on 10/12/2025
Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος, M.Sc. Δασική & Περιβαλλοντική πολιτική
1. Γενικά
Τα βουνά καλύπτουν το 1/5 της στεριάς αποτελώντας έναν από τους πλέον καθοριστικούς παράγοντες του παγκόσμιου κλίματος και του κύκλου του νερού. Σε αυτά διαχειμάζουν και έχουν τα ενδιαιτήματά τους τα περισσότερα είδη της άγριας πανίδας, ενώ συνιστούν τους κατ’ εξοχήν τόπους διατήρησης της παγκόσμιας βιοποικιλότητας.
Στο ορεινό περιβάλλον ανήκουν πολλοί από τους σημαντικότερους οικοτόπους και τα υδάτινα οικοσυστήματα της Γης, προστατευόμενοι σχηματισμοί και στοιχεία της φύσης καθώς και τοπία σπάνιας και μοναδικής ομορφιάς. Τα ορεινά οικοσυστήματα συνδέονται ανά τους αιώνες με τη ζωή, την ιστορία, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό των λαών, ενώ υπολογίζεται ότι παρέχουν απασχόληση τουλάχιστον στο 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού. Ταυτόχρονα αποτελούν ιδανικούς τόπους πεζοπορίας, ορειβασίας, αναρρίχησης και αναψυχής.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας προστασίας και ανάδειξης των ορεινών οικοσυστημάτων καθιερώθηκε το 2003 από τα Ηνωμένα Έθνη η 11η Δεκεμβρίου ως «Διεθνής Ημέρα Βουνού», προκειμένου να τονιστεί ο ζωτικός ρόλος των βουνών στη ζωή των ανθρώπων και ως υπενθύμιση προς τη διεθνή κοινότητα για την ευθύνη της βιώσιμης διατήρησής τους[1].
Στη χώρα μας είναι πολλές και αξιομνημόνευτες οι αναφορές των πνευματικών της ανθρώπων στον φυσικό πλούτο και στον συμβολισμό των βουνών, με κορυφαίο το παράδειγμα του ποιητή μας Νικηφόρου Βρεττάκου με τις συχνές αναφορές του στο αγαπημένο του βουνό, τον Ταΰγετο, στον οποίο απευθύνεται σαν να πρόκειται για πλάσμα ζωντανό και για αξεχώριστο σύντροφο της ύπαρξής του. Και πάντα μας καλεί να τον ακολουθήσουμε και ν’ αναρριχηθούμε μαζί του στην ψηλή κορφή του. Εκεί πάνω, στο γενέθλιο βουνό, αποτυπώνεται όλη του η ζωή. Μια ζωή σφραγισμένη από βαθύτατο ήθος, απλότητα, ευαισθησία και αγάπη για τον άνθρωπο:
Η μοίρα μου επέτρεψε
απ’ όλον τον μέγα
πλούτο που υμνώ, να έχω
κ’ εγώ στο σύμπαν μια πέτρα.
Σε καιρούς όπου όλα, πρόσωπα,
αισθήματα, ιδέες, ήταν ρευστά,
χρειαζόμουν μια πέτρα στερεή
Είχα ανάγκη να υπάρχεις
Να βρω ν’ ακουμπήσω κάπου
τη λύπη μου.
Το βουνό με τη χλωρίδα του, την πανίδα του, τα νερά του, αλλά κυρίως το ύψος του, είναι το σύνηθες σκηνικό, όπου η θέαση του ποιητή απλώνεται σε όλον τον κόσμο, στο σύμπαν, στο στερέωμα ή στο άπειρο. Αυτή η συμπαντική θεώρηση του κόσμου που προσφέρει το βουνό, είναι που κάνει και τον ίδιο τον ποιητή, σε ένα απόσπασμα από την ομιλία του κατά την τελετή της αναγόρευσής του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών, να δηλώσει:
«Πέρα από τον κόσμο αυτόν με τα απάνθρωπα δρώμενά του, υπάρχει και ο κόσμος του φυσικού μας περιβάλλοντος με την πανσπερμία των έμβιων όντων του και την πολυποικιλία των φαινομένων του, που συναποτελούν και εκφράζουν το βάθος και τη σοφία αυτής της δημιουργίας. Η φύση είναι κι αυτή ένας δάσκαλος. Και μπορώ να ειπώ πως αυτή υπήρξε ο καλύτερος δάσκαλός μου… Με έμαθε ν’ αγαπώ τη ζωή στο σύνολό της. Μου είπε πολλά και της είπα πολλά. Με έμαθε να βλέπω πέρα από τις επιφάνειες. Να γίνω ένας θρησκευόμενός της. Ν’ αντιληφθώ πως και το ματάκι ενός μικρού πουλιού ακόμη, με το φωτεινό του αχανές, είναι μια πόρτα που μας εισάγει στο βάθος του κόσμου. Χώρισα τη ζωή σε δύο πόλους. Στο ιερό το βεβηλωμένο ανθρώπινο πρόσωπο και στην εκπληκτική φυσική τελειότητα και ομορφιά και μίλησα εξίσου και στα δύο με την ίδια αφοσίωση. Δεν εγνώρισα τη φύση μέσ’ απ’ τον άνθρωπο, αλλά τον άνθρωπο μέσ’ απ’ τη φύση. Δεν ξέρω αν διαφορετικά, θα είχα ονειρευτεί και απαιτήσει να έχει και ο άνθρωπος την τελειότητα ενός λουλουδιού».
2. Αλπινισμός
Για τη μεγάλη ιστορική του παράδοση, τις αξίες, τις πλούσιες πολιτιστικές πρακτικές και τις τεχνικές γνώσεις που ενσωματώνει σχετικά με την ορεινή φύση, τόσο ο αλπινισμός, δηλαδή η ορειβασία σε μεγάλα υψόμετρα, όσο και η αναρρίχηση, αναγνωρίστηκαν το 2019 από την UNESCO ως «Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ανθρωπότητας»[2]. Η αναγνώριση αυτή τονίζει τις κύριες ηθικές αρχές της αλπινιστικής πρακτικής, όπως την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον, την αλληλοβοήθεια και τον σεβασμό προς τη φύση και τους άλλους ορειβάτες.
Βασικά στοιχεία του Αλπινισμού ως προστατευόμενης πρακτικής της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, θεωρούνται: 1) Η γνώση του ορεινού περιβάλλοντος που εμπεριέχει τη βαθιά κατανόηση του ορεινού καιρού, των κινδύνων και της φυσικής διάπλασης του βουνού. 2) Η ιστορία, οι παραδόσεις, οι αξίες και οι πρακτικές που εκφράζουν την προσπάθεια για αισθητική τελειότητα και αρμονία με τη φύση. 3) Η ανάπτυξη πνευματικών ικανοτήτων και φυσικών τεχνικών για την προσέγγιση των κορυφών, την αξιολόγηση των κινδύνων και την ανάληψη ευθύνης. 4) Ηθικές αρχές που υπογραμμίζουν τη δέσμευση για τη διατήρηση του περιβάλλοντος με βάση τον κανόνα «Δεν αφήνω ίχνη», την αλληλοβοήθεια μεταξύ των ορειβατών και την αίσθηση του ομαδικού πνεύματος, και 5) Η αναγνώριση του κεντρικού ρόλου των Ορειβατικών Συλλόγων στη διάδοση των πρακτικών, στην οργάνωση εκδηλώσεων και στη διατήρηση της αλπινιστικής κουλτούρας[3].
3. Σημαντικές Διακηρύξεις
Στο πνεύμα αυτό η Διακήρυξη του Κατμαντού για τις Ορεινές Δραστηριότητες υπεγράφη το 1982 από τη Διεθνή Ένωση των Συλλόγων Αλπινιστών για την κατοχύρωση ενός πλαισίου προστασίας του ορεινού περιβάλλοντος, του τοπίου και των φυσικών πόρων των βουνών στο πλαίσιο της ανάπτυξης ανθρωπογενών δραστηριοτήτων με δυνητικές επιπτώσεις στα ορεινά οικοσυστήματα[4].
Σημαντική υπήρξε η συμβολή της Διακήρυξης: 1) Στην αναγνώριση της ανάγκης αποτελεσματικής προστασίας του ορεινού περιβάλλοντος και του τοπίου, της χλωρίδας, της πανίδας και των φυσικών πόρων των βουνών. 2) Στην υποστήριξη δράσεων που αποσκοπούν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στα βουνά, στην αποκατάσταση του ορεινού κόσμου και στην ανάπτυξη επαφών μεταξύ ορειβατών διαφορετικών περιοχών μέσα σε πνεύμα φιλίας, αμοιβαίου σεβασμού και ειρήνης. 3) Στην καθιέρωση του σεβασμού και του απαραβίαστου της πολιτιστικής κληρονομιάς και της αξιοπρέπειας του τοπικού πληθυσμού. 4) Στην προώθηση της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης για τη βελτίωση της σχέσης μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος σε όλο και ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας. 5) Στην υιοθέτηση κατάλληλης τεχνολογίας για τις ενεργειακές ανάγκες και τη διάθεση των αποβλήτων στις ορεινές περιοχές. 6) Στην εμπέδωση της ανάγκης για περισσότερη διεθνή κυβερνητική και μη κυβερνητική υποστήριξη σε θέματα βιωσιμότητας και οικολογίας, και 7) Στη διεύρυνση της δυνατότητας πρόσβασης στις ορεινές περιοχές ανεξάρτητα από πολιτικές σκοπιμότητες[5].
Η Διακήρυξη του Κατμαντού συμπληρώθηκε από τον Κώδικα συμπεριφοράς του ορειβάτη, ενώ και οι Διακηρύξεις του Τιρόλου του 2002[6] και της Διεθνούς Ορειβατικής Ομοσπονδίας (UIAA)[7] σκοπό έχουν να καθορίσουν τους γενικά παραδεδεγμένους κανόνες συμπεριφοράς για την πεζοπορία, την ορειβασία και την αναρρίχηση.
4. Νομικό πλαίσιο ορεινού χώρου
Σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό αλλά και σε εθνικό επίπεδο δεν υπάρχει ενιαίο δεσμευτικό νομικό καθεστώς για τα βουνά. Στη Διάσκεψη Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη στο Ρίο (UNCED, 1992) η Agenda 21[8] έθεσε για πρώτη φορά τη βιώσιμη ορεινή ανάπτυξη σε παγκόσμια προτεραιότητα (άρθρο 13), ενώ το 2002 ανακηρύχθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ «Διεθνές Έτος Βουνών» με πληθώρα δράσεων για τα ορεινά οικοσυστήματα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Τα βουνά αναγνωρίζονται στην Agenda 21 ως απολύτως καθοριστικοί και ζωτικοί παράγοντες για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων παγκοσμίως, ως σημαντικές αποθήκες νερού, ενέργειας και βιοποικιλότητας, ως πηγές κρίσιμων πόρων όπως είναι τα ορυκτά, τα δασικά και αγροτικά προϊόντα και η αναψυχή. Οι ορεινές περιοχές προβλέπονται και στην Agenda των ΗΕ για το 2030 με έμφαση στη διατήρηση των ορεινών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητάς τους στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης.
Ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει ενιαία πολιτική για τον ορεινό χώρο και κάθε κράτος μέλος διαμορφώνει τη δική του πολιτική για τα βουνά του. Το άρθρο 18 ωστόσο του Κανονισμού (ΕΕ) 1257/1999[9] οριοθέτησε τις ορεινές περιοχές ως εκείνες που χαρακτηρίζονται από σημαντικούς περιορισμούς χρήσεων κυρίως λόγω των δυσχερών κλιματικών συνθηκών που επικρατούν και των απότομων κλίσεων που καθιστούν αδύνατη τη χρήση μηχανημάτων και απαιτούν κατάλληλο εξοπλισμό.
Και η Ευρωπαϊκή Στρατηγική με ορίζοντα το 2030 έθεσε ως βασικό στόχο την προστασία και ανάκαμψη της βιοποικιλότητας συμπεριλαμβανομένων των ορεινών περιοχών.
Το ελληνικό Σύνταγμα στο άρθρο 106 κατοχυρώνει την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή της οικονομίας των ορεινών περιοχών. Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει στην Ελλάδα σήμερα ενιαία εθνική πολιτική και επίσημος χωροταξικός σχεδιασμός για τον ορεινό χώρο. Τούτο σε συνδυασμό με τη συστηματική εγκατάλειψη της υπαίθρου και των ορεινών κοινοτήτων είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική ερήμωση και τον μαρασμό των ορεινών περιοχών, ενώ και η αποσπασματικότητα ή και η πλήρης ανυπαρξία επίσημης κρατικής πολιτικής για τις ορεινές περιοχές ευνοεί την αυθαιρεσία και την υποβάθμισή τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους φυσικούς πόρους και την τεράστια βιοποικιλότητα που φιλοξενούν. Ακόμα και οι ελάχιστες αναφορές της νομοθεσίας στις ορεινές περιοχές τις αντιμετωπίζουν παγίως ως «προβληματικές» και «μειονεκτικές»[10].
Η Οδηγία 85/148/ΕΟΚ περί μειονεκτικών γεωργικών περιοχών περιέλαβε αναλυτικό Πίνακα των ορεινών Δήμων και Κοινοτήτων της χώρας μας. Στον ν. 3852/2010 («Πρόγραμμα Καλλικράτης») καθορίζονται οι ορεινοί δήμοι της χώρας (άρθρο 1) και στο άρθρο 209[11] προβλέπονται οι πρόσθετες αρμοδιότητές τους που επιβάλλει ο ιδιαίτερος αυτός χαρακτήρας τους.
Από το άρθρο 24 του Συντάγματος απορρέει υποχρέωση της πολιτείας να προβαίνει σε θετικές ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος µε τη λήψη των απαιτούμενων μέτρων. Τα δασικά οικοσυστήματα, τα οποία κυρίως απαντώνται στις ορεινές περιοχές, υπάγονται σε καθεστώς προστασίας που επιβάλλει την απαγόρευση της μεταβολής του προορισμού τους και την υποχρέωση αναδάσωσης σε περίπτωση καταστροφής τους.
Στο πλαίσιο αυτό ψηφίστηκε ο εκτελεστικός του Συντάγματος ν. 998/1979 για την προστασία των δασών, ενώ και ο Δασικός Κώδικας, το νδ/γμα 996/1971 περί εθνικών δρυμών και η εν γένει Δασική και περιβαλλοντική νομοθεσία ρυθμίζουν τα σχετικά με την προστασία και διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων[12].
5. Ορειβατικά – Πεζοπορικά μονοπάτια
Ειδικά για τις τεχνικές προδιαγραφές χάραξης, σήμανσης, διάνοιξης και συντήρησης ορειβατικών – πεζοπορικών μονοπατιών στη χώρα μας προβλέπει η απόφαση του Αναπλ. Υπουργού Περιβάλλοντος & Ενέργειας 151344/165/18.1.2017 (ΦΕΚ Β’ 206/30.1.2017). Ως «μονοπάτι» νοείται ο στενός μη αμαξιτός δρόμος που προορίζεται για τη διέλευση πεζών και ζώων. Συνήθως έχει μικρό κυμαινόμενο πλάτος, σημαντικές αυξομειώσεις στην κλίση του και σκαλοπάτια. Πρόκειται για διαδρομές που προορίζονται κυρίως για πεζοπορία, ορειβασία, πρόσβαση στο φυσικό περιβάλλον, σε αξιοθέατα (φυσικά ή πολιτιστικά) και για τη γνωριμία και επαφή του ανθρώπου με τη φύση, την ιστορία και τον πολιτισμό ενός τόπου. Ταυτόχρονα τα μονοπάτια εξυπηρετούν την επικοινωνία και την πρόσβαση σε ορεινές δασικές περιοχές ή σημεία, παραδοσιακούς οικισμούς και δύσβατες, δυσπρόσιτες περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Τα ορειβατικά – πεζοπορικά μονοπάτια διέπονται αποκλειστικά από τη δασική νομοθεσία, ενώ απαγορεύεται σε αυτά η κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων.
Σήμανση Ευρωπαϊκού ορεινού μονοπατιού Ε4
(Αθ. Διάκος ορεινή Φωκίδα, Βαρδούσια, Δεκ. 2024)
Τα Μονοπάτια μεγάλων διαδρομών διασχίζουν ορεινές κυρίως περιοχές. Μπορεί να συμπίπτουν με επαρχιακούς, αγροτικούς και δασικούς δρόμους ή με υφιστάμενα μονοπάτια και συνήθως περνούν από βουνά, δάση, ποτάμια, φαράγγια, πηγές, λίμνες, σπήλαια, παραδοσιακούς οικισμούς, γεωλογικούς σχηματισμούς, αρχαιολογικούς και ιστορικούς τόπους, αλλά και από καταλύματα και συγκοινωνιακούς κόμβους και έχουν κατά τμήματα διαφορετικό βαθμό δυσκολίας. Αποτελούν άξονες επικοινωνίας και χρησιμοποιούνται για πολυήμερες εκδρομές. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα ευρωπαϊκά και τα εθνικά μονοπάτια. Από τα Ευρωπαϊκά μονοπάτια στην Ελλάδα καταλήγουν δύο: το Ε4 που ξεκινάει από τα Πυρηναία, διασχίζει την Ευρώπη, τις Βαλκανικές Χώρες, μπαίνει στην Ελλάδα από τον βορρά της χώρας, κατευθύνεται νότια και αφού περάσει από τα σπουδαιότερα ορεινά συγκροτήματα της Κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, καταλήγει στο Γύθειο και από εκεί συνεχίζει και ολοκληρώνεται στην Κρήτη, και το Ε6 που διασχίζει τη βόρεια Ελλάδα από δυτικά προς τα ανατολικά, ακολουθώντας περίπου την πορεία της Εγνατίας οδού.
Αναλόγως των περιοχών που διασχίζουν και των σκοπών που επιτελούν τα μονοπάτια διακρίνονται σε επιμέρους κατηγορίες: πρωτεύοντα και δευτερεύοντα, μονοπάτια αναψυχής, εκπαιδευτικά, θεματικά κ.ά. Σε περίπτωση που διασχίζουν προστατευόμενες περιοχές τα μονοπάτια απαιτείται να προβλέπονται από τα Σχέδια Διαχείρισης που έχουν εκπονηθεί για αυτές. Η σήμανση των ορειβατικών – πεζοπορικών μονοπατιών αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κατασκευής και λειτουργίας τους. Πρέπει να είναι επαρκής, κατατοπιστική, αμφίδρομη με την αναγκαία πυκνότητα. Επίσης πρέπει να παρέχει όλες τις απαραίτητες για το ορειβατικό μονοπάτι πληροφορίες στον επισκέπτη, τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα.
6. Περιβαλλοντική υποβάθμιση
Ωστόσο, στις μέρες μας η διαρκής απώλεια δασικού κεφαλαίου, η συστηματική αλλοίωση της μορφής, του αναγλύφου και των τοπίων των βουνών από τις εκτεταμένες ανθρώπινες παρεμβάσεις, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η εντεινόμενη περιβαλλοντική υποβάθμιση απομειώνουν δραματικά τον πλούτο της βιοποικιλότητας και απειλούν την οικολογική ισορροπία των βουνών και των δασών επηρεάζοντας τη ζωή και το μέλλον των ορεινών όγκων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το αίτημα για την προστασία των βουνών και των ορεινών οικοσυστημάτων καθίσταται περισσότερο από ποτέ επίκαιρο και επιτακτικό.
Στα χρόνια που ακολούθησαν την ψήφιση του Συντάγματος του 1975 παρατηρήθηκε μία άνευ προηγουμένου καταστρατήγηση των Συνταγματικών κανόνων, της Δασικής νομοθεσίας και της αρχής της νομιμότητας που επιτάσσει η δράση της δημόσιας διοίκησης και της εκτελεστικής εξουσίας να εναρμονίζεται με τους υπέρτερης νομοθετικής ισχύος κανόνες της Συνταγματικής τάξης. Ήδη, από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης ξεκίνησε η αθρόα εισαγωγή στο δίκαιο μιας ατέλειωτης σειράς ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στα δάση και στα ορεινά οικοσυστήματα που κάθε άλλο παρά συνάδουν με την οικολογική τους αξία και την αποστολή τους, σε βαθμό που σήμερα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στα δάση και στα βουνά μας, ακόμα και στα πιο πολύτιμα από αισθητικής και οικολογικής απόψεως, επιτρέπονται τα πάντα[13].
Οι επεμβάσεις αυτές εντατικοποιήθηκαν ολέθρια για τον ορεινό χώρο με την αθρόα αδειοδότηση και εγκατάσταση ανεμογεννητριών στις βουνοκορφές, που πακτώνονται πλέον με τόνους μπετόν, το οποίο αλλοιώνει οριστικά την οικολογική ισορροπία των βουνών και διασπά την ενότητα της λειτουργίας τους ως πολύτιμων και μοναδικών οικοσυστημάτων. Οι επεμβάσεις αυτές στον ορεινό χώρο συνδυαζόμενες και με τις εκτεταμένες και καταστροφικές δασικές πυρκαγιές που εκδηλώνονται ιδίως όλα τα τελευταία χρόνια και την απουσία βιώσιμης δασικής διαχείρισης, έχουν οδηγήσει σε μία άνευ προηγουμένου υποβάθμιση και καταστροφή του περιβάλλοντος στα ελληνικά βουνά με μη αναστρέψιμες συνέπειες.
Καθοριστικής επομένως σημασίας για την ελεύθερη απόλαυση των περιβαλλοντικών αγαθών από τον άνθρωπο, στις παρούσες αλλά και στις μέλλουσες γενεές, είναι ο σεβασμός και η διατήρηση αναλλοίωτου του κοινόχρηστου χαρακτήρα τους και της οικολογικής τους ισορροπίας, τον οποίο επιβάλλουν αφ’ ενός ο δημόσιος σκοπός τον οποίο υπηρετούν και αφ’ ετέρου η θεώρησή τους ως στοιχείων που συναποτελούν τον ζωτικό χώρο του ανθρώπου (ΑΠ 207/2010), του οποίου η ακώλυτη απόλαυση συνιστά εκδήλωση της συνταγματικά προστατευόμενης προσωπικότητάς του[14].
Η σύνθετη και πολλαπλή λειτουργία των βουνών και η μεγάλη οικολογική, αισθητική και γεωμορφολογική σημασία τους καθιστούν επιβεβλημένη αφενός την ανάγκη βιώσιμης διαχείρισής τους σύμφωνα και με τη Συνταγματική επιταγή και την κείμενη νομοθεσία για την προστασία των δασών και του φυσικού περιβάλλοντος και αφετέρου την καθιέρωση ενός βασικού θεσμικού πλαισίου για την προστασία και τη διαχείρισή τους.
Το Σύνταγμά μας κατοχυρώνοντας το δικαίωμα στο περιβάλλον εισήγαγε το οικολογικό κριτήριο της διαχείρισης της φύσης, παρ’ όλα αυτά όμως σήμερα, με το σύνολο σχεδόν του περιβάλλοντος και του φυσικού πλούτου της χώρας υποβαθμισμένο και κατεστραμμένο από τις ακολουθούμενες πολιτικές, ζητάμε να ξαναγυρίσουμε στο κριτήριο της οικονομικής εκμετάλλευσης που έχει εγκαταλειφθεί, ως ανεπαρκές ή και επικίνδυνο, εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Με λίγα λόγια, ζητάμε με κάθε τρόπο να καθυποτάξουμε το περιβάλλον στο κέρδος με: α) Την απαξίωση των φυσικών του διεργασιών μέσα από αθρόες, άσχετες ή και ενάντιες στη φυσική λειτουργία του παρεμβάσεις, β) την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων που επιβάλλει ο καταναλωτικός τρόπος ζωής, γ) την εργαλειοποίηση και την καταστροφή ακόμα και σπάνιων οικοσυστημάτων, με όλη τους τη βιοποικιλότητα και τα τοπία, στο βωμό της αχαλίνωτης κερδοφορίας και των ολοένα πιο σύνθετων και διογκούμενων οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων που επιτάσσουν την αέναη δημιουργία νέων πηγών πλουτισμού, και δ) τη συστηματική ιδιοποίηση της δημόσιας κτήσης και των φυσικών πόρων από το ιδιωτικό κεφάλαιο στο όνομα μιας κακώς νοούμενης ανάπτυξης και των επενδύσεων.
Σε μεγάλο βαθμό οι πολιτικές που ακολουθήθηκαν στον τόπο μας τις τελευταίες δεκαετίες, είχαν ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της φύσης αντί για τη βιώσιμη διαχείρισή της, με την κατάσταση σήμερα να έχει φτάσει σε ανεξέλεγκτα σημεία κυρίως μέσω της νομοθετικής διαδικασίας και των αποφάσεων της διοίκησης που λαμβάνονται καθημερινά. Και όλα αυτά κατ’ επίκληση συνήθως της ανάγκης αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, η οποία ωστόσο δεν είναι η αιτία της περιβαλλοντικής καταστροφής αλλά το αποτέλεσμά της, για την ανάσχεση της οποίας ο ευρωπαϊκός Κανονισμός 841/2018 έθεσε ως κύριο μοχλό τη βιώσιμη διαχείριση των υφισταμένων δασών και τη δημιουργία νέων.
Όλες οι κυβερνήσεις που ηγήθηκαν του τόπου στη νεότερη εποχή, μετατράπηκαν, λίγο ως πολύ, από διαχειριστές και θεματοφύλακες του περιβάλλοντος σε εκμεταλλευτές, εμπόρους και καταστροφείς του. Αυτή λοιπόν την απαράμιλλη ελληνική φύση με τα δάση, τα ποτάμια της, τις θάλασσες, τους αιγιαλούς, τους κάμπους, τα βουνά της, είναι επιτακτική ανάγκη να τη διαφυλάξουμε. Άλλωστε δεν είμαστε τίποτα παραπάνω από απλοί διαχειριστές της στο σύντομο πέρασμά μας από αυτή τη ζωή.
Και μια που αρχίσαμε ποιητικά, το ίδιο θα ήθελα να κλείσω αυτή την ομιλία με όμορφους και αγαπημένους στίχους ενός σημερινού ποιητή, του Μάρκου Κούμαρη[15]:
Θέλω να ανέβω πάνω ψηλά
κει που ο αέρας φυσάει δυνατά
Θέλω να μπήξω βαθιά το σπαθί
μέσα στην πέτρα, μέσα στη γη.
Θέλω να τρέξει απ’ τις πηγές
κρύο νερό, κρύο νερό!
Ίσως ήρθε η ώρα να ανεβούμε κι εμείς ψηλά, ορθοτομώντας με το σπαθί μας ένα καλύτερο μέλλον για τα βουνά μας, όπως μας προτρέπουν τούτοι οι στίχοι!
Η αναρρίχηση, η ορειβασία και η πεζοπορία μπορούν να επιδράσουν θετικά, υποστηρίζοντας δράσεις και αποφάσεις υπέρ της ειρήνης, της υγείας, της ποιότητας ζωής και της καλής ψυχοσωματικής κατάστασης, προωθώντας τη διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση και την εμπέδωση πνευματικών και πολιτιστικών παραδόσεων και αρχών. Μπορούν επίσης να συμβάλουν στην αποφυγή της απερήμωσης και της εγκατάλειψης της υπαίθρου με τη δημιουργία θέσεων εργασίας και ευκαιριών διαβίωσης σε ορεινές περιοχές με σεβασμό στη φύση και στην ευαισθητοποίηση των επισκεπτών για τις φυσικές, αισθητικές, πολιτιστικές και ιστορικές αξίες και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Ενώ και οι πεζοπορικές διαδρομές και τα μονοπάτια, όπου υπάρχουν, έχουμε δει να γίνονται «ασπίδα» προστασίας για την αποτροπή φαραωνικών έργων σε ορεινές περιοχές που απειλούν να αλλοιώσουν ισοπεδωτικά την ιδιαίτερη φυσιογνωμία τους, την ταυτότητά τους, τη φυσική ισορροπία του δασικού και ορεινού πλούτου και τα τοπία τους.
Μέσα σε όλα αυτά αξίζει τέλος να σημειώσουμε και τη γενναία και μοναδική σε αξία και συμβολισμό προσφορά των περιβαλλοντικών κινημάτων και οργανώσεων που αποδεικνύουν καθημερινά -σε πείσμα των καιρών- πως η ανθρώπινη ευαισθησία παραμένει ισχυρή και παρούσα, έχοντας πολλά και σημαντικά ακόμα να δώσει στην προστασία του περιβάλλοντος, των βουνών και των δασών μας.
Η παρουσίαση της Εισήγησης σε PowerPoint:
————–
[1] Παγκόσμια Ημέρα Βουνού – 11 Δεκεμβρίου, https://dasarxeio.com/2023/12/11/131402/
[2] https://ich.unesco.org/en/RL/alpinism-01471
[3] https://ich.unesco.org, ό.π.
[4] https://www.theuiaa.org/kathmandu-declaration/
[5] https://www.theuiaa.org/kathmandu-declaration/
[6] https://www.theuiaa.org/documents/declarations/UIAA_Declaration_TyrolDeclaration.pdf
[7] https://www.theuiaa.org/documents/mountaineering/ UIAA_Declaration_Hiking_Climbing_Mountaineering_v1.pdf
[8] Πολιτική για τις ορεινές περιοχές, σε: Ορεινές περιοχές – Υφιστάμενη κατάσταση και προτάσεις για αναπτυξιακές κατευθύνσεις, Ερευνητική Ομάδα του Μετσόβιου Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕΚΔΕ) του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), σελ. 93 επ., Agenda 21: https://sustainabledevelopment.un.org/content/ documents/Agenda21.pdf
[9] EE L 160/80/26.6.1999.
[10] Ενδ. βλ. ν. 2742/1999, 4269/2014, άρθ. 5 ν. 4447/2016, ν. 4759/2020 κ.ά .
[11] Όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 4 του ν. 4071/2012, ΦΕΚ Α’ 85/11.4.2012 και τροποποιήθηκε με το άρθρο 224 παρ. 2 του ν. 4555/2018, ΦΕΚ Α’ 133/19.7.2018.
[12] Ε.-Α. Μαριά, Αθ. Παπαθανασόπουλος, Σ. Παυλάκη, Δασική νομοθεσία, Αθήνα 2017
[13] Σ. Παυλάκη, «Δασική προστασία και διαχείριση – Νομικό πλαίσιο – Σύγχρονες προκλήσεις και προοπτικές», https://dasarxeio.com/2024/04/22/135588/, Σ. Παυλάκη, «Φύση και Ελευθερία», https://dasarxeio.com/2024/03/24/134528/
[14] Σ. Παυλάκη, «Δασική προστασία και διαχείριση…», ό.π.
[15] Locomondo, «Μαύρο νερό», στίχοι – μουσική: Μάρκος Κούμαρης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου