on 11/09/2025
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τμήμα ΒΕΤ
Εργαστήριο Διατήρησης Βιοποικιλότητας – BCL
Το Βαλκανικό αγριόγιδο
Αγριόγιδο στην Οίτη @T. Skouras
Το Βαλκανικό αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica) είναι οπληφόρο, εμβληματικό είδος -σύμβολο των ορεινών οικοσυστημάτων και των απόκρημνων κορυφών (περισσότερα για την οικολογία του εδώ). Το είδος είναι προστατευόμενο από την Ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία, το κυνήγι του απαγορεύεται από το 1969 στη χώρα, αλλά έχει κακή κατάσταση διατήρησης στην Ελλάδα (U2-Bad). Έχει εκδοθεί το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το Αγριόγιδο των Βαλκανίων (Rupicapra rupicapra balcanica)» (ΦΕΚ 3664/Β/9.8.2021) με στόχο την ανάκαμψη των πληθυσμών του. Οι κύριες απειλές του είδους στη χώρα μας είναι η λαθροθηρία, η διάνοιξη ορεινών δρόμων, η όχληση από τη θήρευση άλλων ειδών, η ο ανταγωνισμός με τα κτηνοτροφικά ζώα, η όχληση από ποιμενικούς σκύλους, η κλιματική αλλαγή, και η γενετική απομόνωση των μικρών πληθυσμών.
Γιατί μια έρευνα για το αγριόγιδο στην Οίτη;
Ενδιαίτημα αγριόγιδου στην Οίτη @ V. Kati
Ο πληθυσμός της Οίτης είναι σημαντικός, αριθμώντας πάνω από 80 ζώα. Το βουνό της Οίτης χαρακτηρίζεται από πλούσια βιοποικιλότητα, εκτεταμένα δάση, και πολλές πηγές, με επάρκεια νερού και τροφής για το είδος καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Αυτές οι ευνοϊκές συνθήκες κάνουν την Οίτη να διαφέρει από άλλα πιο ξηρά βουνά της Ελλάδας όπως ο Όλυμπος και η Γκιώνα. Στα βουνά αυτά, τα αγριόγιδα έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν ειδικά μοτίβα εποχιακής κατανομής του πληθυσμού, ως απόκριση στο στρες της θερινής ξηρασίας, καθώς περιορίζονται το καλοκαίρι σε μικρές περιοχές των υψηλών υψομέτρων που διατηρούν ακόμη φρέσκο χορτάρι. Ισχύει το ίδιο στην Οίτη, σε ένα βουνό χωρίς έντονη θερινή ξηρασία; Ποιες οι οικολογικές προτιμήσεις του είδους; Σε ποιες περιοχές επιλέγει να διαβιεί και γιατί; Και εν τέλει έχουν κάποια επίδραση οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στην επιλογή αυτών των περιοχών; Το 2023 πραγματοποιήσαμε έρευνα πεδίου και στις τέσσερις εποχές του χρόνου και συλλέξαμε 652 παρατηρήσεις αγριόγιδων, απαντώντας σε διάφορα ερευνητικά ερωτήματα.
Πώς χρησιμοποιεί το χώρο το αγριόγιδο στις τέσσερις εποχές;
Το είδος δεν σημειώνει σημαντικές εποχιακές μετακινήσεις, ανεβαίνοντας από τα χαμηλότερα υψόμετρα το χειμώνα στις ψηλές κορυφές το καλοκαίρι, όπως συμβαίνει στα περισσότερα βουνά της Ελλάδας και της Ευρώπης. Στην Οίτη, φαίνεται πως τα δάση προσφέρουν εξαιρετικές συνθήκες για τα ζώα, τα οποία επιλέγουν να παραμένουν εντός της δασικής ζώνης όλο τον χρόνο, και μόνο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο που είναι και η περίοδος αναπαραγωγής επιλέγουν να βόσκουν εξίσου στα ανωδασικά λιβάδια στα υψηλότερα υψόμετρα.
Αποφεύγει το αγριόγιδο τον άνθρωπο;
Στην Οίτη, η ανθρωπογενής δραστηριότητα είναι εμφανής: κτηνοτροφία ήπιας μορφής κατά τη θερινή περίοδο, δρόμοι πρόσβασης, και κυνήγι. Μέσω οικολογικής μοντελοποίησης, βρήκαμε πως στην Οίτη τα ζώα χρησιμοποιούν περίπου 50 τετραγωνικά χιλιόμετρα του βουνού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και ειδικότερα 12,2 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενδιαιτημάτων που είναι πολύ κατάλληλα για το αγριόγιδο. Από αυτά τα ενδιαιτήματα, το 28% βρίσκεται εκτός των ορίων προστατευόμενων περιοχών. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός πως οι κύριοι και πιο σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν την παρουσία του είδους ή μη σχετίζονται με την ύπαρξη ή μη ανθρωπογενούς όχλησης. Εκτός από το υψόμετρο και την παρουσία λιβαδικών εκτάσεων που ευνοούν την παρουσία του, το αγριόγιδο χρησιμοποιεί πιο συχνά τις περιοχές που βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση από στάνες, δρόμους και κυνηγετικές περιοχές. Δηλαδή, το είδος αποφεύγει ξεκάθαρα την ανθρωπογενή όχληση. Παρόλο που η βόσκηση από κοπάδια είναι σχετικά ήπια στην Οίτη, ο ανταγωνισμός για τροφή, η μετάδοση ασθενειών και η παρουσία σκύλων και κτηνοτρόφων αποθαρρύνουν τη χρήση του χώρου γύρω από τις στάνες. Αν και το ίδιο το είδος θεωρητικά δεν κυνηγιέται (ή κυνηγιέται παράνομα), η παρουσία των νόμιμων κυνηγών, κυνηγετικών σκύλων και πυροβολισμών κατά τη θηρευτική διαδικασία άλλων ειδών δημιουργεί ένα «τοπίο τρόμου», αυξάνοντας το στρες για τα ζώα, και οδηγώντας τα να συγκεντρώνονται περισσότερο σε ήσυχες περιοχές που απαγορεύεται το κυνήγι. Προφανώς, όπου «πάει δρόμος», υπάρχει ανθρώπινη παρουσία και διάφορες μορφές όχλησης. Άρα το πρότυπο αποφυγής όλων των δρόμων από το αγριόγιδο επιβεβαιώνεται και στην Οίτη, όπως έχει παρατηρηθεί στην Τύμφη και στον Όλυμπο.
Πώς θα επηρεάσουν οι υποδομές των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας τον πληθυσμό της Οίτης;
Στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες ήρθαν να προστεθούν και τα σχέδια για την εγκατάσταση Αιολικού Σταθμού Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) με ισχύ 81.6 MW, ο οποίος θα περιλαμβάνει 16 ανεμογεννήτριες με διάμετρο φτερωτής 131-158 μέτρων, σε τρία διαφορετικά πολύγωνα συνολικής έκτασης 6.2 τ.χλμ. εκτός του δικτύου Natura. Σχεδιάζονται επίσης εννέα Υδροηλεκτρικοί Σταθμοί ισχύος 0.48-0.95 ΜW ο κάθε ένας. Τι επιπτώσεις θα έχουν αυτές οι υποδομές στα αγριόγιδα;
(a) Εύρος κατανομής του αγριόγιδου στην Οίτη (πράσινο) και πυρήνες κατανομής (κίτρινο). (b) Κατάλληλο ενδιαίτημα του αγριόγιδου στην Οίτη. Στην εικόνα εμφανίζονται οι θέσεις των προτεινόμενων έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (από Papakostas et al. 2025. Discover Conservation 2(1):19).
Όσον αφορά στις εγκαταστάσεις του ΑΣΠΗΕ, αν και χωροθετούνται εκτός του Εθνικού Δρυμού της Οίτης, θα επηρεάσουν τις περιοχές που το αγριόγιδο προτιμά περισσότερο. Το 61% της έκτασης των πολυγώνων του ΑΣΠΗΕ συμπίπτει με το εύρος κατανομής του αγριόγιδου και το 34% με το πλέον κατάλληλο ενδιαίτημα του είδους. Αν εγκριθεί η κατασκευή του έργου, το είδος θα χάσει το 17% του κατάλληλου ενδιαιτήματός του, ενώ επιπλέον πίεση θα ασκηθεί από τα λοιπά τεχνικά έργα και από τη διάνοιξη νέων δρόμων πρόσβασης. Επομένως, οι επιπτώσεις θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές, και δεν περιορίζονται μόνο στις θέσεις των ανεμογεννητριών αλλά επεκτείνονται και στα έργα υποδομής (δρόμοι, καλώδια, βάσεις τσιμέντου, εκσκαφές, μπάζα) που θα υποβαθμίσουν και θα κατακερματίσουν το τοπίο.
Όσον αφορά στους υδροηλεκτρικούς σταθμούς, δεν φαίνεται να υπάρχουν άμεσες επιπτώσεις, καθώς κανένας σταθμός δεν εμπίπτει στο εύρος κατανομής του είδους. Ωστόσο, δεν μπορεί να εκτιμηθεί αν οι σταθμοί θα επηρεάσουν τη διαθεσιμότητα νερού για την άγρια ζωή στα ορεινά ρέματα και τις υδατοσυλλογές, ούτε σε ποιο βαθμό η εξάπλωση των συνοδών δρόμων τους θα επηρεάσει το είδος.
Τι προτείνουμε;
Η έρευνά μας στηρίζει τις εξής προτάσεις για την προστασία του είδους, στο πνεύμα του Κανονισμού Αποκατάστασης της Φύσης και της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα, η οποία καλεί τα κράτη-μέλη να λάβουν μέτρα για την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και για τη βελτίωση του καθεστώς διατήρησης τουλάχιστον 30% των προστατευόμενων ειδών, στο πλαίσιο της οποίας έγινε νόμος του κράτους το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το αγριόγιδο.
- Διατήρηση της φυσικής ακεραιότητάς της Οίτης και απαγόρευση έργων που σχετίζονται με την κατάληψη γης και τον κατακερματισμό του τοπίου. Η εγκατάσταση υποδομών όπως ο σχεδιαζόμενος ΑΣΠΗΕ θα μειώσει σημαντικά το διαθέσιμο ενδιαίτημα του είδους, και διάνοιξη νέων δρόμων θα κατακερματίσει ακόμα περισσότερο το τοπίο και θα αυξήσει την ανθρωπογενή όχληση στην Οίτη.
- Εφαρμογή μέτρων για την πάταξη της λαθροθηρίας και επέκταση των καταφυγίων άγριας ζωής και εν γένει προστατευόμενων ζωνών απαγόρευσης της θήρας, ως ήσυχα τοπία που προτιμώνται από το είδος.
- Θεώρηση της βιοποικιλότητας και των οικολογικών προτιμήσεων του αγριόγιδου στα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης. Η βόσκηση μπορεί να είναι ευνοϊκή για τη βιοποικιλότητα στα ορεινά λιβάδια ή να έχει αρνητική επίδραση, ανάλογα με τον τρόπο που ασκείται, ενώ παρατηρείται γενικά πτωτική τάση στον αριθμό του ζωικού κεφαλαίου ελεύθερης κτηνοτροφίας. Απαιτείται να ξεκινήσουν, να ολοκληρωθούν και να εφαρμοστούν τα διαχειριστικά σχέδια βόσκησης για τα οικοσυστήματα της χώρας, λαμβάνοντας υπόψη και την άγρια ζωή, όπως το αγριόγιδο στην Οίτη.
Η δημοσίευση
Η δημοσίευση είναι ανοιχτής πρόσβασης με αναφορά: Papakostas K, Astaras C, Kati V. 2025. Mapping Balkan chamois habitat use and assessing human disturbance and renewable energy impacts on Mount Oiti, Greece. Discover Conservation 2(1):29. https://doi.org/10.1007/s44353-025-00050-2
———
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου