις που επιτρέπονται όχι μόνο στα δάση αλλά και σε αναδασωτέες εκτάσεις ακόμα και πριν την ανάκτηση της δασικής βλάστησης μολονότι το Σύνταγμα απαγορεύει κάθε δραστηριότητα σε αυτές πλην της ίδιας της αναδάσωσης (άρθ. 13ο παρ. 1 ν. 1822/1988, 2 παρ. 1-4α’ ν. 2941/2001, 6 Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου των ΑΠΕ – αποφ. 49828/2008, ΣτΕ Ολ 2499/2012).
η) Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει η μεταβίβαση δημοσίων δασών σε ιδιώτες επενδυτές μέσω ΤΑΙΠΕΔ κατ’ εφαρμογή του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ν. 3986/2011) παρά την αντίθετη νομολογία του ΑΠ και του ΣτΕ (ΑΠ 207/2010, ΣτΕ 805/2016) που έχει κρίνει ότι τα δημόσια δάση υπάγονται στην έννοια των κοινοχρήστων πραγμάτων τα οποία είναι εκτός συναλλαγής, ανήκουν στη δημόσια κτήση και αποτελούν στοιχείο του ζωτικού χώρου του ανθρώπου, ο δε αποκλεισμός της απόλαυσής τους συνιστά παράνομη προσβολή της προσωπικότητας του ατόμου.
θ) Πέραν αυτών, η κτήση του Δημοσίου επί των δασών του εγγυάται και τον πρωταρχικής σημασίας δημόσιο σκοπό της εθνικής κυριαρχίας, αφού η ελληνική Πολιτεία για να είναι βιώσιμη και κυρίαρχη, πρέπει να διαθέτει την αναγκαία εδαφική επάρκεια και τον έλεγχο του φυσικού περιβάλλοντος. Για τούτο το άρθρο 2 του ν. 998/1979 ορίζει ότι «τα δάση συνιστούν εθνικό κεφάλαιο» για την προστασία του οποίου το κράτος έχει υποχρέωση να λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους νόμους.
3. Το Πρόγραμμα AntiNero
Από τα πρόσφατα παραδείγματα συστηματικής υποβάθμισης και καταστροφής των δασών, το πρόγραμμα Antinero μολονότι προωθείται ως το πλέον ικανό εργαλείο για την προστασία τους από τις πυρκαγιές, προκαλεί εκτεταμένη οικολογική υποβάθμιση και αφανισμό των δασών χωρίς να αποδεικνύεται ικανό να αποτρέψει ούτε και αυτές τις δασικές πυρκαγιές, αφού κατά την τετραετή εφαρμογή του έχουν καεί τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της χώρας μας.
Στο πλαίσιο του Antinero συντελούνται συστηματικές παραβιάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, αφού δεν τηρείται η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης που προβλέπει η οδηγία 2001/42/ΕΚ για Προγράμματα με επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον συγχρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η οδηγία 92/43/ΕΚ για επεμβάσεις σε προστατευόμενους οικοτόπους. Το πρόγραμμα απαιτείται να υποβάλλεται σε περιβαλλοντικό προέλεγχο και αξιολόγηση κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης της Οδηγίας 42/2001 και της κυα 107017/2006 (ΦΕΚ Β’ 1225) και δεν αρκούν για την εφαρμογή του δασοτεχνικές μελέτες, όπως συμβαίνει στην πράξη. Ακόμα αυστηρότερη διαδικασία Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και προηγούμενος καθορισμός της δέουσας εκτίμησης των στόχων διατήρησης απαιτείται εφόσον το Antinero εφαρμόζεται σε προστατευόμενους οικοτόπους, κάτι που ουδόλως τηρείται με ολέθρια αποτελέσματα για τη φύση.
Πέραν αυτών, έχουν διαπιστωθεί περιπτώσεις διασπάθισης εκατομμυρίων ευρώ από κονδύλια του AntiNero σε δράσεις άσχετες με το πρόγραμμα, ενώ μη νόμιμα κατά την οδηγία 2001/42 η αρχή που σχεδιάζει και εκπονεί το πρόγραμμα ανήκει στην ίδια υπηρεσιακή ιεραρχία με την αρχή που το εφαρμόζει μετά την κάθετη υπαγωγή στο ΥΠΕΝ του συνόλου των δασικών υπηρεσιών της Χώρας. Επομένως συντελείται διαρκής καταστρατήγηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του AntiNero και μάλιστα για προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την ίδια.
Για το πρόγραμμα Antinero, πέρα από όσα καταγγέλθηκαν σε επιστημονική ημερίδα που διοργάνωσε το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος & Βιωσιμότητας στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών τον περασμένο Οκτώβριο (7/10/2024) και από δικαστικές υποθέσεις που ήδη εκκρεμούν ενώπιον της διοικητικής και ποινικής δικαιοσύνης, έχει κατατεθεί κοινοβουλευτική ερώτηση με θετική απάντηση ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενώ πρόσφατα κατατέθηκε και αναλυτική Καταγγελία – Αναφορά προς το Ευρωκοινοβούλιο για διερεύνηση παραβιάσεων της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας, διαδρομών κονδυλίων και ευθυνών και για την επιβολή κυρώσεων.
4. Νομικό πλαίσιο για το Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα
Σύμφωνα με τη Γνωµοδότηση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους 354/1992 ο καθορισµός των οριογραµµών αιγιαλού και παραλίας του Σχινιά έχει συντελεστεί από το 1965, ενώ ο χώρος έχει χαρακτηριστεί ως «δάσος» που εμπίπτει στην αρµοδιότητα του ∆ασαρχείου Καπανδριτίου. Μεγάλο μέρος της έκτασης δεν ανήκει στο ελληνικό Δημόσιο, αλλά στον «Οικοδομικό Συνεταιρισμό Ελλήνων Δικαστών και Εισαγγελέων (ΣΥΝ.Π.Ε.)», ωστόσο σύμφωνα με το Σύνταγμα και την κείμενη νομοθεσία τα ιδιωτικά δάση απολαμβάνουν τον ίδιο βαθμό προστασίας με τα δημόσια, ενώ απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού τους, η διάθεσή τους για χρήση ασυμβίβαστη με τη δασική και κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέα σε περίπτωση καταστροφής τους.
Οι χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές και ο υγροβιότοπος της περιοχής Σχινιά – Μαραθώνα χαρακτηρίστηκαν ως «εθνικό πάρκο» με το πδ/γμα της 22.6.2000 (ΦΕΚ Δ’ 395/3.7.2000)[1]. Ακολούθως, με την κυα ΥΠΕΝ/ΕΥΠΕ/οικ. 110107/21.9.2000 εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου «Ολυμπιακό Κέντρο Κωπηλασίας» στην περιοχή του Σχινιά και με τη νεώτερη κυα 32473/7718/17.12.2001 εγκρίθηκε Κανονισμός Διοίκησης και Λειτουργίας και Σχέδιο Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (ΦΕΚ Β’ 1830/31.12.2001).
Το έτος 2008 υλοποιήθηκε η δράση «Πρόγραμμα Παρακολούθησης της Ορνιθοπανίδας στους Υγροτόπους της Αττικής» από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία με συστηματικές καταγραφές σε ετήσια βάση, μεταξύ άλλων, στους υγροτόπους Έλους Σχινιά και Έλους Βραυρώνας και το 2009 εκπονήθηκε μελέτη προστασίας του ορεινού όγκου του Υμηττού από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας («Οργανισμό Αθήνας» – ΟΡΣΑ). Επίσης το 2009 υλοποιήθηκε το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας και προωθήθηκε Σχέδιο δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας που αφορούσε, μεταξύ άλλων, τον ορεινό όγκο του Υμηττού και τον υγρότοπο του Σχινιά, χρηματοδοτούμενο από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον» του ΥΠΕΧΩΔΕ.
Με τις διατάξεις του Παραρτήματος IX του ν. 4227/2014 [νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής (ΡΣΑ), ΦΕΚ Α’ 156/1.8.2014] έγινε κατηγοριοποίηση, μεταξύ άλλων, των υγροτόπων της Αττικής σε σχέση με τις προστατευόμενες περιοχές Natura, μεταξύ των οποίων ο υγρότοπος Σχινιά (GR3000003, GR3000016) και με την κυα 50743/11.12.2017 (ΦΕΚ Β’ 4432/15.12.2017) αναθεωρήθηκε και εμπλουτίστηκε ο εθνικός κατάλογος περιοχών του Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Natura 2000, μεταξύ των οποίων το «Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα» (GR3000003), ο υγρότοπος Σχινιά (GR3000016) και ο νότιος Ευβοϊκός κόλπος (GR2420016). Στην περιοχή του υγροτόπου Σχινιά (GR3000016) είναι εφαρμοστέα και η κυα ΔΔΠ0007378/0454ΒΕΞ 2017/11.5.2017 (ΦΕΚ Β’ 1636/12.5.2017), με την οποία καθορίστηκαν οι όροι, τα τεχνικά θέματα και η διαδικασία για την παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού, παραλίας, όχθης και παρόχθιας ζώνης μεγάλων λιμνών και πλεύσιμων ποταμών.
Το 2006 εγκρίθηκε ο Κατάλογος Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) για τη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή, σε συμφωνία με την Απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής (ΕΕ L 259), μεταξύ των οποίων και οι περιοχές Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (GR3000003). Με τον ν. 3937/2011 (ΦΕΚ Α’ 60/31.3.2011) οι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) του Παραρτήματος 1 της απόφασης 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής (ΕΕ L 259) χαρακτηρίστηκαν ως «Ειδικές Ζώνες Διατήρησης» (ΕΖΔ) και οι «Ζώνες Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ) της κυα Η.Π. 37338/1807/Ε.103/1.9.2010 (ΦΕΚ Β’ 1495/6.9.2010) κατέστησαν μέρος του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, οι δε περιοχές ΕΖΔ και ΖΕΠ εντάχθηκαν στο Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών ως «Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών» (η ρύθμιση, μεταξύ άλλων, αφορούσε το όρος Υμηττό – GR3000015 και τον Υγρότοπο Σχινιά – GR3000016)[2].
5. Η αδιανόητη περιπέτεια του «Φορέα Διαχείρισης»
Κατ’ εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 10 του άρθρου 15 του ν. 2742/1999 (ΦΕΚ Α’ 207/7.10.1999, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 13 του ν. 3044/2002) με το προεδρικό διάταγμα της 13ης Σεπτεμβρίου 2002 (ΦΕΚ Δ’ 793/2002) ιδρύθηκε ο «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα», ο οποίος εν συνεχεία συγχωνεύτηκε με τον «Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πάρνηθας» που μετονομάστηκε ως «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας και Οικοσυστημάτων Αττικής», σύμφωνα με την περ. ζ’ της παρ. 1 του άρθρου 8 του ν. 4109/2013 (ΦΕΚ Α’ 16/23.1.2013, διόρθ. σφάλμ. ΦΕΚ Α’ 47/21.2.2013) και του οποίου η λειτουργία παρατάθηκε με τα άρθρα 8 παρ. 20 του ν. 4109/2013, 36 του ν. 4342/2015 και 16 του ν. 4447/2016.
Με τις διατάξεις του άρθρου 1 του ν. 4519/2018 (ΦΕΚ Α’ 25/20.2.2018) καθορίστηκε η νομική μορφή των «Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών» (ΦΔΠΠ) ως νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ) κοινωφελούς, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, εποπτευομένων από τον Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με σκοπό τη διοίκηση και διαχείριση των περιοχών, στοιχείων και συνόλων της φύσης και του τοπίου των άρθρων 18, 19 και 21 του ν. 1650/1986 που περιλαμβάνονται στη δικαιοδοσία τους, ο δε «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας και Οικοσυστημάτων Αττικής» μετονομάστηκε διαδοχικά σε «Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, Υμηττού και Νοτιοανατολικής Αττικής» με το άρθρο 2 παρ. 3 περ. κστ’ του ν. 4519/2018 (ΦΕΚ Α’ 25/20.2.2018) και σε «Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα» με την παρ. 2 του άρθρου 47 του ν. 4521/2018 (ΦΕΚ Α’ 38/2.3.2018).
Ακολούθως, με το άρθρο 27 του ν. 4685/2020 (ΦΕΚ Α’ 92/7.5.2020, όπως τροποποιήθηκε με τους ν. 4722/2020, ΦΕΚ Α’ 177 και 4819/2021, ΦΕΚ Α’ 129), ιδρύθηκε ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ) με κύριο έργο του τον συντονισμό της εφαρμογής της πολιτικής για τις προστατευόμενες περιοχές με την υποστήριξη του «Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών» και με το άρθρο 34 του ως άνω νόμου καθορίστηκε ότι από την έναρξη της κατά νόμον λειτουργίας του ΟΦΥΠΕΚΑ, κάθε ΦΔΠΠ του ν. 4519/2018 καταργείται και ο ΟΦΥΠΕΚΑ καθίσταται καθολικός διάδοχός του. Στον ΟΦΥΠΕΚΑ υπάγονται και λειτουργούν σήμερα σε επίπεδο Τμήματος 24 Μονάδες Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΜΔΠΠ) που, μαζί με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις, τις Περιφέρειες και τους Δήμους, συγκροτούν σε περιφερειακό επίπεδο το «Σύστημα Διακυβέρνησης Προστατευόμενων Περιοχών», μεταξύ των οποίων και η «Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Σκύρου και Ευβοίας» και η «Μονάδα Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχοινιά και Προστατευόμενων Περιοχών Σαρωνικού Κόλπου».
Στο μεταξύ, με την παρ. 4 του άρθρου 2 του ν. 4519/2018 ιδρύθηκαν και νέοι ΦΔΠΠ μεταξύ των οποίων ο «Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Ευβοίας», που αργότερα καταργήθηκε συγχωνευόμενος στον ΟΦΥΠΕΚΑ με την υπουργική απόφαση ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/55125/1942/31.5.2022 (ΦΕΚ B’ 2870/7.6.2022), ο δε «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα» καταργήθηκε συγχωνευόμενος στον ΟΦΥΠΕΚΑ με την υπουργική απόφαση ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/116732/4315/7.12.2021 (ΦΕΚ Β’ 6191/23.12.2021).
Επισημαίνεται ότι η νομοθετική πορεία και αποτύπωση της εξέλιξης των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ) της πατρίδας μας αποδείχτηκε ιδιαίτερα προβληματική, γεγονός που αναπόφευκτα επηρέασε και την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας στην πράξη, λόγω της έντονης ανασφάλειας δικαίου που δεν συνάδει με σύγχρονο κράτος δικαίου και την οποία προκάλεσε ο εκάστοτε χειρισμός του θεσμικού και νομικού καθεστώτος που διέπει τους ΦΔΠΠ, με τις αλλεπάλληλες μετονομασίες τους και τις μεταβολές των ορίων της δικαιοδοσίας τους, ενώ πολλοί φορείς που είχαν καταργηθεί με τον ν. 4109/2013, εν συνεχεία καταργήθηκαν εκ νέου και με υπουργικές αποφάσεις (λ.χ. ο Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Έβρου, ο Φορέας Διαχείρισης Δάσους Δαδιάς, ο Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Κερκίνης κ.ά.) ή και με την παρ. 9 του άρθρου 8 του ίδιου ως άνω νόμου (όπως ο Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων και ο Φορέας Διαχείρισης Κάρλας – Μαυροβουνίου – Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου). Και γενικά, δεν τηρήθηκε ενιαίος και εύληπτος τρόπος καθορισμού, ίδρυσης, συγχωνεύσεων και κατάργησης των ΦΔΠΠ, γεγονός που σε πολλές περιπτώσεις προκάλεσε ένα «θεσμικό χάος» που ακόμα και σήμερα είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό όχι μόνον από τον απλό πολίτη, αλλά ακόμα και από τους ειδικούς επιστήμονες.
Χαρακτηριστική για αυτό είναι και η περίπτωση που μας απασχολεί, του «Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά Μαραθώνα», όπου ακόμα και ο ίδιος ο νομοθέτης στάθηκε αδύνατο να παρακολουθήσει τις αλλεπάλληλες μετονομασίες του που είχαν μεσολαβήσει, με αποτέλεσμα να τον καταργήσει (με την υα ΥΠΕΝ/ΔΝΕΠ/116732/4315/7.12.2021) με την προτελευταία ονομασία του αντί της ισχύουσας κατά τον χρόνο καταργήσεώς του, δηλαδή καταργήθηκε ως «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, Υμηττού και Νοτιοανατολικής Αττικής» και όχι ως «Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα» σύμφωνα με την ονομασία με την οποία πραγματικά λειτουργούσε όταν καταργήθηκε!
Πρόκειται για μια προβληματική περίπτωση χρόνιας ρυθμιστικής αστάθειας, την οποία έχουμε και άλλοτε επισημάνει[3] (ΣτΕ Ολ 2355/2017) που αφενός βασίστηκε σε μία επί της ουσίας αναποτελεσματική κατανομή των αρμοδιοτήτων διαχείρισης και προστασίας των περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών της χώρας και αφετέρου προκάλεσε μια ατέρμονη παλινωδία των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων και επιλογών που επιχειρούν εκάστοτε να καθορίσουν ένα αρκούντως ικανοποιητικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας τόσο ενός κεντρικού φορέα προστασίας και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών (ΕΚΠΑΑ, ΕΚΒΑΑ, ΟΦΥΠΕΚΑ) όσο και των περιφερειακών υποδιαιρέσεών του (ΦΔΠΠ, ΜΔΠΠ) στη χώρα μας, για το οποίο ουδέποτε τηρήθηκαν έστω και οι στοιχειώδεις κανόνες καλής νομοθέτησης, ασφάλειας δικαίου και προστατευόμενης εμπιστοσύνης του διοικουμένου που επιτάσσουν οι συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές της νομιμότητας και του κράτους δικαίου.
6. Νομικό πλαίσιο προστασίας του Υμηττού
Το ευρύτερο νομικό πλαίσιο για την προστασία του Υμηττού, στο οποίο εντάσσεται η περιοχή του Σχινιά, καθορίστηκε από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες της διοίκησης να τροποποιήσει το αρχικό πλαίσιο προστασίας του βουνού, ήτοι το προεδρικό διάταγμα 31ης Αυγούστου – 20ής Οκτωβρίου 1978 (ΦΕΚ Δ’ 544/1978, όπως τροποποιήθηκε με το πδ/γμα της 17ης Μαρτίου 1981, ΦΕΚ Δ’ 167/27.3.1981), μέσα όμως από προεδρικά διατάγματα ή σχέδιά τους που κρίθηκαν μη νόμιμα από το Συμβούλιο της Επικρατείας, με αποτέλεσμα η προστασία ολόκληρου του Υμηττού με όλους τους οικοτόπους του να παραμένει σήμερα ανολοκλήρωτη και επί της ουσίας ελλιπής και ατελέσφορη όσον αφορά τη δυνατότητά της να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις και ανάγκες ουσιαστικής προστασίας του.
Με δεδομένο ότι το προεδρικό διάταγμα της 14ης Ιουνίου 2011 (ΦΕΚ Δ’ 187/16.6.2011) ακυρώθηκε στο σύνολό του και έναντι όλων[4], αφού ο λόγος ακυρώσεως αφορούσε παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας για την έκδοσή του (ήτοι την παράλειψη εκπόνησης Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Μελέτης) που επηρεάζει τη νομιμότητα ολόκληρου του διατάγματος, το δε ακόμα πιο πρόσφατο σχέδιο προεδρικού διατάγματος για τον Υμηττό που υπεβλήθη το 2020, κρίθηκε επίσης μη νόμιμο και απερρίφθη από το Συμβούλιο της Επικρατείας με το πρακτικό επεξεργασίας ΣτΕ ΠΕ 146/2022, το πλαίσιο προστασίας του Υμηττού σήμερα θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εξακολουθεί να διέπεται από το προ του 2011 καθεστώς, δηλαδή από το πδ/γμα του 1978, όπως ισχύει, που ναι μεν απεδείχθη νομικώς ανθεκτικότερο απ’ όλες τις μεταγενέστερες νομοθετικές απόπειρες που συντελέστηκαν, πλην όμως δεν έχει ενστερνιστεί τις σύγχρονες ανάγκες και τις επαχθέστατες οικολογικές πιέσεις που υφίσταται ο Υμηττός καθ’ όλες τις δεκαετίες που μεσολάβησαν έως και σήμερα, με αποτέλεσμα ο ορεινός όγκος του και όλα τα οικοσυστήματά του, μεταξύ των οποίων και ο Σχινιάς, να παραμένουν σήμερα εκτεθειμένα σε κάθε λογής οικολογικές απειλές, στις εκάστοτε ορέξεις των αυθαιρετούχων και στα οργανωμένα συμφέροντα.
Σημαντικά επηρεάζεται ο Σχινιάς και από το Γενικό Χωροταξικό Πλαίσιο (απόφαση της Βουλής των Ελλήνων 6876/4871/2008, ΦΕΚ Α’ 128/3.7.2008) που καθιερώνει την εφαρμογή εξειδικευμένης αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής με βασικό στόχο τον περιορισμό της υπέρμετρης αστικοποίησης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ανάδειξη ευαίσθητων στοιχείων της φύσης, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπίου.
Αλλά και με το Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής (νέο ΡΣΑ – ν. 4277/2014, ΦΕΚ Α’ 156/1.8.2014) επιδιώκεται η ολοκληρωμένη και βιώσιμη ανάπτυξη της Αττικής, η διαφύλαξη των πόρων της και η ανάδειξη μιας αδιάκοπης συνέχειας πρασίνου, υπό τη μορφή ενός «πράσινου τόξου» που καλύπτει ένα ευρύ πεδίο από τον Σαρωνικό και τον Κορινθιακό έως τον Ευβοϊκό κόλπο, το οποίο περικλείει και την περιοχή του Μαραθώνα και του Σχινιά. Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο εισήγαγε και την αρχή της «συμπαγούς πόλης» με βάση την οποία η κάλυψη οικιστικών αναγκών επιδιώκεται εντός της ήδη θεσμοθετημένης αστικής γης, ώστε να αποφεύγεται η περαιτέρω θυσία περιαστικού χώρου.
Με το νέο ΡΣΑ δεν επιτρέπεται γενικά η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε ζώνες προστασίας υγροτόπων, δασών, ακτών και προστατευτέων ευαίσθητων περιοχών της Αττικής, εκτός αν προβλέπονται από τα προεδρικά διατάγματα προστασίας ορεινών όγκων ζώνες υποδοχής μικρής έκτασης φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων και πληρούνται οι λοιποί περιβαλλοντικοί όροι, ενώ για την ανάπτυξη αιολικής ενέργειας στον χώρο της Αττικής ισχύουν τα αναφερόμενα στο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο των ΑΠΕ (απόφ. 49828/12.11.2008, ΦΕΚ Β’ 2464) (άρθρο 21 παρ. 7 νέου ΡΣΑ)[5].
7. Αυθαίρετες εγκαταστάσεις στον υγρότοπο του Σχινιά
Το 1999 κρίθηκαν αυθαίρετες και κατεδαφιστέες οκτώ ταβέρνες οι οποίες είχαν ανεγερθεί παράνομα στον αιγιαλό της προστατευόμενης περιοχής του Σχινιά εντός αναδασωτέας έκτασης ιδιοκτησίας του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Ελλήνων Δικαστών & Εισαγγελέων, των οποίων η λειτουργία, παρ’ όλα αυτά, συνέχισε απρόσκοπτα έως και το έτος 2007, οπότε κατόπιν νέας σχετικής καταγγελίας της «Επιτροπής Πολιτών Σχινιά – Μαραθώνα», η υπόθεση διερευνήθηκε εκ νέου και το 2009 συνετάγη επίσημη σχετική έκθεση του τότε Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης, η οποία κατέδειξε τη σοβαρή προσβολή και την υποβάθμιση της προστατευόμενης περιοχής που είχε στο μεταξύ επέλθει από την αυθαίρετη λειτουργία των εν λόγω κτισμάτων.
Χαρακτηριστικό της αυθαιρεσίας είναι ότι, όπως απεδείχθη, οι ταβέρνες δεν τηρούσαν ούτε τους ελάχιστους όρους πυρασφάλειας, χρησιμοποιώντας βενζινογεννήτριες για την ηλεκτροδότησή τους και αποτελώντας έτσι μία μόνιμη απειλή εκδήλωσης έκρηξης και πυρκαγιάς εντός της αυστηρά προστατευόμενης περιοχής του υγροτόπου[6]. Από τη διερεύνηση της υπόθεσης προέκυψε περαιτέρω ότι ο Δήμος Μαραθώνα χορηγούσε στις αυθαίρετες και κατεδαφιστέες ταβέρνες συνεχείς «άδειες» λειτουργίας ή παρατάσεις «αδειών», ενώ αξιομνημόνευτο είναι ότι ο Επιθεωρητής ζήτησε την άμεση κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων κτισμάτων φτάνοντας στο σημείο να απειλήσει τους υπεύθυνους αιρετούς λειτουργούς ακόμα και με πειθαρχικές διώξεις.
Παρά ταύτα, οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων προσέφυγαν στη Δικαιοσύνη κερδίζοντας μάλιστα και προσωρινή αναστολή εκτέλεσης της απόφασης σφράγισης των ταβερνών έως την εκδίκαση της υπόθεσης, ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι και ο ίδιος ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός Δικαστών & Εισαγγελέων αιτήθηκε την αναγνώριση της νομιμότητας των εν λόγω κτισμάτων! Μετά δε την άσκηση σθεναρής πίεσης και ελέγχων, ο Δήμος Μαραθώνα δεσμεύτηκε ότι θα προέβαινε στην ανάκληση των αδειών λειτουργίας των ταβερνών μόλις το 2009, δηλαδή μία ολόκληρη δεκαετία μετά την αρχική επίσημη θεώρησή τους ως αυθαιρέτων!
Η υπόθεση ήρθε και πάλι στο προσκήνιο την 26/1/2011, οπότε το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) ενημερώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι είχε ξεκινήσει διαδικασία διερεύνησης καταγγελιών που είχαν υποβληθεί σε αυτήν κατά το παρελθόν, σχετικά με πλημμελή προστασία του Εθνικού Πάρκου Σχινιά και με άμεσο το ενδεχόμενο παραπομπής της χώρας μας στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για την περιβαλλοντική υποβάθμιση του προστατευόμενου υγροτόπου «συνεπεία της παρατεταμένης διατήρησης αυθαιρέτων κτισμάτων, της ανεξέλεγκτης χρήσης του δάσους ως χώρου στάθμευσης και κατασκήνωσης, των διανοίξεων οδών, της κατάτμησης του υγροτόπου κ.ά.», θεωρώντας μάλιστα ότι τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο Σχινιάς «ήταν ενδεχόμενο να αποτελούσαν χαρακτηριστικά παραδείγματα αδυναμιών στη διαχείριση του συνόλου των περιοχών Natura 2000 στην Ελλάδα», επομένως θεωρούσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι «η αντιμετώπιση της υπόθεσης του Σχινιά με την αναγκαία αποφασιστικότητα, θα μπορούσε να ωφελήσει σημαντικά τη γενικότερη λειτουργία του δικτύου Natura 2000 στην Ελλάδα».
Αντιμέτωπες με την παραπομπή της χώρας στο Ευρωδικαστήριο για τον Σχινιά, οι αρμόδιες υπηρεσίες έδειξαν να κινητοποιούνται με τον Δήμο Μαραθώνος να δίνει εντολή σφράγισης των ταβερνών στις 16-17/5/2012, ωστόσο και πάλι οι ιδιοκτήτες προσέφυγαν στο Τριμελές Πρωτοδικείο Αθηνών με αίτημα την αναστολή της απόφασης και στις 20/5/2012 το δικαστήριο έκανε και αυτό το αίτημά τους δεκτό, εξασφαλίζοντας ακόμα ένα έτος λειτουργίας στις αυθαίρετες και κατεδαφιστέες ταβέρνες…
Το γεγονός αυτό πυροδότησε αντιδράσεις κυρίως περιβαλλοντικών ΜΚΟ της χώρας (Δικτύου Μεσόγειος SOS, Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας κ.ά.), ενώ την άνοιξη του 2013, μετά από άκαρπες συσκέψεις στο ΥΠΕΚΑ για την υπόθεση, η κατεδάφιση των κτισμάτων μετατέθηκε για τον Σεπτέμβριο του 2013. Παρ’ όλα αυτά, τον Μάιο του 2014 οι ταβέρνες παρέμεναν στον χώρο με τον Φορέα Διαχείρισης να αιτείται από τον Δήμο Μαραθώνα τη μη συντελεσθείσα άμεση ανάκληση των αδειών τους χωρίς αποτέλεσμα, αφού της ανάκλησης των αδειών έπρεπε να προηγηθεί συνεδρίαση της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής του Δήμου, η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε μόλις τον Οκτώβριο του 2014! Σημειωτέον ότι ενώ για την κατεδάφιση των κτισμάτων είχαν εξασφαλιστεί κονδύλια 50.000 ευρώ από το Πράσινο Ταμείο, η όλη διαδικασία ακυρώθηκε τον Αύγουστο του 2014 καθώς μεσολάβησε η ψήφιση του ν. 4280/2014, με το άρθρο 63 του οποίου χορηγήθηκε δια της νομοθετικής οδού εκ νέου παράταση λειτουργίας ενός έτους στις ταβέρνες με ανάλογη τροποποίηση του προεδρικού διατάγματος προστασίας του Σχινιά και ορίστηκε ότι «οι υφιστάμενες προ του έτους 1955 ταβέρνες διατηρούνταν μέχρι να εγκριθεί η μετεγκατάστασή τους στη ζώνη Β2».
Ακολούθησαν νέες αντιδράσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων (MEDASSET, Greenpeace, Καλλιστώ, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Αρκτούρος, Αρχέλων, MΟm, ΑΝΙΜΑ, Δίκτυο Μεσόγειος SOS και WWF Ελλάς) και ενεργών πολιτών που κατήγγειλαν, μεταξύ άλλων, ότι με σωρεία τροπολογιών της τελευταίας στιγμής και «φωτογραφικών» ρυθμίσεων καθώς και με τη συνεχιζόμενη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων και την παραβίαση όλων των σχετικών αποφάσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας, ο νέος νόμος συνιστούσε «ντροπή για την Ελληνική Δημοκρατία», ενώ και ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης κατήγγειλε απαράδεκτες παρεμβάσεις της πολιτικής τάξης και καταστρατήγηση των κανόνων που είχε η ίδια θέσει για την προστασία του Σχινιά.
Ο φορέας του Εθνικού Πάρκου παρέδωσε έκθεση προς το ΥΠΕΚΑ στις 19.12.2014 εξηγώντας ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί η μετεγκατάσταση των ταβερνών, ο δε Δήμος Μαραθώνα χορήγησε και νέες άδειες λειτουργίας τους έως το τέλος του 2015! Οι εξέλιξη αυτή προκάλεσε την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που προειδοποίησε πως η Ελλάδα θα παραπεμπόταν στο Ευρωδικαστήριο, αν δεν προχωρούσε άμεσα στην κατεδάφιση των ταβερνών. Τελικά, 16 χρόνια μετά τον αρχικό χαρακτηρισμό τους ως αυθαιρέτων(!), οι ταβέρνες κατεδαφίστηκαν παρουσία ισχυρής αστυνομικής δύναμης τον Δεκέμβριο του 2015 από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής και το Τμήμα Επιθεωρητών Δόμησης και Κατεδαφίσεων του ΥΠΕΚΑ που ζήτησαν από την Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου και την απομάκρυνση 210 ομπρελών που είχαν πακτωθεί παράνομα στην παραλία του Σχινιά και από το Δασαρχείο Καπανδριτίου την εφαρμογή πρωτοκόλλων κατεδάφισης[7].
8. Το κρίσιμο παρόν: Υποβάθμιση, απαξίωση και προοπτικές
Η υπόθεση των αυθαιρέτων κτισμάτων και κατασκευών εντός του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα συνιστά αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ακραία καταχρηστικής δράσης εκ μέρους εμπλεκομένων φορέων και αρχών ενάντια στη Συνταγματική επιταγή για την προστασία του περιβάλλοντος και την κείμενη περιβαλλοντική νομοθεσία. Δυστυχώς στις μέρες μας ανάλογα φαινόμενα καταγράφονται ολοένα και συχνότερα στο σύνολο της χώρας σε μία άνευ προηγουμένου επίθεση στην ελληνική φύση με όλη της τη βιοποικιλότητα, τους φυσικούς πόρους και τα τοπία, η οποία συντελείται σήμερα ποικιλότροπα, μεθοδευμένα, επίσημα και συστηματικά.
Στην Ημερίδα της 23/3/2025 των «Φίλων του Εθνικού Πάρκου & Υγροτόπου Σχινιά – Μαραθώνα», μεταξύ άλλων, συζητήθηκαν τα σημερινά φαινόμενα πλημμελούς οικολογικής διαχείρισης του προστατευόμενου υγροτόπου και του εθνικού πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, καταγράφηκαν οι κυριότερες αιτίες της υφισταμένης περιβαλλοντικής υποβάθμισης και αναλύθηκαν προτάσεις και προοπτικές βιώσιμης διατήρησης και προστασίας της περιοχής του εθνικού πάρκου με σημαντικότερα σημεία:
– Τη διατύπωση πρότασης ένταξης του υγροτόπου του Σχινιά στους αυστηρά προστατευόμενους υγροτόπους διεθνούς σημασίας της Σύμβασης Ραμσάρ[8] λαμβανομένου υπόψη ότι υγρότοποι με ανάλογα μορφολογικά στοιχεία, ήτοι φυσικοί βιότοποι δασών κουκουναριάς (Pinus Pinea) σε επαφή με λιμναία συστήματα υφάλμυρου ή γλυκού νερού και με μεγάλη οικολογική και αισθητική αξία, όπως η Λιμνοθάλασσα Κοτυχίου, είναι ήδη ενταγμένοι στη διεθνή αυτή Σύμβαση απολαμβάνοντας απόλυτης περιβαλλοντικής προστασίας.
– Τη διερεύνηση της δυνατότητας ένταξης της ευρύτερης περιοχής του Σχινιά – Μαραθώνα, με το σύνολο των φυσικών και πολιτιστικών στοιχείων και αξιών που ενσωματώνει, στο Μητρώο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς τόσο της Ελλάδας όσο και της ανθρωπότητας από την UNESCO,[9] και
– Την ανάγκη παρακολούθησης της ενδεχόμενης επίδρασης στη βιοποικιλότητα και στην εν γένει οικολογική ισορροπία του υγροτόπου από την κατακράτηση νερού της Μακαρίας Πηγής για τις ανάγκες λειτουργίας του Ολυμπιακού Κωπηλατοδρομίου και τη συσχέτισή της με φαινόμενα εξαφάνισης ή υποβάθμισης ειδών που κατά το παρελθόν αφθονούσαν στην περιοχή, ενόψει κυρίως και της «Νέας Στρατηγικής της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030» που προβλέπει άρση εμποδίων και φραγμάτων σε ποτάμια και λοιπούς υδατικούς πόρους ορίζοντας ότι: «Οι αρχές των κρατών μελών θα πρέπει να επανεξετάσουν τις άδειες άντλησης και κατακράτησης υδάτων για την εφαρμογή οικολογικών ροών, προκειμένου να επιτύχουν καλή κατάσταση ή δυναμικό όλων των επιφανειακών υδάτων και καλή κατάσταση όλων των υπόγειων υδάτων έως το 2027 το αργότερο, όπως απαιτείται από την οδηγία – πλαίσιο για τα ύδατα» (άρθρο 2.2.7).
Αξιοσημείωτη υπήρξε η προσέλευση στην ημερίδα του κοινού που γέμισε την αίθουσα και η εκ μέρους των παρευρισκομένων εκπροσώπων τοπικών φορέων αλλά και των ίδιων των πολιτών κατάθεση εύστοχων και εμπεριστατωμένων θέσεων, απόψεων, προτάσεων και προβληματισμών για το Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα, που μαρτυρούν πολύ καλή γνώση της κατάστασης και των προβλημάτων αλλά και εντυπωσιακή διάθεση για συμμετοχική δράση για την προστασία αφενός του σπάνιου οικοσυστήματος της περιοχής τους και αφετέρου της παγκοσμίου εμβέλειας πολιτιστικής κληρονομιάς και της ιστορικής μνήμης που ενσωματώνει ο τόπος ως πνευματικό λίκνο της Ολυμπιακής ιδέας για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης για την περιβαλλοντική και δασική προστασία σήμερα, με ιδιαίτερη έμφαση σημειώνεται ότι το Σύνταγμά μας εισήγαγε το οικολογικό κριτήριο διαχείρισης και προστασίας του δάσους και του περιβάλλοντος, μέσα από την αρχή της αειφορίας που διαπνέει ολόκληρο το οικοδόμημα της δασικής και περιβαλλοντικής μας νομοθεσίας. Και όμως σήμερα, με το σύνολο σχεδόν του περιβάλλοντος και του δασικού πλούτου υποβαθμισμένο ή και κατεστραμμένο από πολιτικές που ακολουθήθηκαν συστηματικά ενάντια στη συνταγματική τάξη, ζητάμε να ξαναγυρίσουμε στο οικονομικό κριτήριο εκμετάλλευσης της φύσης που έχει εγκαταλειφθεί εδώ και πάνω από μισό αιώνα ως ανεπαρκές ή και επικίνδυνο.
Με λίγα λόγια, ζητάμε με κάθε τρόπο να καθυποτάξουμε το περιβάλλον στο κέρδος με:
– Την απαξίωση των φυσικών του διεργασιών μέσα από αθρόες, ενάντιες στη φυσική λειτουργία του επεμβάσεις
– Την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων που επιβάλλει ο καταναλωτικός τρόπος ζωής
– Την καταστροφή ακόμα και σπάνιων οικοσυστημάτων με όλη τους τη βιοποικιλότητα και τα τοπία, στον βωμό της αχαλίνωτης κερδοφορίας και των ολοένα πιο σύνθετων και διογκούμενων οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων που επιτάσσουν την αέναη δημιουργία πηγών πλουτισμού, και
– Την ιδιοποίηση της δημόσιας κτήσης και των φυσικών πόρων από το ιδιωτικό κεφάλαιο, στο όνομα μιας κακώς νοούμενης ανάπτυξης και των επενδύσεων.
Σε μεγάλο βαθμό, οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν μετά την ψήφιση του Συντάγματος του ’75, είχαν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της φύσης αντί για τη βιώσιμη διαχείρισή της, με την κατάσταση σήμερα να έχει φτάσει σε ανεξέλεγκτα επίπεδα κυρίως μέσω της νομοθετικής διαδικασίας και των αποφάσεων της διοίκησης που λαμβάνονται καθημερινά.
Και όλα αυτά κατ’ επίκληση της ανάγκης αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, για την ανάσχεση της οποίας ωστόσο ο ευρωπαϊκός Κανονισμός 2018/841/ΕΕ έθεσε ως κύριο μοχλό τη βιώσιμη διαχείριση των υφισταμένων δασών και τη δημιουργία νέων, και ενώ ξεχνάμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι το αποτέλεσμα της καταστροφής του περιβάλλοντος και όχι η αιτία της.
Απέναντι σε όλα αυτά καλούμαστε πιο επιτακτικά από ποτέ να πάρουμε θέση σήμερα καθώς τα ζητήματα που τίθενται μας αφορούν όλους. Το Σύνταγμά μας παρέχει τα αναγκαία εχέγγυα δασικής και περιβαλλοντικής προστασίας, αρκεί να ακολουθηθεί από τις ανάλογες πολιτικές που θα επιτρέψουν να υλοποιηθούν οι επιταγές του στην πράξη.
Μέσα σε όλα αυτά αξίζει να σημειώσουμε τη γενναία και μοναδική σε αξία και συμβολισμό προσφορά των περιβαλλοντικών κινημάτων και της κοινωνίας των πολιτών, όπως εν προκειμένω των «Φίλων του Εθνικού Πάρκου & Υγροτόπου Σχινιά – Μαραθώνα» που αποδεικνύουν, σε πείσμα των καιρών, πως η ανθρώπινη ευαισθησία παραμένει ισχυρή και παρούσα, έχοντας πολλά και σημαντικά να δώσει στην προστασία του περιβάλλοντος και των δασών.
Μουσείο Μαραθωνίου Δρόμου
Εθνικό Πάρκο Σχινιά – Μαραθώνα
«Ευ αγωνίζεσθαι» – «Ειρηνόφιλος Ελλάς»
[1] Mε το πδ/γμα της 22.6.2000 (ΦΕΚ Δ’ 395/3.7.2000) χαρακτηρίστηκαν οι θαλάσσιες και χερσαίες περιοχές του Σχινιά, ως Εθνικού Πάρκου και καθορίστηκαν οι ζώνες και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες ανά ζώνη: ΖΩΝΗ Α1. Υγροτοπική Περιοχή Προστασίας της Φύσης, ΖΩΝΗ Α2. Λοφώδης Περιοχή στη Χερσόνησο Κυνοσούρας – Λόφος Δρακονέρας. Περιοχή προστασίας της Φύσης, ΖΩΝΗ Α3. Περιοχή Δάσους Χαλεπίου Πεύκης και κουκουναριάς. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α4. Περιοχή Μακαρίας Πηγής. Περιοχή Προστασίας της Φύσης. ΖΩΝΗ Α5. Θαλάσσια Περιοχή Όρμου Μαραθώνα. ΖΩΝΗ Β1. Περιοχή Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. ΖΩΝΗ Β2. Περιοχή Αναψυχής, Τουρισμού & Κατοικίας. ΖΩΝΗ Β3. Περιοχή παραλίας όρμου Μαραθώνα. ΖΩΝΗ Γ. Περιοχή ελεγχόμενης γεωργικής χρήσης.
[2] Βλ. ΕΠΜ 7α: Περιοχές Natura 2000 της Περιφερειακής Ενότητας Αττικής, https://ypen.gov.gr/diavouleusi/forums/forum/dimosia-diavoyleysi-toy-ergoy-ekponisi-eidikon-perivallontikon-meleton-syntaxi-proedrikon-diatagmaton-prostasias-kai-schedion-diacheirisis-gia-tis-perioches-toy-diktyoy-natura-2000/
[3] Σ. Παυλάκη, «Δάση και προστατευόμενες περιοχές – Πολιτικές διαχείρισης και προστασίας – Προτάσεις», https://dasarxeio.com/2023/08/30/128382/
[4] Σ. Παυλάκη, «Νομικό πλαίσιο για τον Υμηττό», εισήγηση στο Συνέδριο με θέμα: «Ο Υμηττός αύριο. Προστασία, διαχείριση και διασύνδεση με την κοινωνία» που διοργάνωσε το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΓΕΩΤΕΕ), την 2-3 Μαρτίου 2024, στο Δημαρχιακό Μέγαρο Ηλιούπολης.
[5] Επισημαίνεται ότι οι κατευθύνσεις του νέου ΡΣΑ είναι δεσμευτικές για τη δημόσια διοίκηση, σύμφωνα με το άρθρο 4 του ν. 1515/1985 (όπως κωδικοποιήθηκε στο άρθρο 11 του Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας), με την απόφαση της ολομέλειας ΣτΕ 2355/2017 και με το πρακτικό επεξεργασίας ΣτΕ ΠΕ 146/2022 για τον Υμηττό (βλ. ν. 1515/1985, ΦΕΚ Α’ 18/18.2.1985 «Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας (ΡΣΑ). Σχετ. βλ. ΣτΕ ΠΕ 146/2022 κατά το οποίο: «Οι διατάξεις του Νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθηνών – Αττικής (ν. 4277/2014), με τις οποίες θεσπίζονται κατευθύνσεις, προγράμματα και μέτρα για την αναβάθμιση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας, δεσμεύουν τη Διοίκηση κατά την άσκηση της κανονιστικής της εξουσίας ή την έκδοση ατομικών πράξεων, όπως άλλωστε είχε κριθεί και για τις αντίστοιχες διατάξεις του προηγούμενου ρυθμιστικού σχεδίου…».
[6] Βλ. Ελ. Σταματίου, Αυθαίρετη δόμηση στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα, https://dasarxeio.com/2017/01/22/40108/
[7] Βλ. Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης, Έκθεση Ελέγχου για το καθεστώς των αυθαιρέτων κατασκευών στον αιγιαλό του Εθνικού Πάρκου Σχινιά – Μαραθώνα (Ιούλιος 2009), http://www.gedd.gr/article_data/Linked_files/69/SxiniasAuthairetaAigialou.pdf, ENVECO, Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ολυμπιακού Κέντρου Κωπηλασίας και Κανό στο Σχινιά Μαραθώνα, Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, Αθήνα 2009. Αλεξ. Κασσίμη, «Αυθαίρετα: Η Πολιτεία αναιρεί τον εαυτό της», http://www.kathimerini.gr/781218/article/epikairothta/politikh/ay8aireta-h-politeia-anairei–ton-eayto-ths, Γ. Κοτζαγεώργης, Κ. Χατζημπίρος, Δ. Πυργάκης, Α. Παπαδάκη, Β. Περλέρος, Σ. Παπαγρηγορίου, «Παράκτιος βιότοπος Σχινιά και Ολυµπιακοί Αγώνες», ΕΜΠ 1999, Πρακτικά: 457-466, Ελ. Σταματίου, ό.π., Γ. Λιάλιος, «Μπουλντόζα στις ταβέρνες του Σχινιά – Η κατεδάφιση ολοκληρώθηκε την προηγούμενη Παρασκευή με την απομάκρυνση και των τελευταίων μπάζων», http://www.kathimerini.gr/843262/article/epikairothta/ellada/mpoylntoza-stis-tavernes-toy-sxinia, Γ. Λιάλιος, «Λογαριασμός για 8 ταβέρνες στον Σχινιά», http://www.kathimerini.gr/836241/article/epikairothta/ellada/logariasmos-gia-8-tavernes-ston-sxinia, Γ. Λιάλιος, «Αυθαίρετες ταβέρνες στον Σχινιά σε λειτουργία», http://www.kathimerini.gr/428280/article/epikairothta/ellada/ay8airetes-tavernes-ston-sxinia-se-leitoyrgia, Αλεξ. Τζαβέλλα, «Βασιλεύουν σκουπίδια, λαθροϋλοτομία, λαθροθηρία και ουσιαστικά η αυθαιρεσία ανθρώπων και κράτους – Μπάτε σκύλοι αλέστε το Εθνικό Πάρκο Σχινιά», http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=436325, tvxs.gr, Περιβαλλοντικές οργάνωσεις κατά δικαστών για τις ταβέρνες στο Σχινιά, 1.8.2012, http://tvxs.gr/news/periballon/periballontikes-organoseis-kata, ECONEWS, «Συνεχίζεται η αυθαιρεσία με τις ταβέρνες στον Σχινιά», 28.8.2014.
[8] Βλ. Διεθνή Συμφωνία περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υδροβιοτόπων που υπεγράφη στο Ramsar του Ιράν στις 2 Φεβρουαρίου 1971 και έχει κυρωθεί από την Ελλάδα με το νδ/γμα 191/1974 (ΦΕΚ Α’ 350/20.11.1974). Σχετ. και ο ν. 1950/1991 (ΦΕΚ Α’ 84/31.5.1991» Κύρωση των τροποποιήσεων της Σύμβασης Ραμσάρ (1971) για την προστασία των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων ιδία ως υγροβιότοπων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου