Σε ευθεία σύγκρουση με το ευρωπαϊκό δίκαιο και τις θεμελιώδεις αρχές προστασίας των προσφύγων φαίνεται να οδηγεί η ελληνική κυβέρνηση τον εαυτό της, με το πρόσφατο νομοσχέδιο του Υπουργείου Μετανάστευσης που προβλέπει την αναστολή της διαδικασίας ασύλου για υπηκόους κρατών της Βόρειας Αφρικής. Την ίδια στιγμή, μια απόφαση-ορόσημο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) υπενθυμίζει με ηχηρό τρόπο: κανένα κράτος δεν δικαιούται να επικαλείται «έκτακτες συνθήκες» προκειμένου να παραβεί το ευρωπαϊκό δίκαιο και να αρνηθεί τη βασική στήριξη σε ανθρώπους που ζητούν διεθνή προστασία.
Η απόφαση-σταθμός
Στην υπόθεση C-97/24, το ΔΕΕ έκρινε ότι η Ιρλανδία παραβίασε κατάφωρα τις υποχρεώσεις της έναντι δύο αιτούντων άσυλο – υπηκόων Αφγανιστάν και Ινδίας – οι οποίοι βρέθηκαν να κοιμούνται στον δρόμο, χωρίς κατάλυμα και χωρίς οικονομική στήριξη, ενώ η κυβέρνηση επικαλέστηκε κορεσμό των δομών υποδοχής λόγω της μαζικής εισροής από την Ουκρανία. Το Δικαστήριο απέρριψε σθεναρά αυτό το επιχείρημα, υπογραμμίζοντας ότι ακόμη και σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, κάθε κράτος μέλος έχει υποχρέωση να καλύπτει τις βασικές ανάγκες των προσφύγων. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τονίζει, δεν αναστέλλεται.
Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως το ΔΕΕ ξεκαθαρίζει ότι τέτοιες παραλείψεις θεμελιώνουν το δικαίωμα των θυμάτων για αποζημίωση από το κράτος. Δηλαδή, η μη χορήγηση βασικών συνθηκών διαβίωσης στους αιτούντες άσυλο, ακόμη και προσωρινά, συνιστά ευθύνη του κράτους και όχι δικαιολογήσιμη απόκλιση από το ευρωπαϊκό δίκαιο.
Το ελληνικό νομοσχέδιο: σε τροχιά ευθείας παραβίασης
Μόλις λίγα εικοσιτετράωρα πριν από την απόφαση του ΔΕΕ, η ελληνική κυβέρνηση, δια του Υπουργού Θάνου Πλεύρη, κατέθεσε νομοσχέδιο-σοκ: προβλέπει την αναστολή της διαδικασίας εξέτασης αιτημάτων ασύλου για υπηκόους συγκεκριμένων χωρών της Βόρειας Αφρικής, θεωρώντας πως προέρχονται από «ασφαλείς χώρες» και επικαλούμενη τον «υπερβολικό αριθμό εισόδων».
Η ρύθμιση εγείρει σειρά ερωτημάτων και συνταγματικών ενστάσεων. Στην ουσία της, επιχειρεί μια συλλογική εξίσωση αιτούντων βάσει γεωγραφικής προέλευσης, παρακάμπτοντας την εξατομικευμένη εξέταση κάθε αιτήματος – μια θεμελιώδη αρχή του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για το άσυλο. Επιπλέον, η επιλογή της «αναστολής» ως προσωρινής απόρριψης, χωρίς πραγματική πρόσβαση σε στέγαση, νομική βοήθεια ή κοινωνικές παροχές, μπορεί να οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους σε αστεγία, εκτεθειμένους σε βία και αποκλεισμό.
Σύμφωνα με νομικούς κύκλους, η ρύθμιση Πλεύρη έρχεται σε αντίθεση με την Οδηγία 2013/33/ΕΕ για τις συνθήκες υποδοχής των αιτούντων διεθνή προστασία, αλλά και με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., άρθρο 1 (σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας) και άρθρο 4 (απαγόρευση απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης).
Δύο παράλληλες εικόνες: Ιρλανδία – Ελλάδα
Η ομοιότητα είναι ανατριχιαστική. Στην Ιρλανδία, οι αρχές έδωσαν 25 ευρώ και άφησαν πρόσφυγες στον δρόμο. Το ΔΕΕ έκρινε ότι αυτό παραβιάζει ευθέως τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Στην Ελλάδα, προωθείται θεσμικά η μαζική στέρηση ασύλου και παροχών σε βάρος υπηκόων ολόκληρων περιοχών. Αν το ιρλανδικό παράδειγμα οδήγησε σε πιθανή αποζημίωση των θυμάτων, το ελληνικό ενδέχεται να πυροδοτήσει όχι απλώς νομικές προσφυγές, αλλά και μια βαθιά κρίση αξιοπιστίας εντός της Ένωσης.
Η ευρωπαϊκή πυξίδα και η ελληνική απόκλιση
Η απόφαση C-97/24 δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνειών: οι εξαιρέσεις είναι περιορισμένες, προσωρινές και δεν επιτρέπεται να οδηγούν σε κατάλυση του δικαιώματος στο άσυλο. Αντιθέτως, το ελληνικό νομοσχέδιο μοιάζει να χρησιμοποιεί τη «μαζική εισροή» ως εργαλείο καθολικού αποκλεισμού, παραβλέποντας ότι ακόμη και ένα άτομο από μια «ασφαλή χώρα» μπορεί να έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης λόγω φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, πολιτικών πεποιθήσεων ή προσωπικής ιστορίας.
Η Ε.Ε. δείχνει διατεθειμένη να διαφυλάξει τα δικαιώματα, ακόμη και μέσα σε συνθήκες κρίσης. Η Ελλάδα, αντί να ακολουθεί αυτή την κατεύθυνση, φαίνεται να ποντάρει σε πολιτικές σκοπιμότητες και ένα ξεκάθαρο μήνυμα αποτροπής.
Προειδοποίηση χωρίς παρερμηνείες
Η ευρωπαϊκή Δικαιοσύνη μίλησε: ακόμη και σε κρίση, τα κράτη οφείλουν να διασφαλίζουν τις βασικές ανάγκες των αιτούντων άσυλο. Η παράλειψη συνιστά σοβαρή παραβίαση με έννομες συνέπειες. Η Ελλάδα, με την τροπή που λαμβάνει η προσφυγική πολιτική, φαίνεται έτοιμη να διασχίσει μια κόκκινη γραμμή – με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε πολιτικό, νομικό και ηθικό επίπεδο.
Τα βασικά σημεία της απόφασης του ΔΕΕ που μπορείτε να διαβάσετε εδώ
- Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να αρνούνται βασικές παροχές επικαλούμενα έλλειψη χώρων υποδοχής.
- Η μαζική εισροή δεν αρκεί για την άρση των υποχρεώσεων.
- Οι συνθήκες στέγασης και διαβίωσης πρέπει πάντα να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
- Η παραβίαση αυτών των υποχρεώσεων μπορεί να θεμελιώσει δικαίωμα αποζημίωσης για τους αιτούντες.
- Το ΔΕΕ υπενθυμίζει τη μη διαπραγματεύσιμη ισχύ του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου