η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά
Η εξέγερση της Νάουσας κατά των τούρκων και το ολοκαύτωμά της (Απρίλιος 1822), παρότι είναι ιδιαίτερα σημαντικά κομμάτια της νεώτερης Ιστορίας μας, είναι ελάχιστα γνωστά. Κι αυτό μόνο χάρη στην θυσία των γυναικών στην Αραπίτσα και στην μικρή αναφορά που γίνεται σε σχολικά εγχειρίδια. Όμως οι θυσίες των Ναουσαίων κατά την άλωση της πόλης του, κατά την καταστροφή και την ανθρωποοσφαγή που ακολούθησαν, είναι αμέτρητες και συγκλονίζουν…
Ἡ Νάουσα τιμοῦσε πάντοτε καί τιμᾶ, καί δικαιολογημένα, ὡς ἐθνομάρτυρες ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι θυσιάσθηκαν στόν μεγάλο χαλασμό πολεμῶντας, ἀλλά καί ὅλους αὐτούς, οἱ ὁποῖοι προτίμησαν τόν θάνατο ἀπό τήν ὑποδούλωση καί τήν ἀτίμωση στά χέρια τῶν Τούρκων.
Δέν εἶχε ἀποδώσει ὅμως ἡ Ἐκκλησία μέχρι πρόσφατα τήν ὀφειλόμενη τιμή στούς νεομάρτυρες της• σέ αὐτούς πού ὁ μαρτυρικός τους θάνατος,ἀποτέλεσμα τῆς ἐμμονῆς τους στήνπίστη τοῦ Χριστοῦ.
Αὐτούς τούς νεομάρτυρες γιά τούς ὁποίους οἱ αὐτόπτες μάρτυρες καί οἱ σύγχρονοί τους ἱστορικοί βοοῦν συγκλονισμένοι ἀπό τήν ἀγριότητα τῶν δημίων καί τή δική τους γενναιότητα.Οἱ μαρτυρίες τους κυκλοφόρησαν ἀμέσως σχεδόν μετά τά τραγικά γεγονότα σέ ὅλη τήν Εὐρώπη καί συγκίνησαν βαθειά. (στοιχεία από [1])
Σχεδόν δυο αιώνες πέρασαν μέχρι να έρθει η ώρα να καταταγούν οι νεομάρτυρες στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας. Και να που τον Απρίλιο του 2013, κατά την διάρκεια της Διακαινησίμου Εβδομάδας, έγινε η επίσημη πράξη αγιοκατατάξεως. «Την θέλει την τιμή του ο μάρτυρας»… αλλά περισσότερο την έχει ανάγκη ο πιστός λαός προς ενίσχυσιν της πίστης και του μαρτυρικού φρονήματος, στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε…
Ας δούμε ένα σύντομο ιστορικό της εξέγερσης των Ναουσαίων και του ολοκαυτώματος και ακολούθως τα απίστευτα μαρτύρια αλλά και την ακλόνητη πίστη των 2000 νεομαρτύρων, ανδρών, γυναικών και παιδιών, μέσα από συγκλονιστικές μαρτυρίες ιστορικών της εποχής.
Το ιστορικό της σφαγής
Η Νάουσα στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης ήταν μια ευημερούσα πόλη με χίλιες οικογένειες, καθώς, όπως λέγεται, απολάμβανε ειδικά προνόμια. Παρόλα αυτά, ο λαός τής Νάουσας θα ξεσηκωθεί ενάντια στον τούρκο κατακτητή τον Φεβρουάριο του 1822, με ηγετικές μορφές τον Ζαφειράκη Λογοθέτη, τον Αναστάσιο Καρατάσο και τον Αγγελή Γάτσο.
Γρήγορα απελευθερώνουν τη Νάουσα και την γύρω περιοχή και φτάνουν μέχρι τη Βέροια. Παρότι οι Τούρκοι φεύγουν τρομοκρατημένοι, εν τούτοις οι Έλληνες δεν κυριεύουν την πόλη, καθώς μαθαίνουν πως ήδη εκστρατεύει εναντίον τους ο διοικητής της Θεσσαλονίκης Mεχμέτ Eμίν πασάς, γνωστός και ως Αμπντούλ Eμπού Λουμπούτ (ο ροπαλοφόρος), με 15.000 στρατιώτες και 12 κανόνια. Το εκστρατευτικό σώμα το ακολουθούσαν και 600 Εβραίοι, οι οποίοι είχαν πληρώσει τους Τούρκους για την απόκτηση των δικαιωμάτων πάνω στους εν δυνάμει σκλάβους και την πώλησή τους στα σκλαβοπάζαρα της εποχής.
Βλέποντας ότι το πάρσιμο της πόλης ήταν πολύ δύσκολο και αναλογιζόμενος τις δικές του απώλειες προτείνει στο Ζαφειράκη και στους Ναουσαίους να του παραδώσουν την πόλη τάζοντάς τους αμνηστία και πλούτη.
Οι Ναουσαίοι αρνούνται. “Μπέσα στους Αγαρινούς δεν δίνουμε. Ή θα λευτερωθούμε ή θα πεθάνουμε” είναι η απάντησή τους.
18 Απρίλη 1822. Πατιέται η πύλη του Αγίου Γεωργίου. Μανιασμένοι οι Τούρκοι ορμούν στην πόλη σκορπίζοντας παντού τον όλεθρο και την καταστροφή…
Οι αγριότητες
Ακολουθούν σκηνές αλλοφροσύνης. Η πόλη επί πέντε ημέρες γίνεται πεδίο σφαγών και λεηλασιών από Τούρκους και Εβραίους. Μαζί με τη Νάουσα περίπου 120 χωριά πυρπολήθηκαν. Εκτιμήσεις υπολογίζουν τον αριθμό των θυμάτων έως περίπου 5.000, ενώ άλλοι τόσοι (κυρίως γυναικόπαιδα) αιχμαλωτίστηκαν για να πάρουν τον δρόμο των σκλαβοπάζαρων.
Όταν ο Εμπού Λουμπούτ έγινε απόλυτος κυρίαρχος της πόλεως των Ναουσαίων, ακολούθησαν φρικιαστικές σκηνές. Ο ίδιος έδωσε την εξουσία στους στρατιώτες του να οργιάσουν. («ανήμερο θηρίο, εξωμότης χριστιανός, παπαδογιός Γιουρτζής, με αδελφό καλόγερο στην αγιορειτική Μονή των Ιβήρων, αυτός ο άγριος ροπαλοφόρος, ο Λουμπούτ πασάς… εξόντωσε πολλούς αγιορείτες σεπτούς πατέρες, που ήδη οι μετάνοιές τους τους τιμούν σαν νεομάρτυρες, γιατί σφάχτηκαν στην αγία υπακοή, στα Μετόχια της Καλαμαριάς και της Χαλκιδικής…» τον περιγράφει χαρακτηριστικά ο Αρχιμ. Πορφύριος, Ηγούμενος της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Βέροιας).
Ακολούθησαν αποτρόπαιες σκηνές: Παρθένες ατιμάζονται μπροστά στους γονείς τους. Κρεμούνται οι γυναίκες από τα κλαδιά των πλατάνων. Στα πόδια τους κρεμούν και τα παιδιά τους και από κάτω βάζουν φωτιά, λέγοντας ειρωνικά: «Πηγαίνετε τώρα, μάρτυρες του Χριστού, να συναντήσετε τα παιδιά σας κοντά στον Χριστό». Κόβονται στην μέση τα νήπια, αρπάζοντάς τα από την αγκαλιά της μητέρας τους. Σχίζονται οι κοιλιές των εγκύων, για να δουν, αν το παιδί είναι αγόρι ή κορίτσι. Κάποιος εξωμότης κτίζει ζωντανή στον τοίχο μία γυναίκα: Ήταν η μητέρα του!
Συγκλονιστική είναι η περίπτωσι των 13 Ναουσαίων γυναικών, οι οποίες για να μη ατιμασθούν και να μη γίνουν γενίτσαροι τα παιδιά τους, μαζί με αυτά προτίμησαν την χαράδρα της Αραπίτσας. Έτσι έκανε και η αγία Δομνίνη (εορτάζει 4 Οκτωβρίου), η οποία πρώτα βύθισε τις θυγατέρες της στα νερά του ποταμού της Ιεραπόλεως, για να μη ατιμασθούν από τους στρατιώτες, που τις είχαν συλλάβει και, κατόπιν, καταβυθίστηκε και η ίδια.[2]
Στη σφαγή χιλιάδων κατοίκων της πόλης εκτός από τους Τούρκους «συνέβαλαν», και μάλιστα με πολλή αγριότητα, και οι Εβραίοι. (Στο πλαίσιο άμβλυνσης του αντισημιτισμού, το κεφάλαιο του σχολικού βιβλίου Ιστορίας που αναφέρεται στις αγριότητες των Εβραίων , παραλήφθηκε…)
Χαρακτηριστικά, ο Σπυρίδων Τρικούπης γράφει: «Πάμπολλοι δε Εβραίοι ένοπλοι και πολύδιψοι χριστιανικού αίματος παρηκολούθουν τον τουρκικόν στρατόν ως εκούσιοι δήμιοι. Ούτοι έλκοντες έξω της πόλεως τους χριστιανούς τους ερροπάλιζαν κατακέφαλα, και πίπτοντας κατά γης τους έσφαζαν ως βόας».
Οι 1241 Μάρτυρες στην περιοχή «Κιόσκι»
Ο Αμπντούλ Εμπού, όμως, είχε μεριμνήσει και για το δώρο του σουλτάνου αλλά και για τη δική του διασκέδαση. Έτσι, συγκέντρωσε εν μέσω των στρατιωτών του περίπου 1.500 αιχμάλωτους, άνδρες και γυναικόπαιδα, στην θέση Κιόσκι. Εκεί οι Εβραίοι ανέλαβαν πρωταγωνιστικό ρόλο, και αφού τους έσφαξαν, τα κεφάλια τους ταριχεύτηκαν και στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη ως τεκμήριο της νίκης του Εμπού, ενώ τα πτώματά τους αφέθηκαν βορά στα ζώα και τα αρπακτικά πουλιά. Ο θρύλος λέει πως τόσο πολύ ήταν το αίμα που πότισε τη γη, ώστε για τα επόμενα πέντε χρόνια δεν φύτρωνε χορτάρι σε εκείνο το σημείο.
Έκθεση ξένου προξενείου στη Θεσσαλονίκη περιγράφει τις δραματικές σκηνές που προηγήθηκαν της «διαλογής» των σκλάβων και έλαβαν χώρα πλάι στον τόπο των σφαγών: «Όλο το Κιόσκι είχε μετασχηματιστεί εις πανηγύρι κλαυθμώνος, ένθεν ανθρωπομακελείον, ένθεν αγοραπώλησις αιχμαλώτων, γυναικών, παιδιών, διηρημένον εις πωλητάς, διαφόρους, ένας έχων την μητέρα, άλλος τα τέκνα, έσκουζαν και τσίριζαν τα παιδιά διά τας μάνας των, αλλά αδύνατον, διότι άλλος είχε τους μεν, άλλος τους δε…».
Ἄμεση εἶναι ἡ μαρτυρία τοῦ φιλέλληνος Γάλλου ἱστορικοῦ Πουκεβίλ, πού δημοσιεύθηκε τό 1824 στό Παρίσι καί περιγράφει τό μαρτύριο τῶν Ναουσαίων νεομαρτύρων. «Τεσσάρων νέων, ἀφοῦ ἀπέκοψαν τάς χεῖρας ἔστησαν αὐτούς ἐπί σωροῦ πτωμάτων καί τούς προέτρεπον εἰςἐξωμοσίαν. Ἀρνουμένων δέ ἐκείνων ἔκοψαν ἀλληλοδιαδόχως τάς ρίνας, τά ὦτα, τά χείλη, καί τελευταίως ἐξορύξαντες τούς ὀφθαλμούς τωνἀφῆκαν αὐτούς ἡμιθανεῖς».
Ἐντυπωσιασμένος ἀπό τή δύναμη τῆς ψυχῆς καί τῆς πίστεώς τους περιγράφει τίς στιγμές τῶν νεομαρτύρων τῆς Ναούσης ἐνώπιον τῶν Τούρκων δικαστῶν τους ὁ James Baker στό βιβλίο του «Ἡ Τουρκία στήν Εὐρώπη» πού δημοσιεύθηκε τό 1876.«Τούς φώναζαν ἕναν-ἕναν. Τούς ρωτοῦσαν τό ὄνομά τους καί στή συνέχεια ἀκολουθοῦσε ἡ ἴδια πάντα ἐρώτηση: «Γκιαούρη, πιστεύεις στόν θεό καί στόν προφήτη γιά νά σώσεις την ψυχή σου;» Ἡ ἀπάντηση ὅλων ήταν μία: «Ὄχι, ἐφέντιμ».
«Ἀληθινά», σημειώνει ὁ Baker, «αὐτοί ἦταν χριστιανοί μάρτυρες. Και ἡ φυλή τους θά πρέπει νά εἶναι ἱκανή μεγάλων κατορθωμάτων».
Σύμφωνα μέ τη μαρτυρία αὐτοῦ τοῦ μάρτυρος ὑπῆρξε ἕνας νεαρός ἄνδρας, τόσο σωματώδης, τόσο εὐγενής, τόσο ὄμορφος, πού σταμάτησαν. Κατόπιν διστακτικά τοῦ τέθηκε τό μοιραῖο ἐρώτημα, καί ἀπάντησε ἀποφασιστικά. «Ὄχι». «Γύρνα πίσω, γκιαούρη, καί σκέψου καλύτερα τίς συνέπειες τῆς ἀρνήσεώς σου για μία ὥρα ἀκόμη». Πάλι τόν ἔσυραν ἐμπρός στόν κριτή, καί πάλι ἡ ἴδια ἀπάντηση. Ἀκόμη ἀπρόθυμοι, να πάρουν μία τόσο τέλεια ὕπαρξη, τοῦ προσέφεραν μία τρίτη καί τελευταία εὐκαιρία γιά μεταμέλεια. Τί λές τώρα, νεαρέ γκιαούρη; Θά δεχθεῖς τους ὅρους γιά νά ζήσεις; Μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ ποτέ, ἀπάντησε. Καί ἐδέχθη το ἀποτέλεσμα.[1]
Οι 1241 νεομάρτυρες αρνήθηκαν να εξομώσουν και δέχθηκαν τον δι’ αποκεφαλισμού θάνατο. Οι Τούρκοι θα είχαν σφάξει και άλλους Ναουσαίους, αν δεν συνέβαινε το ακόλουθο περιστατικό: Κάποιος Ναουσαίος, ράπτης στο επάγγελμα, Νικόλαος Κοκοβίκος λεγόμενος, αποκεφαλίζεται από τους δημίους. Αλλά ω του θαύματος! Μπροστά σε όλων τα γουρλωμένα μάτια, άρχίζει όχι μόνο να βαδίζη, αλλά και να τρέχη χωρίς την κεφαλή του! Πρώτα περνά από την σκηνή του στρατάρχη. Στον δρόμου του βρίσκεται ένα αυλάκι, με άνεσι το υπερπηδά και κατευθύνεται απέναντι. Αλλάζει δρόμο και προχωρά στην γέφυρα. Έντρομος ένας Αλβανός αγγίζει το σώμα του και μόνον τότε ο άγιος πέφτει νεκρός στο χώμα. Αμέσως δόθηκε εντολή να σταματήση η σφαγή.[2]
Πέντε Ιερείς-μάρτυρες
Οι Πέντε Ιερομάρτυρες της Ναούσης που μαρτύρησαν την Πέμπτη της Διακαινησίμου του έτους 1822, σφαγιάσθηκαν υπό των Οθωμανών την ώρα που ιερουργούσαν στον ιερό ναό του Αγίου Γεωργίου Ναούσης που πανηγύριζε εκείνη την ημέρα. Από τους πέντε ιερείς μας είναι γνωστά τα ονόματα μόνο των τριών: Γεράσιμος ο Πνευματικός, Δημήτριος ο Σακελλάριος και Ιωάννης ο εκ Πέτρας Ολύμπου. Μαζί τους μαρτύρησε και πλήθος πιστών οι οποίοι συμμετείχαν στην Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία.
Άλλη μια απόδειξη της προσφοράς του Κλήρου κατά την Επανάσταση: μαζί με το ποίμνιο, σφαγιάστηκαν οι ποιμένες… Ποιος μπορεί να μην θέλει να δει τους μάρτυρες κληρικούς και μοναχούς που δώσανε το αίμα τους για του Χριστού την πίστη την Αγία και της πατρίδος την ελευθερία; Μόνο κάποιος εμπαθής μπορεί να αγνοήσει και να διαστρέψει τον ρόλο των ρασοφόρων στα δύσκολα εκείνα χρόνια της σκλαβιάς.
Οι σύζυγοι των οπλαρχηγών και οι 100 Ναουσαίες, που μαρτύρησαν στην Θεσσαλονίκη
Όπως συνέβαινε σε πολλές περιπτώσεις, η μανία των Τούρκων κατακτητών ξέσπασε στα γυναικόπαιδα, και δη στις γυναίκες των οπλαρχηγών.
Οι σύζυγοι των τριών οπλαρχηγών εστάλησαν ως δώρο στον βεζίρη της Θεσσαλονίκης, και όπως μας πληροφορεί ο Σπυρίδων Τρικούπης, «η μεν γυναίκα του Γάτσου ετούρκευσεν αποδειλιάσασα ενώπιον των βασάνων, αι δε δύο άλλαι μη αλλαξοπιστήσασαι προσηλώθησαν (σ.σ.: καρφώθηκαν) απέναντι αλλήλων όρθιαι επί του τοίχου μιας των αιθουσών του παλατίου του θηριώδους βεζίρη και απέθαναν πολυειδώς βασανιζόμεναι…».
Ο Πουκεβίλ ἀναφέρεται στή γυναίκα τοῦ ὁπλαρχηγοῦ Καρατάσου πού μαρτύρησε «δεόμενη ὑπέρ τῶν δημίων της καί ἐπικαλούμενη τή βοήθεια τῆς Παναγίας», καί πιστοποιεῖ ὅτι οἱ Τοῦρκοι «δολοφόνησαν τή γυναίκα τοῦ Καρατάσου καί τοῦ Ζαφειράκη,ἐπειδή δέν δέχθηκαν νά ἀλλαξοπιστήσουν». Ἡ μία μαρτύρησε μέσα σέ ἕνα τσουβάλι μέ φίδια. Τή δεύτερη τήν ἔκτισαν μέσα σέ ἕνα τοῖχο!
Ο Πουκεβίλλ περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα στον πολιτισμένο κόσμο όσες δραματικές σκηνές είδε εκεί με τα ίδια τα μάτια του «πολλές γυναίκες γυμνές τις έβαζαν μέχρι τον λαιμό μέσα σε σάκκους που είχαν γάτες και ποντίκια….
Συγκλονιστική εἶναι ἡ μαρτυρία μιᾶς ἡλικιωμένης γυναίκας ἀπό τόν Πολύγυρο, πού περιλαμβάνεται στό βιβλίο «Οἱ Ἑλληνίδες πρός τίς Γαλλίδες», τό ὁποῖο δημοσιεύθηκε τό 1826 στό Παρίσι.Ἡ γυναίκα αὐτή εἶχε συλληφθεῖ μαζί μέ τήν κόρη της καί εἶχε φυλακισθεῖ μαζίμέ ἑκατό Ναουσαῖες γυναῖκες στή Θεσσαλονίκη. Τούς ζητήθηκε νά ἀρνηθοῦν τήν πίστη τους στόν Χριστό καί, ἐπειδή ὅλες ἀρνήθηκαν νά συμφωνήσουν, ὁδηγήθηκαν στά βασανιστήρια καί στό μαρτύριο.
Ἡ ἴδια ἀφέθηκε τελικά ἐλεύθερη ἐξαιτίας κάποιου τυχαίου γεγονότος, ἔζησε ὅμως ἀπό κοντά ὄχι μόνο τό μαρτύριο τῆς ἴδιας τῆς κόρης της ἀλλά καί τά φρικτά βασανιστήρια πού ὑπέμεινε ἡ Μαρία Καρατάσου μέσα στόν σάκκο μέ τά φίδια, στόν ὁποῖο τήν εἶχαν βάλει οἱ δήμιοι τοῦΛουμπούτ πασᾶ τῆς Θεσσαλονίκης, γιά νά τῆς προσφέρουν ἕνα σκληρό καί ἐπώδυνο μαρτύριο. Τά φίδια ὅμως τήν νάρκωσαν μέ τό δηλητήριό τους καί ἔτσι οἱ τελευταῖες στιγμές τοῦ μαρτυρίου της ἦταν λιγότερο ὀδυνηρές ἀπό ὅ,τι σχεδίαζαν οἱ βασανιστές της. «Κατάκοιτη», σημειώνει ἡἡλικιωμένη γυναίκα ἀπό τόν Πολύγυρο, «γράφω αὐτή τήν ἀφήγηση πού θά διαβαστεῖ στήν Εὐρώπη». Καί πράγματι ἡ ἀφήγησή της καί διαβάστηκε καί συγκλόνισε καί συνεχίζει νά συγκλονίζει. [1]
Οι σύζυγοι των Ζαφειράκη και Γάτσου έχουν και εκείνες το δικό τους μαρτύριο: Αλείφονται με μέλι στο κεφάλι και δεμένες εκτίθενται, ώστε να δέχωνται τα ενοχλητικά τσιμπήματα των σφηκών… αλλά και των παρατρεχάμενων.
Λένε ότι μετά τα παραπάνω με διαταγή του στρατάρχη χτίστηκαν μέχρι το λαιμό στο τείχος σε κάποια γωνιά της Αγίας Σοφίας και αφέθηκαν εκεί για κάποιες μέρες προς ψυχαγωγία του άγριου όχλου που πήγαινε εκεί βρίζοντας και χτυπώντας με ραβδιά τα κεφάλια τους καθώς προεξείχαν του τείχους.
Η σύζυγος του Ζαφειράκη δεν οπισθοχώρησε καθόλου, ενισχυόμενη μέχρι την τελευταία της πνοή από την προσευχή. Το μαρτύριό της κράτησε πέντε ημέρες. Μία περαστική τσιγγάνα της πέταξε μία μεγάλη πέτρα και έτσι η μακάρια παρέδωσε την ψυχή της στα χέρια του Θεού, τον Οποίον δεν αρνήθηκε.
Τα άψυχα κορμιά όλων αυτών των αγίων Γυναικών κατάληξι είχαν την θάλασσα.
Ανδρείες γυναίκες, πιστές άχρι τέλους, και δη μαρτυρικού…
*************
Μάρτυρες Χριστού υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντα … στις δύσκολες εποχές που ζούμε, ιδιαίτερα οι νεομάρτυρες, που είναι εγγύτερα χρονικά στην εποχή μας, αλλά και οι Χριστιανοί που ανά τον κόσμο μαρτυρούν και θυσιάζονται για την πίστη του Χριστού ακόμα και στις μέρες μας, μας ενισχύουν και μας προτρέπουν στον αγώνα : όπως αγωνίστηκαν εκείνοι και αναδείχθηκαν νικητές , έτσι να αγωνιστούμε και οι σημερινοί Χριστιανοί στον αγώνα κατά του κακού. Ίσως να μην κληθούμε να χύσουμε το αίμα μας, αλλά καθημερινά καλούμαστε να δώσουμε μαρτυρία Χριστού με την ζωή και την Ορθόδοξη βιωτή και πορεία μας…
Βιβλιογραφία:
[1]: , από το άρθρο: ο χαλασμός της Νάουσας, 1822, του Μητροπολίτου κ.κ. Παντελεήμονος περιοδικό Ι.Μ. Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας: Παύλειος Λόγος, τεύχος 86, Ιούλιος Αύγουστος 2010
[2]: Βενέδικτου Ιερομονάχου Αγιορείτου, Συναξαριστής 19ου και 20ουαιώνα, έκδοσις Συνοδίας Σπυρίδωνος ιερομονάχου, Ιερά Καλύβη, Άγιος Σπυρίδων Α΄, Νέα Σκήτη Αγίου Όρους 2013.
[3] άρθρο της Μαρίας Καραούλη στην εφημερίδα Μακεδονία : «Το «άγνωστο» ολοκαύτωμα της Νάουσας»
[4] άρθρο του Θωμά Στ.Μπλιάτκα «Νάουσα, από την ίδρυση μέχρι τι ολοκαύτωμά της»
Φωτο από την ιστοσελίδα της Ι.Μ. Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου