Η συμφωνία Τσίπρα- Ζάεφ, για την επίλυση του ζητήματος ονομασίας της βόρειας γείτονος, ήρθε με την ονομασία «Βόρεια Μακεδονία» να βρίσκεται μεν εντός της ελάχιστης εθνικής γραμμής, περί σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό, αφήνοντας όμως πλήθος σκοτεινών και προβληματικών σημείων, με βασικότερα και επικινδυνότερα την αναγνώριση «Μακεδονικής» ιθαγένειας και γλώσσας στους Σλάβους ή σλαβόφωνους πολίτες της πΓΔΜ.
Γράφει ο Χαρίτος Αναστασίου, Φοιτητής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ
Το έθνος που ζει στα βόρεια σύνορα μας βίωσε την εθνογένεση του πολύ αργότερα από όλα τα άλλα της Βαλκανικής, στις αρχές και κυρίως στα μέσα του 20ου αιώνα. Ποιοι είναι όμως αυτοί που δηλώνουν σήμερα «Μακεδόνες», διεκδικώντας ενίοτε την ίδια την κλασσική ελληνική κληρονομιά της Αρχαίας Μακεδονίας;
Η κατανόηση και η αποδόμηση αυτής της διεκδίκησης μπορεί να περάσει από τρία στάδια: πρώτον, την γεωγραφική, δεύτερον, την εθνολογική, τρίτον την γλωσσική τους υπόσταση. Πρώτα από όλα λοιπόν ποια Μακεδονία;
Το τι ορίζεται ως Μακεδονία γεωγραφικά έχει υποστεί αρκετές μεταλλάξεις στην διάρκεια της ιστορίας, με τον σύγχρονο γεωγραφικό της ορισμό να είναι κατά πολύ πιο εκτεταμένος από ότι ο αρχαίος. Η Μακεδονία των αρχαίων κλασσικών και αλεξανδρινών χρόνων αντιστοιχούσε απαρτιζόταν σχεδόν αποκλειστικά από εδάφη της σύγχρονης Βόρειας Ελλάδας. Αρχικά δε, πριν την περίοδο της μεγάλης ακμής της, αντιστοιχούσε σε πολύ στενότερα όρια, στις σύγχρονες περιφέρειες δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας. Ο Φίλιππος επεξέτεινε σημαντικά την Μακεδονία, ανατολικά μέχρι τον Νέστο, στην Χαλκιδική, καθώς και στις αρχαίες περιοχές της Πελαγονίας και Παιονίας, εκτάσεις που αντιστοιχούν στη σύγχρονη νοτιοδυτική πΓΔΜ, ως επαρχίες όμως ήταν εκτός του βασικού κορμού και κατοικούνταν κυρίως από μη ελληνικά φύλα όπως οι Παίονες ή ημιβαρβαρικά ελληνικά σαν τους Πελαγόνες.
Το ίδιο το Βασίλειο της Μακεδονίας του Φιλίππου ήταν κατά πολύ πιο εκτεταμένο, περιλαμβάνοντας και τις υποτελείς περιοχές Θεσσαλία, Ήπειρο, καθώς και πλήθος βαλκανικών φυλών βορειότερα και στην Θράκη, μέχρι και τις εκβολές του Δούναβη. Αυτές οι περιοχές όμως ποτέ δεν έφτασαν να θεωρούνται κομμάτι των 17 επαρχιών της Μακεδονίας. Όπως αντίστοιχα ουδέποτε τα εδάφη της μεγάλης αλεξανδρινής Αυτοκρατορίας, από την Θράκη μέχρι την Σαμαρκάνδη, τον Ινδό και την Αίγυπτο, δεν θεωρήθηκαν εδάφη της Μακεδονίας κι ας συνιστούσαν κτήσεις του μακεδονικού Βασιλείου. Γεωγραφικά η Μακεδονία ποτέ δεν ταυτίστηκε με το κράτος του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Με την πτώση του Ανδρίσκου, οι Ρωμαίοι διαίρεσαν το αρχαίο Βασίλειο σε τέσσερις υποτελείς δημοκρατίες. Σύντομα την θέση τους πήρε η Επαρχία της Μακεδονίας. Η επαρχία αυξήθηκε σημαντικά σε έκταση προσαρτώντας την Ήπειρο
(Epirus Vetus), την Θεσσαλία, την νότια Ιλλυρία (Epirus Nova), καθώς και την Θράκη, διατηρώντας βέβαια το αρχικό της όνομα. Παρόλα αυτά η αρχική έκταση της κλασσικής Μακεδονίας διατηρήθηκε με την ονομασία Macedonia Prima, σε αντιδιαστολή με την Macedonia Secunda, που περιλάμβανε το νότιο μισό της νυν πΓΔΜ, μέχρι και την αρχαία πόλη Σκούποι (Σκόπια). Υπήρξε και τότε δηλαδή διάκριση της Μακεδονίας γεωγραφικά από τη Μακεδονία διοικητικά. Με τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού ιδρύθηκε η πολύ πιο εκτεταμένη Διοίκηση Μακεδονίας, με τον νότιο ελλαδικό χώρο και την Κρήτη να προστίθενται. Δηλαδή σχεδόν το σύνολο του σημερινού ελλαδικού χώρου. Αποτέλεσε το νότιο κομμάτι της πραιτοριανής Επαρχίας Ιλλυρικού υπό τον Καίσαρα Γαλέριο με τη Θεσσαλονίκη πρωτεύουσα. Μία εκ των τεσσάρων επαρχιών της Τετραρχίας. Επί Γαλερίου η Θεσσαλονίκη μετατράπηκε σε λαμπρή πόλη, το βασικότερο κέντρο στην Ανατολή, μία ελληνική Ανατολή που αποτελούσε το νέο κέντρο βάρους της Ρώμης.
Η κάθοδος των Σλάβων και η μεγάλη δημογραφική και οικονομική κρίση της πρώιμης βυζαντινής περιόδου, άλλαξαν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα της μακεδονικής επαρχίας. Η περιοχή ήταν εξαιρετικά ασταθής, με την πραγματική κρατική διοίκηση να περιορίζεται συχνά στην ακτογραμμή του Αιγαίου. Σε συνεργασία με τους Άβαρους οι Σλάβοι πραγματοποιούσαν συχνές εισβολές στις μεγάλες πόλεις, την Θεσσαλονίκη, ακόμη και την Κωνσταντινούπολη. Στην προσπάθεια επανάκτησης των εδαφών ξεκίνησε η ίδρυση των στρατιωτικών Θεμάτων, ενός τρόπου διοικητικής οργάνωσης όπου η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία ταυτίζονταν στο πρόσωπο του εκάστοτε Στρατηγού. Η επαρχία μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης σύντομα αποτέλεσε το Θέμα Θράκης, με κύριο σκοπό την αντιμετώπιση της νέας βουλγαρικής απειλής. Από εκεί επί Ειρήνης της Αθηναίας αποσχίσθηκε το δυτικό κομμάτι.
Το νέο Θέμα Μακεδονίας, με πρωτεύουσα την Αδριανούπολη, περιλάμβανε μία έκταση αντίστοιχη της σύγχρονης ανατολικής και δυτικής Θράκης, καθώς και της νοτίου Βουλγαρίας, τοποθεσία τελείως διαφορετική από ό, τι στην αρχαιότητα. Σύμφωνα με τους Άραβες χρονικογράφους η «Maqaduniya» ήταν η περιοχή από το «μακρύ τείχος» του Αναστασίου, μέχρι τις γαίες των Σλάβων. Ο όρος Μακεδόνας ήταν αυστηρά γεωγραφικός και αφορούσε τους κατοίκους του Θέματος, όπως συνέβη και με τον Βασίλειο Α’ Μακεδών, που αν και αρμένικης καταγωγής γεννήθηκε στα χώματα έξω από την Ανδριανούπολη, προσφέροντας έτσι το όνομα της μεγαλύτερης δυναστείας της Ανατολικής Ρώμης.
Με την εισβολή των Οθωμανών ο όρος Μακεδονία σταμάτησε να χαρακτηρίζει οποιαδήποτε διοικητική ή γεωγραφική έκταση, αραιά αναφέρονταν σε χάρτες σαν ανάμνηση του κλασσικού της παρελθόντος. Με τις εθνικές αφυπνίσεις των Χριστιανών υπηκόων του Σουλτάνου και την άνοδο των εθνικισμών στα τέλη του 19ου αιώνα, ο νεωτερικός ορισμός της Μακεδονία που δόθηκε από τους τότε ιστορικούς και χαρτογράφους σήμαινε μία περιοχή πολύ μεγαλύτερη, που καλύπτει την έκταση μεταξύ των κορυφογραμμών του Ολύμπου και της Πίνδου νοτιοδυτικά, τα όρη Σκάρος και Οσόγκοβο βορειότερα, την οροσειρά της Ροδόπης και τον ποταμό Νέστο στα ανατολικά, βρεχόμενη από το Αιγαίο στα νότια. Με σύγχρονους όρους η περιοχή περιλαμβάνει τις ελληνικές περιφέρειες Δυτικής, Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας (καλούμενη συχνά από τους Σλάβους εθνικιστές σαν «Μακεδονία του Αιγαίου»), την βουλγάρικη περιφέρεια του Πιρίν (Μπαλγκόεβγκραντ ή «Μακεδονία του Πιρίν»), καθώς και την σύγχρονη πΓΔΜ, την άνω λεκάνη του Αξιού ή Βαρδάρη (Βαρδαρία ή «Μακεδονία του Βαρδάρη»), μαζί με το κομμάτι της αλβανικής Πρέσπας («Μάλα Πρέσπα»).
Στον νεότερο ορισμό η Ελλάδα καταλαμβάνει το μεγαλύτερο (63%) κομμάτι. Είναι η έκταση που αντιστοιχεί σχεδόν ολοκληρωτικά στην αρχαία Μακεδονία, μαζί με την μεγαλύτερη πόλη της περιοχής, την Θεσσαλονίκη. Ως εκ τούτου πέραν της απόλυτης σχέσης της αρχαίας Μακεδονίας με τον Ελληνισμό, σαν κομμάτι της αποδεδειγμένης ιστορικά ελληνικής συνέχειας, ακόμη κι η γεωγραφία της αυθεντικής έκτασης ανήκει αποκλειστικά σχεδόν στο νεοελληνικό κράτος, τα εδάφη δε που καταλαμβάνουν σήμερα πΓΔΜ και Βουλγαρία αποτελούσαν μεταγενέστερες προσθήκες, δίχως να έχουν ποτέ πυκνούς ελληνικούς πληθυσμούς, ούτε ιστορική σύνδεση με την έννοια Μακεδονία.
Πως εμφανίστηκε όμως ο λαός που σήμερα διεκδικεί να είναι «Μακεδονικό έθνος»;
Μέρος 2o: Ποιοι είναι οι Σλάβοι «Μακεδόνες»;
Ποιος είναι ο λαός που σήμερα διεκδικεί την ονομασία «Μακεδόνες»; Ποια η σχέση αυτής της σλάβικης εθνότητας με την Μακεδονία;
Στο χώρο της Μακεδονίας κατά την πρώιμη αρχαιότητα κατοικούσαν Παίονες, Ιλλυριοί, Θράκες και άλλα παλαιοβαλκανικά φύλα. Οι Μακεδόνες, ελληνικό φύλο, κατά τον Ηρόδοτο δωρικής καταγωγής, κατέλαβαν αρχικά ένα χώρο στο νοτιότατο τμήμα της Μακεδονίας, και σταδιακά επεκτάθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις απωθώντας τα πρότερα φύλα και αποικίζοντας τα νέα εδάφη. Επί Φιλίππου δε το ανατολικό σύνορο έφτασε στον Νέστο. Πλήθος λαών όπως Γαλάτες, Γότθοι ή Ούννοι έφτασαν ανά περιόδους στην περιοχή, ενώ πολλοί βαλκανικοί λαοί εξελληνίστηκαν κυρίως ή εκλατινίστικαν σταδιακά.
Η κάθοδος των Σλάβων ανέτρεψε βίαια την δημογραφική κατάσταση όλης της Βαλκανικής. Θράκες, Παίονες και Ιλλυριοί εκσλαβίστηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά, οι νέοι πληθυσμοί έφτασαν μέχρι την Στερεά και την Πελοπόννησο. Νοτίως του Αλιάκμονα οι σλάβικοι θύλακες, οι σκλαβηνίες, αφομοιώθηκαν σταδιακά στον Ελληνισμό, που κέρδισε έτσι νέο αίμα, αντικαθιστώντας τις τεράστιες απώλειες του από τις βαρβαρικές επιδρομές. Οι Βούλγαροι εισβολείς εκσλαβίστηκαν ταχύτατα, τα νεαρά σλάβικα έθνη, Σέρβοι και Βούλγαροι, εντάχθηκαν στον