Γιόγκα και Ορθόδοξος Χριστιανισμός: Είναι συμβατά;
Κέβιν Άλεν και Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα
Την εκπομπή την ακούτε εδώ ancientfaith.com
Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου
Η Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα μεγάλωσε στην Ινδία και ανατράφηκε σαν πιστή Ινδουίστρια. Η οικογένειά της ήταν κοντά σε έναν από τους επιφανέστερους γκουρού και διδασκάλους της Ινδίας. Τώρα είναι Ορθόδοξη Χριστιανή και εργάζεται σαν συγγραφέας και δασκάλα. Η κ. Μαγκάλα και ο Κέβιν Άλεν, παρουσιαστής της εκπομπής The Illuminated Heart (Καρδία Πεφωτισμένη) στο AFR (Ancient Faith Radio – Ράδιο - Αρχαία Πίστη), μιλάνε για διάφορες πτυχές της Ινδουιστικής Γιόγκα και εξετάζουν εάν είναι συμβατές με την Χριστιανική πίστη και πρακτική, ή εάν θα έπρεπε να αποφεύγουμε την Γιόγκα εντελώς.
Κέβιν Άλεν (ΚΑ): Καλωσορίσατε στην εκπομπή 'Καρδία Πεφωτισμένη' στο AFR (Ancient Faith Radio – Ράδιο - Αρχαία Πίστη). Όπως πολλοί από εσάς τους ακροατές μας ξέρετε, πολύ συχνά έχουμε αναφερθεί σε αυτήν την εκπομπή στην επίδραση που έχουν στην κουλτούρα μας διάφορες ανατολικές, μη Χριστιανικές, πνευματικές ιδέες και μεταφυσικές κοσμοθεωρίες. Αυτό είναι το πνευματικό υπόβαθρο από το οποίο προέρχομαι, και το οποίο εξακολουθεί να με ενδιαφέρει, ελπίζω και εσάς το ίδιο.
- Πρόσφατα, στην ενορία μου στην νότια Καλιφόρνια πολλοί άνθρωποι προερχόμενοι από διάφορες ανατολικές παραδόσεις, κυρίως αυτή του Ινδουισμού, ξεκίνησαν να έρχονται και να κάνουν ερωτήσεις. Έτσι λοιπόν, θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε το θέμα με την σημερινή μας συζήτηση "Γιόγκα και Ορθόδοξος Χριστιανισμός: είναι συμβατά;".
- Η καλεσμένη μου σήμερα, και είμαι πολύ ενθουσιασμένος που μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω μαζί της, γεννήθηκε Ινδουίστρια και συγκεκριμένα στην ανώτατη και ιερή κάστα των Βραχμάνων. Μεγάλωσε με τις παραδόσεις της γιόγκα. Ο παππούς της, για την ακρίβεια, ήταν προσωπικός φίλος ενός από τους σπουδαίους ερμηνευτές και διαδότες της σύγχρονης γιόγκα και της φιλοσοφίας Βεντάντα, του Σβάμι Σιβανάντα, ο οποίος είναι και ο ιδρυτής της Εταιρίας Θεϊκής Ζωής (στμ. Divine Life Society: θρησκευτικός οργανισμός που ιδρύθηκε από τον Σβάμι Σιβανάντα το 1936 στο Μούνι-Κι-Ρέτι της Ινδίας. Σήμερα έχει παραρτήματα σε πολλές χώρες του κόσμου.).
Η δόκτωρ Χριστίνα Μανγκάλα έγινε Χριστιανή στα 22 της χρόνια, και στην συνέχεια μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία. Πήρε το διδακτορικό της από το πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ στην Αγγλική λογοτεχνία, και έκτοτε έχει εκδώσει πολλά άρθρα πάνω στην λογοτεχνία του φανταστικού. Επίσης έχει γράψει πολλά μυθιστορήματα και βιβλία για διάφορα πνευματικά θέματα που περιλαμβάνουν τόσο την γιόγκα όσο και τον Χριστιανισμό. Είναι παντρεμένη με τον Δρ. Ντέιβιντ Φροστ, διευθυντή του Ινστιτούτου Ορθόδοξων Μελετών στο Κέιμπριτζ -ένα εξαιρετικό ινστιτούτο παρεμπιπτόντως-, με τον οποίο έχουν τέσσερα παιδιά, και εκκλησιάζονται στην Ρώσικη Ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Εφραίμ στο Κέμπριτζ της Αγγλίας.
Το εξαιρετικό της άρθρο, «Γιόγκα και η Χριστιανική Πίστη» www.oodegr.com μου έδωσε το κίνητρο για την σημερινή εκπομπή. Θα μιλήσουμε με την καλεσμένη μου μέσω τηλεφώνου από το Κέμπριτζ της Αγγλίας.
ΚΑ: Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα, καλωσορίσατε στο AFR και στην εκπομπή 'Καρδία Πεφωτισμένη'. Είναι τιμή μου να είστε καλεσμένη μου.
Δρ. Χριστίνα Μαγκάλα (ΧΜ): Ευχαριστώ πολύ Κέβιν, είναι δική μου χαρά και τιμή να είμαι σε αυτή την εκπομπή.
ΚΑ: Ευχαριστώ πολύ, είναι θαυμάσιο να σε έχουμε μαζί μας. Πιστεύω θα το ευχαριστηθούμε, ήδη έχω καλό προαίσθημα. Χριστίνα, αν μου επιτρέπεις, ας ξεκινήσουμε με μια πρώτη ερώτηση. Μιλώντας για την γιόγκα, όχι με την μοντέρνα εκλαϊκευμένη εκδοχή της, αλλά με την κλασσική της έννοια, αυτή την οποία πιθανότατα εσύ διδάχτηκες, είναι η γιόγκα λοιπόν στην αυτόχθονα ινδική παράδοση μια πνευματική άσκηση, ή είναι μονάχα μια μορφή χαλάρωσης και φυσικής άσκησης ή και τα δύο μαζί;
ΧΜ: Μάλλον θα έλεγα ότι η γιόγκα στην κλασσική της έννοια είναι μια διττή πρακτική. Στον πυρήνα της υπάρχει ο πνευματικός στόχος, και συνεπώς έχει βάση να πούμε ότι κατά την κλασσική της έννοια είναι μια πνευματική πρακτική. Όμως από τον 19ο αιώνα κι έπειτα υπήρξε μεγάλη διεργασία αναμόρφωσης της γιόγκα, έτσι ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, το στοιχείο της χαλάρωσης είχε αρχίσει να επικρατεί. Αλλά οι Ινδοί δάσκαλοι της γιόγκα, από τον Σιβανάντα και μετά, πάντοτε τόνιζαν ότι ο κύριος στόχος της γιόγκα είναι πνευματικός, και όλες οι στάσεις και οι ασκήσεις και τα λοιπά πράγματα πρέπει να βοηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Αν διαβάσετε έργα δασκάλων όπως ο Ασόκ Κούμαρ Μαλχότρα, ή έργα δημοφιλών συγγραφέων για την γιόγκα όπως ο Μπ. Κ. Σ. Ιγιένγκαρ, θα δείτε να δίνουν έμφαση σε αυτό.
ΚΑ: Ναι, θα μιλήσουμε και στην συνέχεια κατά την διάρκεια της εκπομπής για αυτό και θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την συζήτηση γύρω από αυτό, προσπαθώ να καταλάβω: μπορεί η γιόγκα να αποσυνδεθεί από αυτό το πνευματικό πλαίσιο; Για αυτό ξεκίνησα με αυτή την ερώτηση. Ξέρετε, Δρ. Μανγκάλα, οι περισσότεροι από εμάς στην Βρετανία, την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική, είμαστε συνηθισμένοι στις φυσικές στάσεις της γιόγκα, αυτό που αποκαλείται Χάθα Γιόγκα, αλλά είναι μονάχα μία από τις κλασσικές σχολές της γιόγκα. Θα μπορούσατε να δώσετε στους ακροατές μας μια περίληψη των πέντε, από όσο ξέρω, κλασσικών σχολών της γιόγκα, των πνευματικών σχολών του Ινδουισμού;
ΧΜ: Ναι, αναφέρετε πέντε, αλλά το θέμα είναι κάπως σαν τα μυστήρια του Χριστιανισμού στην Δύση: άλλοι λένε επτά, άλλοι λένε άπειρα και τα λοιπά. Για την ακρίβεια, αν διαβάσετε το Μπαγκαβάντ Τζίτα (στμ. Bhagavad Gita - ιερή γραφή του Ινδουισμού που αποτελείται από 700 στίχους, και είναι μέρος του μεγάλου Ινδουιστικού έπους της Μαχαμπαράτα) κάθε κεφάλαιο επιγράφεται "Γιόγκα του .." κάποιου πράγματος. Είναι κάπως περίπλοκο αλλά ας μείνουμε στον αριθμό πέντε.
- Οι πέντε σχολές είναι:
Η Κάρμα Γιόγκα (Karma Yoga), η οποία είναι η γιόγκα μέσω της άσκησης με σκοπό την αποσύνδεση από τα εγκόσμια και την επίτευξη της απάθειας. Υπάρχει μια υπέροχη φράση μέσα στο Μπαγκαβάντ Τζίτα που μιλάει για "εργασία στην αν-έργια" και "αν-έργια στην εργασία" και αυτό το κατ' επίφαση παράδοξο είναι πραγματοποιητέο στην καθημερινή μας ζωή. Αυτή είναι η Κάρμα Γιόγκα.
Τώρα, η Τζνάνα Γιόγκα (Jnâna Yoga) είναι η γιόγκα της πραγματικής γνώσης, της πραγματικής διάκρισης, και είναι η άσκηση του πνευματικού ανθρώπου με διάφορες μορφές, της διάκρισης της αλήθειας από το ψέμα, του φωτισμού από την άγνοια, και ούτω καθ' εξής.
Μέτα, η Μπάκτι Γιόγκα (Bhakti Yoga), η οποία είναι στην πραγματικότητα η πιο δημοφιλής και ευρέως διαδεδομένη στην Ινδία, απλά συνιστά την αφοσίωση και την αγάπη στην θεότητα που έχει κάποιος επιλέξει.
Υπάρχει και η Ράτζα Γιόγκα (Raja Yoga) η οποία είναι μια πολύ πιο προχωρημένη μορφή πνευματικού και ψυχοσωματικού ελέγχου.
Τέλος η Χάθα Γιόγκα (Hatha Yoga), η οποία είναι πολύ δημοφιλής στην Δύση, επικεντρώνεται στην φυσική υγεία, στην καλλιέργεια του σώματος αν προτιμάτε. Για αυτό και περιλαμβάνει πολλές φυσικές στάσεις του σώματος.
ΚΑ: Ευχαριστούμε για αυτή την εξαιρετική περίληψη. Οπότε, Χριστίνα, στα πλαίσια της κλασσικής γιόγκα για την οποία μιλάμε τώρα, πώς τοποθετούνται οι φυσικές αυτές στάσεις της Χάθα Γιόγκα, οι 'ασάνα' όπως ονομάζονται, απέναντι στις άλλες γιόγκα; Εννοώ, για παράδειγμα θεωρούνται ισάξιο πνευματικό εργαλείο; Κατώτερο; Είναι μια εισαγωγή για άλλα; Κατάλαβες, μπορεί κάποιος να απελευθερωθεί, κατά την Ινδουιστική αντίληψη, αποκλειστικά μέσω των 'ασάνα'; Και τα λοιπά ...
ΧM: Κοιτάξτε, θα έλεγα ότι στην κλασσική γιόγκα, μπορούμε να δούμε το θέμα με δύο τρόπους: Ο ένας είναι με όρους σταδιακής ανόδου. Ίσως αυτή η διατύπωση να είναι λίγο παραπλανητική. Θα έλεγα ότι μοιάζει με τις ακτίνες ενός τροχού: Υπάρχουν πολλές όψεις και το ζητούμενο είναι να φτάσεις στο κέντρο. Έτσι οι φυσικές στάσεις και ασκήσεις εκτελούνται μαζί με άλλα πράγματα, και στην ουσία γίνεται μια ταυτόχρονη άσκηση πολλών πρακτικών γιόγκα. Είναι πολύπλευρο ζήτημα, και πιστεύω στους αρχαίους χρόνους, σίγουρα δεν τίθονταν θέμα απελευθέρωσης -πνευματικής απελευθέρωσης- μόνο με την φυσική άσκηση. Αυτή η ιδέα ούτε που θα περνούσε ποτέ από το μυαλό των αρχαίων 'ρίσι' -ασκητές γιόγκι- διότι αυτοί γνώριζαν το πλήρες φάσμα των ψυχοσωματικών προβλημάτων τα οποία πρέπει να ξεπεραστούν σε οποιοδήποτε πνευματικό ταξίδι.
Και ακόμα και τότε, ο γιόγκι ο οποίος απλά κάθονταν κάτω από ένα δέντρο για να εντυπωσιάζει τούς ανθρώπους, ή το να ξαπλώνει κάποιος σε ένα κρεβάτι από καρφιά, θεωρούνταν κάπως σαν θέαμα, λιγάκι εμπαιγμός. Ακόμα και τώρα υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν αυτά τα θεάματα, σε κέντρα προσκυνήματος, τα οποία εγώ αποκαλώ 'παραξενοπάζαρα'. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν ενθαρρύνονταν: το να επικεντρώνεται κάποιος μονάχα στην φυσική πλευρά του ζητήματος με τις στάσεις και τα λοιπά, και να περιμένει αυτό να τον οδηγήσει σε μια πνευματική κατάσταση, συχνά οδηγεί σε παράδρομους και αδιέξοδα. Για παράδειγμα κάποιες ψυχικές ικανότητες γίνονται δυνατές, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα και πνευματική ...απελευθέρωση. Αυτό είναι σαφές μεταξύ των Ινδών δασκάλων στο κλασσικό πλαίσιο της γιόγκα.
- ΚΑ: Μιλώντας για την γιόγκα και την πρακτική της, Χριστίνα, κατά την οργανική έννοια, ποιος είναι ο απώτερος στόχος της γιόγκα, όπως αυτή ορίζεται από τον Παταντζάλι (Patanjali) στο κλασσικό του Γιόγκα Σούτρα (Yoga Sutras) και άλλα παρόμοια έργα;
ΧΜ: Ο Παταντζάλι θέλει την γιόγκα να έχει "οκτώ άκρα" (αστάνγκα - ashtanga): στάση με οκτώ άκρα, και γενικά πρακτική με οκτώ "άκρα" - πυλώνες. Για την ακρίβεια οι στάσεις του σώματος, η πρακτική των ασάνα, έρχεται τρίτο στην λίστα. Ξεκινάει δε με την ηθική και την ψυχολογική προετοιμασία. Υπάρχουν οι πέντε περιορισμοί, κατά τους οποίους πρέπει να ελέγχει κάποιος τις αισθήσεις του. Έπειτα υπάρχουν οι πέντε κλάδοι, που έχουν την αντίθετη έννοια: πρέπει να ξέρει να ελέγχει τις αισθήσεις του, έτσι ώστε να πράττει σωστά πράγματα. Τρίτες έρχονται οι φυσικές στάσεις. Και μετά προχωράει κάποιος στην ρύθμιση της ζωτικής του δύναμης και το αποτράβηγμα από την αίσθηση των οργάνων (πρατυαχάρα - pratyahara). Έπονται η συγκέντρωση και ο διαλογισμός και τέλος συναντάμε την λέξη 'σαμάντι' ή απορρόφηση (samadhi). Αυτός λοιπόν συνήθως θεωρείται ως ο απόλυτος στόχος: 'σαμάντι' ή απορρόφηση.
- Τώρα έρχεται όμως και μια πονηρή ερώτηση: απορρόφηση σε τι; Υπάρχουν διαφορετικές απαντήσεις σε αυτήν την ερώτηση, από τις διάφορες σχολές της ινδικής/ινδουιστικής παράδοσης. Κάποιοι λένε ότι πρόκειται για απορρόφηση σε ένα απρόσωπο Μπράχμαν (Brahman) - αυτό είναι εκεί όπου υπάρχει η ένωση του ατόμου με το σύμπαν. Άλλοι λένε ότι πρόκειται για απορρόφηση σε μια δια-προσωπική κατάσταση, σε μια θεότητα. Και φυσικά υπάρχει και η Βουδιστική παράδοση, κατά την οποία δεν υπάρχουν θεότητες, έτσι η απορρόφηση είναι η είσοδος στην κατάσταση της Νιρβάνα, την κατάσταση κατάπαυσης των παθών και του πόνου. Συνεπώς κατά τον γιόγκι Παταντζάλι, στο έργο του Γιόγκα Σούτρα, η απορρόφηση - 'σαμάντι' είναι η λέξη κλειδί.
ΚΑ: Οπότε λοιπόν, θα ήταν βάσιμο να πούμε ότι με την κλασσική κατανόηση της γιόγκα, ότι ο απόλυτος στόχος είναι αυτή η απορρόφηση - 'σαμάντι'. Πιστεύω ότι χρειάζεται λίγο να εμβαθύνουμε, να μιλήσουμε λίγο για αυτό. Η 'σαμάντι' συχνά περιγράφεται με τον όρο σακκιντανάντα (saccidananda), δηλαδή απόλυτη συνειδητότητα, μακαριότητα. Πώς αυτό αντιπαραβάλλεται, και κατά πόσο είναι συμβατό με την χριστιανική προοπτική της Βασιλείας του Θεού και τα λοιπά;
ΧΜ: Η έννοια της 'σακκιντανάντα', η οποία είναι μια τριμερής σύλληψη της απόλυτης εμπειρίας - αλήθεια, γνώση, μακαριότητα - κατ' εμέ ακούγεται υπέροχη αλλά είναι κάτι το στατικό και το αφηρημένο. Τώρα, από την άλλη, όταν ο Ιησούς μιλάει για τον πνευματικό στόχο των ανθρώπων που είναι η Βασιλεία του Θεού, για εμένα είναι μια προοπτική απίστευτα πλούσια, συναρπαστική και δυναμική η οποία μπορεί να εμπνέει. Και αυτό διότι δεν είναι μόνο εσωτερική, αλλά και εξωτερική. Δεν είναι μόνο προσωπική αλλά και συλλογική: περιλαμβάνει και άλλες ανθρώπινες υπάρξεις. Επιπλέον, η Βασιλεία του Θεού για την οποία μιλάει ο Ιησούς περιλαμβάνει όχι μόνο τους ανθρώπους αλλά το σύνολο της Δημιουργίας. Η μεταμόρφωση δεν αφορά μόνο εμάς τους ανθρώπους, αλλά συμμετέχει σε αυτήν και ολόκληρη η Δημιουργία μαζί μας. Επίσης, δεν είναι ένας στόχος στατικός, αλλά βασίζεται στην χριστιανική αντίληψη της Θεότητας, της “Ζωοποιού Τριάδος” όπως ψάλλουμε στην Λειτουργία, πράγμα που σημαίνει ότι είναι μια πολύ δυναμική, ενεργητική δύναμη αγάπης και σχέσεως.
Συνεπώς έχουμε μια απίστευτη προοπτική εδώ, μια προοπτική πίστης, που για μένα είναι ακόμα μεγαλύτερη διότι δεν τελειώνει. Δεν υπάρχει ένας στόχος τον οποίον επιτυγχάνεις και τελείωσες, αλλά συνεχίζει ες αεί. Είναι μια συνεχιζόμενη μεταμόρφωση από την δόξα στην δόξα, όπως λέει ο Απόστολος Παύλος. Θα μπορούσα να συνεχίσω να μιλάω για αυτό, αλλά οι πολλές κουβέντες δεν είναι καλή ιδέα. Υπάρχει όμως ένα πολύ σημαντικό στοιχείο σχετικά με την Βασιλεία του Θεού, το οποίο πρέπει να θυμόμαστε και με το οποίο θα ήθελα να τελειώσω: η Βασιλεία του Θεού κατορθώνεται μόνο μέσω του Σταυρού του Χριστού, μόνο ακολουθώντας τον Χριστό. Αυτό σημαίνει, με το να πάθουμε κι εμείς δίπλα σε Αυτόν.
Αυτό είναι ένα άλλο σημείο το οποίο με ενθουσιάζει σαν ινδουίστρια, σαν πρώην ινδουίστρια, και αποτέλεσε έναν από τους λόγους για τους οποίους έγινα Χριστιανή: βρίσκω τις ινδουιστικές εξηγήσεις για το κακό και για τα βάσανα, εντελώς ανεπαρκείς, σχεδόν αξιολύπητες. Απλά το να μεταθέτουμε το πρόβλημα στο κάρμα ή σε κάποια ζωή στο παρελθόν δεν μου ήταν αρκετό. Από την άλλη, με το να αποδεχόμαστε τον πόνο με όλη μας την καρδιά και να τον κατακτάμε μέσω της αγάπης και της πίστης, γιατρεύουμε τόσο τον πληγωμένο εαυτό μας όσο και τον πληγωμένο κόσμο. Και αυτό είναι συμβατό με την Βασιλεία του Θεού. Τα αναφέρω όλα αυτά για να δείξω ότι η χριστιανική ιδέα της Βασιλείας του Θεού είναι πολύ μακριά από την ιδέα 'σαμάντι', που θα χαρακτήριζα -πιθανόν να προσβάλλω κάποιους ανθρώπους αν το πω, αλλά θα το πω εν πάση περιπτώσει- σαν “εργαλείο φτιάξτο-μόνος-σου”. Διότι η απορρόφηση 'σαμάντι' αναπόφευκτα γίνεται ατομοκεντρική. Ακόμα κι αν οι άνθρωποι μιλάνε για συλλογική εργασία και τα λοιπά, τελικά η 'σαμάντι' όντως αφήνει τον κόσμο στο περιθώριο, αφήνει τους άλλους ανθρώπους στο περιθώριο, αφήνει την δημιουργία στο περιθώριο.
ΚΑ: Πάντα με μπέρδευε αυτή η ιδέα 'σαμάντι', ιδίως στα πλαίσια της Μπάκτι Γιόγκα, την οποία ασκούσα, και η οποία όπως ανέφερες πριν είναι η αφοσίωση σε μια προσωπική θεότητα. Μιλάμε για ανθρώπους οι οποίοι λατρεύουν τον Κρίσνα (στμ. Krishna – κεντρική φιγούρα του ινδουισμού στον οποίον αποδίδεται το Μπαγκαβάντ Τζίτα, είναι αβατάρα ή ενσάρκωση του Βισνού, και έλαβε μέρος στα γεγονότα που περιγράφονται στο ινδουιστικό έπος Μαχαμπαράτα. Βισνού=Vishnu- κορυφαία θεότητα στην Βαϊσναβιτική παράδοση του Ινδουισμού, μέλος της τριάδας των μεγαλύτερων θεοτήτων, οι άλλοι δύο είναι οι Μπράχμα=Brahma και Σίβα=Siva), όπως οι Βαϊσναβίτες στην δικιά μου περίπτωση (στμ. οπαδοί της ινδουιστικής παράδοσης του Βαϊσναβισμού, σύμφωνα με την οποία ο Βισνού λατρεύεται ως η πρωταρχική και ανώτατη θεότητα) και τον Ραμακρίσνα (στμ. Ramakrishna Paramhansa - θρησκευτικό όνομα του Gadadhar Chattopadhyay, περίφημου ινδουιστή μυστικού του 19ου αιώνα), ή την Κάλι (στμ. Kali – ινδουιστική θεότητα σύζυγος του Σίβα, “αυτή που καταστρέφει”, θεωρείται η θεότητα του χρόνου και της αλλαγής, Σίβα=Shiva – κορυφαία ινδουιστική θεότητα και μέλος της τριάδας των μεγαλύτερων θεοτήτων, είναι ο θεός 'καταστροφέας' ή 'μεταμορφωτής') και της 'Ιερής Μητέρας' (στμ. θρησκευτικό όνομα της Saradamani Mukhopadhyaya, γυναίκα και πνευματικό έτερον ήμισυ του Ραμακρίσνα), και τα λοιπά και τα λοιπά.
- Ίσως θα μπορούσες Χριστίνα να με φωτίσεις λίγο στην σύγχυσή μου αυτή: Είναι η 'σαμάντι' πάντα χάσιμο του εαυτού; Είναι πάντα χάσιμο του εαυτού, “έκρηξη από τον εαυτό” όπως θα έλεγαν οι Βουδιστές, ή δεν είναι πάντα έτσι; Φυσικά στον Χριστιανισμό, η υπόστασή του εαυτού μας ως πρόσωπο – εικόνα του Θεού είναι θεμελιώδες ζήτημα.
ΧΜ: Νομίζω ότι η έννοια του “εαυτού” έτσι όπως αυτή αναφέρεται στην ινδική παράδοση δεν είναι ίδια με την Χριστιανική έννοια του προσώπου. Υπάρχει διαφορετική κατανόηση της ανθρωπολογίας και αυτό δημιουργεί πολλά προβλήματα. Ένα κλασσικό παράδειγμα που βρίσκουμε στην Μπαγκαβάντ Τζίτα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίον γίνεται κατανοητός ο άνθρωπος είναι ως μια ψυχή εγκλωβισμένη σε ένα σώμα. Η διάσταση σώματος-ψυχής είναι πολύ έντονη, αυτό που θεωρείται πραγματικά σημαντικό είναι η ψυχή. Το σώμα είναι απλά ένα σύνολο στοιχείων τοποθετημένα μαζί. Υπάρχει πολύ παρόμοια ιδέα με αυτή και σε άλλες φιλοσοφικές σχολές του ινδουισμού, ακόμα και του Βουδισμού. Ο Βουδισμός δε, πάει ακόμα πιο πέρα καταργώντας την ίδια την έννοια του εαυτού. Έτσι λοιπόν, όταν κάποιος ρωτάει “Τι είναι αυτό το οποίο απορροφάται;” Οι περισσότεροι ινδουιστές θα απαντούσαν “η ψευδαίσθηση του εαυτού.” Με άλλα λόγια, λείπει η θεμελιώδης έννοια της αξίας ενός μοναδικά δημιουργημένου ανθρώπινου πλάσματος.
Αυτό είναι το σημείο στο οποίο βρίσκω τον Χριστιανισμό τόσο απελευθερωτικό: διότι έχουμε μια ξεκάθαρη αδιάσειστη αντίληψη στην Χριστιανική θεολογία του ότι ο Θεός είναι αγάπη, ο δημιουργός και εραστής της ανθρωπότητας. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικά όσον αφορά το τι είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα, διότι αν οι άνθρωποι είναι εικόνες του Θεού, τότε έχουν και αυτοί κάποιες από αυτές τις προσωπικές ποιότητες. Είναι εξαιρετικά σημαντικό στα πλαίσια στα οποία μιλάμε για την βασιλεία του Θεού ή την θέωση και άλλες σχετικές έννοιες, διότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς πολύτιμοι, έχουν αξία διότι είναι πλασμένοι κατ' εικόνα Θεού. Δεν έχω βρει καμιά ανάλογη έννοια στον ινδουισμό. Έτσι η απορρόφηση 'σαμάντι' προκαλεί σύγχυση, διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι ορισμού του ανθρώπινου πλάσματος, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν ένα Γνωστικό υπόστρωμα: η ψυχή είναι σημαντική, αλλά το σώμα όχι. (στμ.Γνωστικισμός - σύστημα θρησκευτικό-φιλοσοφικών δοξασιών κύριο κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η διδασκαλία ότι η πραγματοποίηση της “γνώσης”, εσωτερικής διαισθητικής φύσης, είναι μέσο σωτηρίας της ανώτερης ψυχής από τον κατώτερο φυσικό κόσμο).
Yoga: Χαιρετισμός στον ήλιο! (επίπεδο αρχαρίων)
κάπου στην Γλυφάδα Αττικής;
ΚΑ: Έχω μιλήσει με κάποιους σε αυτή την χώρα (ΗΠΑ) οι οποίοι είναι μέλος του κινήματος Χάρε Κρίσνα (στμ. Hare Krishna movement - ινδουιστική θρησκευτική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε το 1966 στην Νέα Υόρκη από τον Α. Σ. Μπακτιβεντάντα Σβάμι Πραμπουπάντα=A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada. Σχετίζεται με την ινδουιστική παράδοση του 15ου αιώνα Γκαουντίγια Βαϊσνάβα=Gaudiya Vaishnava).
Έχουμε ανθρώπους οι οποίοι έρχονται και κάνουν ερωτήσεις στην εκκλησία μας, δόξα τω Θεώ, και ισχυρίζονται ότι η απορρόφηση δεν αφορά το χάσιμο σε μια απρόσωπη θεότητα, αλλά αιώνια ζωή σαν μοναδική οντότητα κοντά στον Κρίσνα, την θεότητα. Έτσι εγώ μπερδεύτηκα σχετικά με το αν μιλάμε για χάσιμο του εαυτού σε όλες τις περιπτώσεις ή μόνο σε κάποιες από τις Βεδαντικές σχολές.
- XM: Ένα από τα προβλήματα με τις τόσες διαφορετικές εκφάνσεις του ινδουισμού τελευταία είναι ότι είναι μάλλον δύσκολο να μείνει κάποιος ενημερωμένος για όλα τα ρεύματα. Θα βρείτε πολλή Χριστιανική ορολογία να έχει χρησιμοποιηθεί σε μια κίνηση που εγώ αποκαλώ το “φούσκωμα του προζυμιού”. Θέλω να πω ότι πολύ μεγάλο μέρος της Χριστιανικής σκέψης και ορολογίας και εννοιών έχουν απορροφηθεί από τον ινδουισμό και αναμασήθηκανως ινδουισμός πίσω στην Δύση. Έτσι και αυτή η ιδέα της ζωής σε έναν τόπο κοντά στην θεότητα - είναι μια υπέροχη φαντασία. Κάποια χρόνια πριν, συνάντησα έναν οπαδό του κινήματος Χάρε Κρίσνα στον δρόμο, ο οποίος προσπαθούσε να μου πουλήσει μια έκδοση του Μπαγκαβάντ Τζίτα. Τον συμπόνεσα και του είπα “Θα αγοράσω ένα αντίτυπο” - δούλευα σε μεταφράσεις του Μπαγκαβάντ Τζίτα εκείνη την εποχή. “Ξέρεις, του είπα, όλα όσα ονειρεύεσαι δεν είναι παρά μια ποιητική φαντασία. Αυτό που είναι αλήθεια είναι ο Ιησούς Χριστός ο οποίος ήρθε και έζησε σαν άνθρωπος. Ο Θεός ήρθε σε κάποια στιγμή της ιστορίας σε εμάς για να μας προσφέρει όλα όσα ονειρεύεσαι.” Αυτό είναι το μέρος στο οποίο θα τοποθετούσα το κίνημα Χάρε Κρίσνα.
KΑ: Είναι θαυμάσιος ο τρόπος που το θέτεις Χριστίνα. Για εμένα, για τον εαυτό μου, όταν διαλογιζόμουν στο άσραμ (στμ. ashram - ινδουιστικό ερημητήριο) και είχα την εμπειρία του Χριστού, πριν από αυτό, είχα ξεκινήσει να πιστεύω ότι οι φαντασιώσεις μου και οι διαλογισμοί μου όπως μου τις είχε διδάξει ο γκουρού μου, στην ουσία, δεν ήταν τίποτα άλλο από ποιητικές φαντασίες. Ήταν οι επιθυμίες μου, σε αντιδιαστολή με το ότι τίποτε πραγματικά δεν συνέβαινε μέσα μου, αν καταλαβαίνεις τι εννοώ. Νομίζω έκανες μια πραγματικά πολύ καλή επισκόπηση του θέματος. Θα ήθελες να προσθέσεις κάτι σε αυτό;
XM: Θα ήθελα να προσθέσω κάτι: γνωρίζετε τον όρο “τύπος” ο οποίος χρησιμοποιείται από τους Πατέρες της Εκκλησίας για τις προτυπώσεις και τις εικόνες αυτού που αναμέναμε, δηλαδή την αλήθεια που είναι ο Χριστός. Όταν έχεις λοιπόν την αλήθεια, δεν σου χρειάζονται πλέον οι τύποι. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι τύποι σε άλλες θρησκείες. Κάποιοι από αυτούς, στην καλύτερη περίπτωση, παρακινούν τους ανθρώπους να ψάξουν προς την σωστή κατεύθυνση. Στην χειρότερη περίπτωση, είναι δαιμονικοί, αυτή είναι η διαφορά. Δεν είναι εύκολο να τους ξεδιαλύνει κανείς, χρειάζεται μεγάλη διάκριση να πει κάποιος τι είναι τι. Μάλιστα, οι προβλέψεις μπορεί να είναι τόσο ισχυρές ώστε να υποβάλουν μια παραίσθηση της εικόνας. Ο Αγκεχανάντα Μπαράτι (Agehananda Bharati), ένας Αυστριακός προσήλυτος στον ινδουισμό και μοναχός του τάγματος Χάρε Κρίσνα, μιλάει για το πώς πραγματικά είδε την θεότητά του, και είναι πολύ ξεκάθαρος σχετικά με το τι του συνέβη, πώς του συνέβη κτλ.
ΚΑ: Ναι, σίγουρα. Ο Ράμα κρίσνα είχε οράματα όλη την ώρα, με την θεά του την Κάλι, με κάποιους τρόπους για μένα πολύ, πολύ τρομακτικούς. Χριστίνα, έγραψες στο άρθρο σου σχετικά με την γιόγκα και τον Χριστιανισμό, ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα με την γιόγκα είναι έγκειται στο ότι ενθαρρύνει τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι μπορούν να επιτύχουν μια πληρότητα σώματος και πνεύματος με την χρήση ανθρώπινων τεχνικών, όπως η γιόγκα, χωρίς την χάρη και την πίστη στην σωτηρία μέσω του Ιησού Χριστού. Αυτό είναι ένα ακόμη παράδοξο το οποίο θα ήθελα να σου απευθύνω: Οι ορθόδοξοι, όπως μάλλον γνωρίζεις, κατηγορούνται συχνά, κυρίως από Προτεστάντες και Ευαγγελικούς, για την έμφαση που δίνουν στην συνέργεια με τον Θεό. Κατηγορούνται ότι προκρίνουν τα ίδια πράγματα για τα οποία κατηγορούν την γιόγκα, όπως παράδειγμα την πνευματική εργασία, τα έργα δικαιοσύνης κτλ. Μπορείς να μας βοηθήσεις να καταλάβουμε πώς μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ της γιόγκα, ως άστοχη πνευματική προσπάθεια, από την μια, και της θέωσης και της συνέργειας με τον Θεό, ως σωστή πνευματική προσπάθεια, από την άλλη;
ΧΜ: Πρώτα από όλα, πρέπει να παραδεχθώ ότι αγαπώ την Ορθόδοξη έννοια της συνέργειας με τον Θεό. Είναι ο πιο όμορφος και πιο εμπνευστικός τρόπος κατανόησης της ανθρώπινης ελευθερίας. Τώρα, οι Ορθόδοξοι συγγραφείς δίνουν έμφαση στην συνέργεια αυτή διότι σε αυτή αναγνωρίζουν μέρος του γεγονότος ότι οι άνθρωποι είναι πλασμένοι κατ' εικόνα Θεού και ως εκ τούτου είναι ελεύθεροι. Ο Θεός δεν περιόρισε τίποτα. Μας έδωσε αυτή την ελευθερία. Και φυσικά, η ιδέα της προσπάθειας μπορεί πολύ εύκολα να παρερμηνευτεί. Δεν έχει να κάνει με το να προσπαθούμε να προχωρήσουμε με τις δικές μας δυνάμεις, αλλά αφορά την εξάσκηση αυτής της θεόσδοτης ενέργειας και το να κατευθύνουμε την ενέργειά μας -φυσική, νοητική και πνευματική- προς τον Θεό-Πατέρα, προς τον Χριστό, προς το Άγιο Πνεύμα.
Επιτρέψτε μου να δώσω ένα κάπως άκομψο παράδειγμα. Ας πούμε ότι κάποιος προχωράει με όλο του το πάθος και την θέληση να πετύχει κάτι. Μόλο που δεν ξέρει ακόμα τι είναι αυτό που θέλει να πετύχει, και πιθανόν βρίσκεται σε λάθος δρόμο, το GPS του τον πρόδωσε. Ε, την στιγμή που θα διαπιστώσει ότι ο δρόμος δεν τον βγάζει πουθενά, πρέπει να γυρίσει πίσω. Αυτό είναι αυτό που κάνουμε όλοι μας: στην μεταπτωτική μας κατάσταση οδηγούμαστε εσφαλμένα από τις αμαρτίες μας, τα πάθη μας, τους πειρασμούς του κόσμου, την σύγχυση, και ζητούμε παρηγοριά σε κάθε τι που μας προσφέρει ο “κόσμος”, κατά την Βιβλική έννοια. Όταν δε καταλάβουμε ότι τίποτε από αυτά δεν λειτουργεί πραγματικά, τότε κυριολεκτικά γυρνάμε πίσω, μεταστρεφόμαστε και μετανοούμε. Τώρα αν αυτή η ενέργεια της μεταστροφής, αυτή η ανακατεύθυνση της ενέργειάς μας προς την κατεύθυνση του πραγματικού σκοπού του ανθρώπου, που είναι να αναζητήσει να βρει και να δοξάσει τον Θεό, αν αυτή η στροφή λοιπόν γίνει με ειλικρίνεια, τότε εμποτιζόμαστε από το Άγιο Πνεύμα. Με άλλα λόγια, η ενέργεια του Θεού ξεκινάει να λειτουργεί επάνω μας. Αυτός είναι και ο λόγος που αγαπώ την λέξη “συνέργεια”, διότι παραδέχεται και τις δύο πλευρές της πνευματικής ζωής. Έτσι λοιπόν, όταν προσευχόμαστε, όταν αγωνιζόμαστε, στην πραγματικότητα ενεργεί μέσα από εμάς το Άγιο Πνεύμα. Αυτή είναι η απάντηση που θα έδινα στις υποψίες των Προτεσταντών και των Ευαγγελικών σχετικά με το τι είδους προσπάθεια είναι αυτή η “συνέργεια”.
Θα σας δώσω άλλο ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα, το οποίο πήρα από την ενορία μας, του Αγίου Εφραίμ του Σύρου. Πρόκειται για μια πολύ όμορφη εικόνα που μας δείχνει τι είδους προσπάθεια θα έπρεπε να κάνουμε. Ο Άγιος Εφραίμ βλέπει τον άνθρωπο σαν μια “άρπα του Πνεύματος”, αυτό το υπέροχο μουσικό όργανο. Για να παίξουμε σωστά την μουσική του Αγίου Πνεύματος, πρέπει να είμαστε καθαροί: η άρπα πρέπει να είναι καθαρή και καλοκουρδισμένη, και οι χορδές της ούτε πολύ τεντωμένες ούτε πολύ χαλαρές. Αυτή είναι η πνευματική μας προσπάθεια, η άσκησις, όλα τα πράγματα τα οποία συνιστά η Ορθόδοξη Εκκλησία και η Ορθόδοξη παράδοση: η νηστεία, η ελεημοσύνη, η μετάνοια, η ευχαριστία, η προσευχή: όλα αυτά είναι μέσα για να πετύχουμε το κούρδισμα. Έτσι κάπως βλέπω την συνέργεια λοιπόν: μια κατεύθυνση των ενεργειών μας προς τον Θεό έτσι ώστε να επιτρέψουμε στις ενέργειες του Θεού να ρεύσουν μέσα μας και να μας μεταμορφώσουν. Πιστεύω ότι αυτό δίνει κάποια απάντηση στις κριτικές.
Τώρα, παρόμοια με την θέωση: είναι λίγο τολμηρή και τρομακτική λέξη για κάποιους ανθρώπους, νομίζουν ότι ζητάμε πάρα πολλά. Αλλά δεν είναι καθόλου έτσι αν διαβάσουμε την Βίβλο. Διότι τι βλέπουμε εκεί; Δεν μας δίνεται η εντολή “να γίνετε άγιοι όπως άγιος είναι και ο Θεός”; Πώς μπορούμε λοιπόν να αγνοήσουμε αυτή την εντολή; Και δεν σημαίνει ότι ο Θεός μας το ζητάει αυτό να το κάνουμε μόνοι μας, όχι καθόλου. Αν θέλετε, μας τραβάει προς τα επάνω, κατά κάποιον τρόπο. Δεν είναι μια στρατιωτική διαταγή αλλά μια εντολή αγάπης. Ο Θεός θέλει. Είναι ο μεγάλος Εραστής. Σε κάθε ακολουθία ψάλλουμε “THE LOVER OF MANKIND”. Εννοούμε αυτό που λέμε: Ο Θεός είναι ο Εραστής της ανθρωπότητας. Θέλει να μοιραστεί την ζωή Του και μας αναζητά πρώτος. Η παραβολή του Ασώτου είναι χαρακτηριστική για το πώς μας αναζητά πρώτος. Και ακόμα και όταν είμαστε ακόμα μακριά Του, έρχεται τρέχοντας προς εμάς.
Όλα αυτά είναι πολύ δύσκολο να γίνουν κατανοητά από την λογική ενός σύγχρονου ανθρώπου διότι οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τον Θεό ως αγάπη. Είναι ακόμα εγκλωβισμένοι σε παλαιού τύπου ιδέες που θέλουν τον Θεό τιμωρό, τον Θεό σαν κατήγορο για τις αμαρτίες, τον Θεό σαν “τον νόμο”. Πρέπει να απαλλαγούμε από αυτούς τους θεούς πρώτα. Και πρέπει να διαβάσουμε την Βίβλο, να προσευχηθούμε και να ανακαλύψουμε τον Θεό της αγάπης - από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε. Αλλά τι συμβαίνει όταν προσφέρεται αγάπη στην εποχή μας; Πολλοί άνθρωποι, όπως και παλιότερα έτσι και τώρα, λένε, “Όχι, ευχαριστώ. Μπορώ και μόνος μου.” Την στιγμή λοιπόν που κλείνεις την πόρτα, ο Θεός δεν πρόκειται να σε πιέσει για να μπει. Έτσι λοιπόν, μου αρέσει να σκέφτομαι την θέωση σαν μεταμόρφωση από την αγάπη του Θεού. Όσο περισσότερο ανοίγουμε τα παράθυρα, αυτό που θα ονόμαζα προσπάθεια, τόσο περισσότερο από το φως του Θεού μπαίνει μέσα. Και το φως του Θεού, το οποίο δεν είναι ένα στατικό φως, είναι το φως της Αγίας Τριάδας, εισέρχεται μέσα μας, μας φωτίζει και μας μεταμορφώνει. Αυτή είναι η θέωση, στην δική μου περιορισμένη αντίληψη.
Και το ότι είναι αυτό δυνατό σε αυτή την ζωή, το καταλαβαίνουμε από τον βίο των αγίων. Αυτοί μας έδειξαν ανά τους αιώνες, ότι αυτού του είδους η μεταμόρφωση είναι δυνατή από αυτή ακόμα την ζωή, να γίνει κάποιος δεκτικός, διάφανος στον Θεό, και αυτή η μεταμόρφωση θα ολοκληρωθεί στην επόμενη ζωή.
ΚΑ: Δόξα τω Θεώ για αυτό, σίγουρα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους πιστεύω ότι η Ορθοδοξία και η Ορθόδοξη παράδοση, και πιστεύω ότι συμφωνείς, έχουν τόσα πολλά να προσφέρουν - όταν λέμε όμως να “προσφέρουν” κάπως υποτιμά την μεγάλη ινδουιστική παράδοση. Οπότε θα έλεγα καλύτερα ότι, υπάρχουν κοινά σημεία τα οποία μπορούμε να μοιραστούμε. Από όλες τις μορφές του Χριστιανισμού, πιστεύω ότι η Ορθοδοξία θα ήταν πολύ ελκυστική για τους ινδουιστές. Συμφωνείς;
- ΧΜ: Ναι, έτσι πιστεύω. Λόγω της φυσική αίσθησης που έχει ο ινδουιστής για το μυστήριο, για την μυστηριώδη και μυστική διάσταση της ζωής στην Ορθοδοξία θα μπορέσει να βρει λιμάνι. Θυμάμαι ήμουν με την οικογένειά μου, με τον άντρα μου, ταξιδεύαμε στην Ινδία και πήγαμε στην Χαριντβάρ στον βορρά να παρακολουθήσουμε την τελετουργία ανάμματος των καντηλιών. Ξέρεις, εκατοντάδες εκατοντάδων άνθρωποι άναβαν καντήλια, έλεγαν προσευχές και τα άφηναν να πλεύσουν στον ποταμό Γάγγη σαν την μητέρα της ζωής, τον ποταμό-ζωοδότη. Δεν μπορούσα να μην σκεφτόμουν πόσο εύκολα αυτό θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε μια Χριστιανική λειτουργία ευχαριστίας. Και οι Ορθόδοξοι θα μπορούσαν να το κάνουν, διότι ξέρεις έχουμε την ίδια προσέγγιση των πραγμάτων με έναν μυστικό, ιερό τρόπο. Οι ινδουιστές λοιπόν θα το έβρισκαν αυτό συμβατό με αυτά με τα οποία μεγάλωσαν.
ΚΑ: Συμφωνώ! Επίσης ο ινδουισμός έχει ένα πολύ ισχυρό φυσικό στοιχείο - παρά τον δυϊσμό ψυχής και σώματος, υπάρχουν τόσα πολλά σωματικά στοιχεία σε αυτόν. Φυσικά, σε εμάς, εντός της Ορθοδοξίας, το σώμα έχει καθαγιαστεί με την Ενσάρκωση του Χριστού.
Χριστίνα, πώς και πότε συνέβη αυτό το οποίο περιγράφεις στο βιβλίο σου σαν, “αναμόρφωση της γιόγκα στο ιδίωμα των Αμερικανικών σχολών αυτο-βοήθειας και θετικής σκέψης, και προώθηση στην αγορά σαν ένας ασφαλής και εύκολος δρόμος για την ευδαιμονία, ο οποίος ήταν προσβάσιμος σε όλους”; Αυτό έγινε επί Βιβεκανάντα (στμ. Swami Vivekananda [12.01.1863-04.07.1902] - ακόλουθος του Ραμακρίσνα και ιδρυτής του πνευματικού κινήματος Ramakrishna/Vendata Movement. Θεωρείται ο εισηγητής των ινδουιστικών φιλοσοφιών Βεντάτα και Γιόγκα στον Δυτικό κόσμο) τον 19ο αιώνα ή ήταν ο Μαχαρίσι (στμ. ασαφές, πιθανότατα εννοείται ο Maharishi Dayanand Saraswati [12.02.1824-30.10.1883] - μεγάλος ινδουιστής λόγιος και αναμορφωτής) πριν από αυτόν ή κάποιος μετά από αυτόν και ποιος;
XM: Δεν θέλω να ακουστώ ότι τα ρίχνω όλα στην Αμερική, αλλά για την ακρίβεια, το θέμα ξεκίνησε την αρχή του 19ου αιώνα, με λόγιους όπως ο Έμερσον (στμ. Ralph Waldo Emerson [25.05.1803-27.04.1882] - Αμερικανός συγγραφέας εισηγητής του υπερβατισμού και υπέρμαχος του ατομικισμού. Ο υπερβατισμός=transcedentalism είναι ένα σύστημα φιλοσοφικών και φιλολογικών ιδεών, που υποστηρίζει ότι η πραγματική πνευματικότητα υπερβαίνει το φυσικό και το εμπειρικό και είναι κατορθωτή μόνο μέσω της ατομικής διαίσθησης αντί των διαφόρων θρησκευτικών δογμάτων. Ο ατομικισμός=individualism είναι μια ηθική, πολιτική, φιλοσοφική και κοινωνική ιδεολογία η οποία προκρίνει την 'ηθική αξία του ατόμου') και ο Θορώ (στμ. Henry David Thoreau [12.07.1817-06.05.1862] - Αμερικανός συγγραφέας, ιστορικός και φιλόσοφος ο οποίος πρέσβευε τον υπερβατισμό και την αντίσταση στην κρατική εξουσία - περιγράφεται κάποιες φορές ως ατομικιστής αναρχικός). Ο Έμερσον ήταν ο πέρα για πέρα υπερβατιστής και ουνιταριστής (στμ. ουνιταρισμός=unitarianism - Χριστιανικό θεολογικό κίνημα που πρόκρινε την κατανόηση του Θεού ως ενός μοναδικού προσώπου, σε αντιδιαστολή με το Τριαδικό Δόγμα), εισήγαγε την έννοια της υπερ-ψυχής (στμ. over-soul - έννοια η οποία εισήχθη από τον Έμερσον στην ομώνυμη πραγματεία. Έχει σαφείς επιρροές από ανατολικές παραδόσεις. Παραδέχεται την ύπαρξη σύνδεσης μεταξύ των ψυχών όλων τον ανθρώπων και μιας υπερ-ψυχής, μιας ενότητας, μιας 'κοινής καρδιάς' - έννοια που προέρχεται από την φιλοσοφία του Βενταντισμού) και έγραψε ποιήματα για το Μπράχμαν κ.ο.κ. Αλλά ήξερες ότι ο Θορώ, ένας 'Βραχμάνος της Βοστώνης' (στμ. Boston Brahmin - μεταφορικός όρος που παραλληλίζει την ανώτερη κάστα της ινδικής κοινωνίας, τους βραχμάνους, με άτομα της ανώτερης κοινωνικής τάξης στην Βοστώνη των ΗΠΑ), ήταν ο πρώτος ο οποίος άσκησε την γιόγκα;
ΚΑ: Όχι, δεν το ήξερα. Αλήθεια;
ΧΜ: Ναι πιστεύω ότι ήταν. Πιθανότατα οι άνθρωποι αυτοί αντιδρούσαν στον υπερβολικό Καλβινιστικό Πουριτανισμό της εποχής τους, δεν ξέρω, αυτό πάντως ήταν το υπόβαθρο. Και επανεισήγαγαν μια πιο ιδεαλιστική αντίληψη για τον άνθρωπο. Πάντα έχω αυτή την εντύπωση στην ιστορία, νομίζω ότι είναι ο τρόπος με τον οποίον λειτουργεί το Άγιο Πνεύμα: οποτεδήποτε στην ιστορία κάτι ξεχνιέται ή δεν γίνεται κατανοητό αρκετά, κάποιος εμφανίζεται και υπερβάλει για αυτό, και πρέπει μετά να οι άνθρωποι να ανακτήσουν την ισορροπία κάπως. Και στην συνέχεια έρχονται κι άλλοι, προσθέτουν την δική τους προσέγγιση και τα νερά θολώνουν περισσότερο. Εννοώ, τότε υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι φλέρταραν με τις ιδέες του Σβέντενμποργκ (στμ. Emanuel Swedenborg [29.01.1688-29.03.1772] - Σουηδός επιστήμονας, φιλόσοφος και θεολόγος ο οποίος πίστευε ότι ήταν εντεταλμένος του Θεού να αναμορφώσει την εκκλησία. Οι ακόλουθοι των δοξασιών του είναι μέλη αυτού που αποκαλούν 'Νέα Εκκλησία') της Μαντάμ Μπλαβάτσκυ (στμ. Helena Petrovna Blavatsky [12.08.1831-08.05.1891] - αυτοανακηρυγμένη μέντιουμ και μυστικιστής η οποία εισηγήθηκε την Θεοσοφία και ίδρυσε την εταιρία Θεοσοφιστών) τους Θεοσοφιστές της και όλους αυτούς - δεν θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, μπορώ να συστήσω ένα βιβλίο επ' αυτού - και αυτοί οι άνθρωποι δημιούργησαν ένα ήθος, αυτό είναι το σημαντικό, ένα ήθος μιας ψυχολογικοποιημένης, ψυχικής θρησκείας.
Τώρα, όταν ο Βιβεκανάντα πήγε στο κοινοβούλιο των θρησκειών (στμ. αναφέρεται στην φημισμένη ομιλία “Αδερφές και αδερφοί στην Αμερική” του Σβάμι Βιβεκανάντα η οποία έλαβε χώρα στο Κοινοβούλιο των Θρησκειών στο Σικάγο το 1893), αυτή ήταν η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και πολύ γρήγορα είδε την δυναμική μιας συνάντησης της Ανατολής με την Δύση ξανά. Άλλαξε λοιπόν, αναδιατύπωσε την κλασική ινδουιστική μεταφυσική, και δημιούργησε κάτι το οποίο καλείται 'πρακτική Βεντάντα', και το οποίο απέχει πολύ από την διδασκαλία του Σανκάρα (στμ. Adi Shankara [778-820 μ.Χ.] - ινδουιστής φιλόσοφος ο οποίος εδραίωσε τα δόγματα της Αντβάιτα Βεντάντα, της πιο δημοφιλούς μορφής της σχολής Βεντάντα του ινδουισμού), ο αρχικός φιλόσοφος της Βεντάντα (στμ. Vedanta - Η Βεντάντα, ή 'σκοπός των Βεδών', είναι ένα σύνολο φιλοσοφικών παραδόσεων που αφορούν την αυτο-ολοκλήρωση, με την οποία κάποιος κατανοεί την υπέρτατη φύση της πραγματικότητας, το Μπράχμαν).
Η 'πρακτική Βεντάντα', ήταν πολύ ασαφής, ακόμα και για τον ίδιο τον Βιβεκανάντα, έτσι έγραψε το εγχειρίδιό του για την Ράτζα Γιόγκα. Και αυτό αποτέλεσε μια εξαιρετικά σημαίνουσα επιρροή για τα σύγχρονα βιβλία αυτοβοήθειας και ελέγχου του εαυτού μας, η γλώσσα αυτού του εγχειριδίου είναι απίστευτα όμοια με την γλώσσα αυτών των βιβλίων. Σε αδρές γραμμές, υποστηρίζει ότι ο στόχος είναι κάποιος να μπορεί να ελέγχει τον εαυτό του και την φύση.
Στα γραπτά του υπάρχει κάποιες φορές κάτι που βρίσκω παράλογο: ρητές υποσχέσεις για άμεσα αποτελέσματα, πράγμα φυσικά το οποίο είναι ελκυστικό στην επικρατούσα καταναλωτική νοοτροπία. Μετά από αυτόν αναπτύχθηκε αυτή η προσέγγιση των 'άμεσων αποτελεσμάτων' και 'γρήγορων λύσεων', του 'κάν' το μόνος σου', του 'εδώ και τώρα' και του 'στο σπίτι σου μόνος σου, χωρίς να χρειάζεται να πας πουθενά'. Αυτό συνεχίστηκε με ανθρώπους όπως ο Μαχαρίσι Μαχές Γιόγκι (στμ. Maharishi Mahesh Yogi [12.01.1914-05.02.2008] - ινδουιστής εισηγητής της τεχνικής του Υπερβατικού Διαλογισμού και ηγέτης και γκουρού του σχετικού κινήματος), ο Ραζνίς (στμ. Bhagwan Shree Rajneesh, επίσης γνωστός και ως Osho [11.12.1931-19.01.1990] - Ινδός μυστικιστής, γκουρού και πνευματικός καθοδηγητής) και διάφοροι άλλοι σβάμι (στμ swami - ινδουιστές ασκητές και γιόγκι της μοναστικής τάξης που ιδρύθηκε από τον Άντι Σανκάρα ή άλλους δασκάλους), ματάτζι (στμ mataji - στα χίντι 'σεβάσμια μητέρα', τίτλος τιμής για γυναίκες ακόλουθους του κινήματος Χάρε Κρίσνα) και τα λοιπά.
Ανέφερα πριν ένα βιβλίο το οποίο πιστεύω ότι οι ακροατές θα έβρισκαν ενδιαφέρον. Ονομάζεται «A History of Modern Yoga: Patañjali and Western Esotericism» από την Ελίζαμπεθ ντε Μικέλις (Elizabeth de Michelis), και περιέχει κάποιες πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τον συγκρητισμό μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών ιδεών στα τέλη του 19ου αιώνα και για το πώς τελικά παρήχθησαν αυτές οι δύο μορφές γιόγκα: η γιόγκα των στάσεων του σώματος και η γιόγκα του διαλογισμού.
Kallistos Ware, Dr. Christine Mangala
ΚΑ: Θα μπορούσες να ξαναδώσεις τον τίτλο και τον όνομα του βιβλίου; Αν μπορείς συλλάβισε το επώνυμο της συγγραφέα, για τους ακροατές μας.
ΧΜ: Ναι, η συγγραφέας είναι η Ελίζαμπεθ ντε Μικέλις, και το βιβλίο ονομάζεται “A History of Modern Yoga: Patañjali and Western Esotericism” από τις εκδόσεις Continuum Books, το 2004.
ΚΑ: Ας συνεχίσουμε σε αυτά που λέγαμε, σιγά - σιγά φτάνουμε κάπου. Υπάρχει κάτι το εσφαλμένο, κατά την γνώμη σου, στην χρήση της γιόγκα ως μορφή χαλάρωση ή φυσικής άσκησης; Και στην συνέχεια, θα έπρεπε οι Χριστιανοί να ανησυχούν για το πνευματικό “πακέτο” το οποίο έρχεται συνήθως μαζί με την γιόγκα; Πιστεύεις ότι η γιόγκα θα μπορούσε να είναι μια εντελώς μη θρησκευτική δραστηριότητα;
ΧΜ: Παραδόξως το κίνημα αυτό αλλιώς ξεκίνησε και αλλιώς κατέληξε. Επιτρέψτε μου να σας δώσω ένα παράδειγμα: το υπουργείο υγείας και αθλητισμού στην Αγγλία συστήνει την γιόγκα στους ποδοσφαιριστές και τους αθλητές. Η Εθνική Υπηρεσία Υγείας συστήνει την γιόγκα σε ανθρώπους με ιατρικά προβλήματα, κ.ο.κ. Η γιόγκα πλέον χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό σαν φυσική άσκηση και χαλάρωση, σε συνδυασμό με την φυσιοθεραπεία και άλλα παρόμοια πράγματα. Και αυτό, κατά κάποιον τρόπο, πιστεύω ότι είναι καλό, διότι αποσυνδέθηκε από το πνευματικό της υπόβαθρο, και στην τελική λίγη άσκηση και σωστή αναπνοή βοηθάει το σώμα και ηρεμεί το μυαλό.
Εδώ πρέπει να κάνω μια προειδοποίηση. Η άσκηση με μέτρο, είναι κάτι πολύ καλό, και η ασκήσεις γιόγκα είναι με μέτρο. Αλλά, όπως έχω παρατηρήσει και γνωρίζω ότι συνέβη σε γνωστούς μου ανθρώπους, σε κάποιο σημείο κάποιοι άνθρωποι βαριούνται με τις απλές ασκήσεις και συνεχίζουν στις πιο σύνθετες, και τότε γίνεται εξάρτηση. Όταν λέω “εξάρτηση” εννοώ ότι λόγω των ορμονών που παράγονται, δημιουργείται ένα αίσθημα ευεξίας, από το οποίο κάποιος μπορεί να γίνει εξαρτημένος - με τον ίδιο τρόπο που οι δρομείς είναι εξαρτημένοι από το τρέξιμο, κτλ. Αυτό είναι για μένα το σημείο που κάποιος πρέπει να σταματήσει και να αναλογιστεί αν απλά χαλαρώνει ή αν απομονώνεται και σιγά - σιγά εξαρτάται από αυτό. Αυτός είναι ο κίνδυνος.
- Το πρώτο είναι ότι ο Χριστιανός πρέπει να είναι απόλυτα προσγειωμένος, σωστά ριζωμένος στην Χριστιανική του πίστη και προσευχή και λατρεία. Μόνο τότε μπορούμε να έχουμε το φως, το σωστό φως του Χριστού, ώστε να διακρίνουμε το σωστό για να το προσλάβουμε και το λάθος για να το αφήσουμε. Έχω αυτή την απλή εικόνα για το τι είναι ο Χριστός: οι άνθρωποι με ρωτάνε, “Πώς διαχειρίζεσαι το ινδουιστικό σου παρελθόν;” Και τους απαντώ, “Υπάρχουν κάποια καλά πράγματα σε αυτή την σοφίτα και κάποια σκουπίδια, και ο Χριστός είναι ο μαγνήτης”. Προφανώς το λέω μεταφορικά, ο Χριστός δρα σαν μαγνήτης. Έλκει τα αγαθά πράγματα και τα υπόλοιπα μένουν μακριά. Χρειαζόμαστε αυτό το φως, αλλιώς δεν θα μπορούμε να πούμε τι είναι σωστό και τι λάθος.
Το δεύτερο πράγμα, είναι το να προσέχουμε αν αυτοί οι δάσκαλοι της γιόγκα περιορίζονται στις στάσεις και τις ασκήσεις, ή αν έμμεσα ή άμεσα προχωρούν σε πράγματα του ινδουιστικού πνευματικού ήθους, του οποίο οι στόχοι, του 'σαμάντι', της αυτο-ολοκλήρωσης και τα λοιπά, είναι όπως έχουμε πει είναι ασύμβατοι με το Χριστιανισμό και της προσπάθειάς μας να φτάσουμε στην Βασιλεία του Θεού. Θα έλεγα ότι το να συγκατατίθεται κάποιος σε αυτά, είναι μια μορφή αποστασίας χειρίστου είδους.
Για να συνοψίσω: χρειάζονται δύο πράγματα. Πρέπει να είμαστε στέρεα βασισμένοι στην σωστή Χριστιανική πίστη και λατρεία και προσευχή, έτσι ώστε να έχουμε την σωστή διάκριση. Επίσης, πρέπει να προσέχουμε αυτές τις ασκήσεις, αν μένουν ασκήσεις ή αν ανεπαίσθητα μεταμορφώνονται σε κάτι άλλο.
- Μια φίλη μου, η οποία είναι στην επιστημονική έρευνα, πήγε σε αυτές τις τάξεις για να κρατηθεί σε καλή φυσική κατάσταση. Μετά από λίγο ανακάλυψε ότι ο δάσκαλος τους έδινε 'μάντρα' (στμ. mantra - ήχοι, συλλαβές, λέξεις ή φράσεις Βεδικής προελεύσεως οι οποίες θεωρούνται ικανές να προκαλέσουν 'πνευματική μεταμόρφωση') και ότι αυτή εισερχόταν σε περίεργες διανοητικές καταστάσεις - ήδη έκανε την διδακτορική της έρευνα τότε, το οποίο από μόνο του είναι αρκετό να στείλει το οποιονδήποτε σε .. περίεργες διανοητικές καταστάσεις, και εν πάση περιπτώσει κάτι τέτοιο δεν βοηθούσε καθόλου. Αποχώρησε λοιπόν πολύ γρήγορα, διότι σαν Ορθόδοξη κοπέλα, ήξερε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά εκεί. Για αυτό λοιπόν λέω ότι το να ασκούμε την διάκρισή μας είναι πολύ σημαντικό.
ΚΑ: Ναι, πέρα από αυτό, εγώ όταν είχα πάει σε μαθήματα υπερβατικού διαλογισμού, πολλά - πολλά χρόνια πριν, πριν γίνω Χριστιανός, προσπαθούσαν να το βγάλουν εκτός του ινδουιστικού θρησκευτικού ήθους. Παρόλα αυτά, πηγαίνεις εκεί, σου έχουν πει να φέρεις ένα φρούτο ή κάτι, ο Αμερικανός δάσκαλος το τοποθετεί μπροστά από την φωτογραφία του Μαχαρίσι και του γκουρού του, σου δίνονται κάποιες σανσκριτικές λέξεις, κάποια μάντρα να επαναλάβεις, οπότε όλο αυτό δεν είναι παρά υπερβατικός διαλογισμός μέσα στα πλαίσια του ινδουισμού. Οπότε καταλαβαίνω πολύ καλά αυτό που λες.
Σε λίγο τελειώνουμε Χριστίνα, τι έχεις να πεις για τις προσπάθειες να 'Χριστιανοποιηθούν' οι τεχνικές της γιόγκα; Έχεις γράψει για τον Ντεσανέ (Jean-Marie Déchanet) και κάποιους άλλους. Μπορεί να υπάρξει μια αληθινή, Χριστιανική γιόγκα;
ΧΜ: Ο Ντεσανέ είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Είναι πολύ ξεκάθαρος συγγραφέας. Γνωρίζεις το έργο του;
ΚΑ: Όχι. Για να είμαι ειλικρινής τον πρωτοδιάβασα στο άρθρο σου, και τώρα που τον έμαθα σκοπεύω να τον διαβάσω.
ΧΜ: Είναι πολύ περιεκτικός, και πολύ προσεκτικός στο να κάνει την διάκριση μεταξύ του πνευματικού ήθους της γιόγκα και των Χριστιανικών πεποιθήσεων, και κάνει πολύ ξεκάθαρο το γεγονός ότι είναι πράγματα ασύμβατα. Γράφει με καθαρό μυαλό και βάθος. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του κάνει κάποιες πολύ συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με το πώς να χρησιμοποιούμε τις στάσεις της γιόγκα για να δοξάζουμε και να ανυμνούμε τον Θεό, να εκφράσουμε την συντριβή μας. Είναι κατά κάποιον τρόπο ένας συγχρονισμός μεταξύ των φάσεων μιας Χριστιανικής προσευχής με τις στάσεις της γιόγκα.
Αυτό ακουγόταν πολύ ενδιαφέρον και κατά την διάρκεια της συγγραφής του άρθρου μου προσπάθησα να το εφαρμόσω, κάνοντας αυτά που προτείνει. Ύστερα από λίγο λοιπόν, είχα αυτό το ανησυχητικό αίσθημα ότι επικεντρωνόμουν στον εαυτό μου υπερβολικά κατά την διάρκεια της προσευχής. Αντί να ξεχνάω τον εαυτό μου, επικεντρωνόμουν όλο ένα και περισσότερο σε αυτόν. Κάτι που δεν μου άρεσε καθόλου. Ήθελα να επικεντρωθώ στον Θεό και όχι στο πώς εκτελούσα τις ασκήσεις. Και αυτό με διασπούσε πολύ. Έτσι λοιπόν, η προσωπική μου εμπειρία ήταν ότι είναι καλύτερο να κάνω την άσκηση απλά, και έπειτα να προσευχηθώ, χωρίς να νοιάζομαι για τις στάσεις μου.
ΚΑ: Ενδιαφέρον. Και μιας και φτάνουμε προς το τέλος, θα ήθελα να σε ρωτήσω για τους ακροατές μας -δεν ξέρω αν μας ακούν μόνο Χριστιανοί σήμερα ή όχι-, και σε παρακαλώ προσπαθησε να επικεντρωθείς σε αυτό: Σε τι έχεις καταλήξει σχετικά με την πρακτική της γιόγκα σαν Ορθόδοξη Χριστιανή; Κάν' το, μην το κάνεις, με περιορισμούς, τι;
ΧΜ: Νομίζω, ότι αν οι άνθρωποι ξέρουν τι κάνουν, για παράδειγμα κάποιες από τις ασάνα στα πρώτα στάδια, είναι εντάξει, αν τις κατανοούμε σαν μορφή χαλάρωσης και σαν τρόπο να ασκήσουμε το σώμα και να μάθουμε να αναπνέουμε σωστά - οι περισσότεροι από εμάς δεν ξέρουμε να αναπνέουμε σωστά. Αλλά αυτό είναι όσο θα πήγαινα, όχι παραπάνω. Οτιδήποτε πιο περίπλοκο γίνεται κατ' αρχάς απαιτητικό από φυσικής άποψης. Για παράδειγμα, κάποιος που πάσχει από υπέρταση δεν θα πρέπει να δοκιμάσει την στάση 'σιρσασάνα' (στμ. ανεστραμμένη κατακόρυφη στάση με το κεφάλι στο πάτωμα και τα πόδια ψηλά). Μπορεί να είναι επιβλαβής για την υγεία, πρέπει να τα ξέρουμε αυτά.
ΚΑ: Η κατακόρυφη 'ασάνα'...
ΧΜ: Ναι. Επίσης αν κάποιος υποφέρει από θυρεοειδή, πρέπει να είναι προσεκτικός σχετικά με το ποιες στάσεις μπορεί να κάνει και ποιες όχι. Χρειάζονται λοιπόν γνώσεις που οι περισσότεροι άνθρωποι που πάνε σε αυτές τις τάξεις δεν έχουν. Ήδη αυτό είναι πρόβλημα. Έπειτα, σε σχέση με τις πρακτικές διαλογισμού, τους ύμνους, τις 'μάντρα' και τα λοιπά, σίγουρα όχι, διότι σε βάζουν σε ψυχικές καταστάσεις οι οποίες μπορεί να αποβούν πολύ επικίνδυνες. Θα συνιστούσα λοιπόν μια ελάχιστη πρακτική. Ελάχιστη με την έννοια του ότι κάποιος θα μπορούσε να μην το θεωρεί καν γιόγκα.
ΚΑ: Θα ήθελα να προσθέσω ένα πράγμα. Γνώριζα μια γυναίκα 42 ετών, πολύ καλή φίλη της μητέρας μου, η οποία ξεκίνησε Χάθα Γιόγκα, ασκούνταν τακτικά, ίσως έγινε και εξαρτημένη. Δεν γνώριζε ότι είχε υπέρταση. Έκανε λοιπόν αυτές τις κατακόρυφες στάσεις συχνά και κατά την διάρκεια μιας από αυτές έπαθε εγκεφαλικό ανεύρυσμα και πέθανε ακαριαία.
ΧΜ: Αυτό είναι ένα ακραίο παράδειγμα. Αλλά ξέρεις, ένας από τους κωμικούς, θα έλεγα, γκουρού στην Ινδία, αστειεύεται για κάποιες από αυτές τις πρακτικές της γιόγκα λέγοντας ότι αυτές οι στάσεις στην ουσία καταστρέφουν τα αγγεία του εγκεφάλου και οι άνθρωποι παθαίνουν κάποια διανοητική ζημιά η οποία τους κάνει να πιστεύουν ότι εισήλθαν σε κατάσταση ευδαιμονίας. Αυτή είναι ακραία κριτική φυσικά, αλλά όντως υπάρχει κίνδυνος. Και οι γιατροί οι οποίοι συνιστούν αυτά τα πράγματα ελπίζω ότι το γνωρίζουν, διότι πρέπει να είναι προσεκτικοί με αυτά που συνιστούν.
Κατά τα άλλα, ακόμα και εγώ όταν ξεχνιέμαι μπροστά στον υπολογιστή με τις ώρες, κάθομαι πίσω, κάνω κάποιες ασκήσεις αναπνοής, λίγο πιο αργά κτλ., και νιώθω καλύτερα. Αυτό είναι όλο. Ομοίως, όταν πιάνονται τα άκρα, κάνεις κάποιες βασικές ασκήσεις και αυτό βοηθάει. Δεν είμαι και πολύ καλή στις στάσεις και τις ασκήσεις, οπότε δεν είμαι μάλλον το κατάλληλο άτομο να μιλήσει για αυτά. Απλά από το να μην κάνω τίποτα, κάτι είναι κι αυτό. Καλά έκανες και έθιξες το θέμα της φυσικής κατάστασης και της ιατρικής, διότι είναι πολύ σημαντικό να το γνωρίζουν οι άνθρωποι που θέλουν να ξεκινήσουν να ασχοληθούν με αυτά.
ΚΑ: Ακριβώς, όπως και με κάθε φυσική άσκηση.
Η καλεσμένη μου στο πρόγραμμα σήμερα ήταν η Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα. Χριστίνα σε ευχαριστώ πολύ που ήσουν σήμερα μαζί μου στην εκπομπή The Illuminated Heart στο Ancient Faith Radio. Απόλαυσα την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτησή μας.
ΧΜ: Σε ευχαριστώ πολύ. Ήταν τιμή μου να είμαι μαζί σας.
Σημείωση της ΟΟΔΕ: Θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως αν και η Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα θεωρεί πως ίσως μπορεί να χρησιμοποιηθεί η Γιόγκα και ως απλή γυμναστική , πολλοί -όχι μόνο Ορθόδοξοι- διαφωνούμε με αυτό. Δεν θα αναφερθούμε στους διάφορους Γέροντες που είχαν ασχοληθεί με τις ανατολικές θρησκείες όπως ο Γερ. Σοφρώνιος ή ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, οι θέσεις των οποίων είναι γνωστές. Θα γράψουμε τι λένε οι ίδιοι οι Γκουρού με βάση το άρθρο της Δρ Μανγκάλα με τίτλο “Yoga and the Christian Faith“: «''Ένας Ινδός Γκουρού ο οποίος απορρίπτει την γιόγκα, κοροϊδεύει τον ισχυρισμό της περί φωτισμού, με το σχόλιο πως οι υπερβολικά πολλές κατακόρυφες στάσεις με το κεφάλι κάτω κάνουν ζημιά στα πιο λεπτά αγγεία του εγκεφάλου, ακόμη δε μπορούν να προκαλέσουν και μερική βλάβη στον εγκέφαλο, και η επακόλουθη αποβλάκωση χαιρετίζεται από μερικούς Ινδουιστές ως κατάσταση φωτισμού! Ακόμη μεγαλύτερη προσοχή χρειάζεται με αυτό που διδάσκεται ως "διαλογισμός". Κάποιες προχωρημένες μορφές διαλογισμού-ασκήσεων μπορούν να αλλάξουν τους ρυθμούς του εγκεφάλου και να τον οδηγήσουν σε μια αίσθηση ευφορίας η οποία δύναται να γίνει εξάρτηση. Όπως με τις άλλες εξαρτήσεις, όταν περάσει η επήρεια αυτή, είναι πιθανόν να καταλήξει κανείς στην κατάθλιψη.»'' .
Επίσης όπως θα είδατε διαβάζοντας την συνέντευξη, αναφέρει η Δρ Μανγκάλα, πως ακόμα και αν υπάρχον “αγαθές προθέσεις” από ορισμένους στην εφαρμογή κάποιων ασκήσεων οι παράγοντες είναι τόσο αστάθμητοι και τόσο ανεξέλεγκτοι -τόσο σε πνευματικό όσο και σε φυσικό επίπεδο- ώστε καλό θα ήταν να αναζητηθεί κάποια άλλη μορφή άσκησης με μικρότερο ποσοστό “Επιπλοκών”. Άλλωστε υπάρχουν τόσες πολλές επιλογές στον χώρο της φυσικής άσκησης που δεν βλέπουμε τον λόγο γιατί να περιοριστούμε σε αυτή.
Κείμενο: www.oodegr.com, Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας
Την εκπομπή την ακούτε εδώ: ancientfaith.com
In English: Yoga and the Christian Faith by: Dr. Christine Mangala Frost
Επιμέλεια: www.sophia-ntrekou.gr
Τελευταία ενημέρωση 15 Μαρτίου στις 12:21
Θα παρακολουθήσουμε ένα βίντεο, αγαπητοί αναγνώστες από τον π.Κωνσταντίνο Στρατηγόπουλο, Δρ. Θεολογίας και Οικονομικών, αλλά ας δούμε μερικές επισημάνσεις για να κατανοήσουμε καλύτερα το θέμα. Η ομιλία του σεβαστού γέροντος διεξήχθη τη Δευτέρα 26 Ιανουαρίου 2009, όπου ήταν καλεσμένος της Σχολής Γονέων – Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κατερίνης και μίλησε για το θέμα: «Θεολογική προσέγγιση και κριτική Εναλλακτικών Θεραπευτικών Μεθοδολογιών (Reiki - Γιόγκα – Βελονισμός, Ομοιοπαθητική – Κινέζικη Ιατρική κ.α.)». Μεταξύ άλλων ο π.Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος αναφερόμενος στο θέμα, τόνισε τα εξής:
«Πολλοί σήμερα θεωρούν αποδεκτές τις εναλλακτικές αυτές μεθόδους θεραπείας. Γιατί, λοιπόν, από θεολογικής πλευράς ασχολούμαστε μ’ αυτά; Η εκκλησία αγαπά την επιστήμη και την πρόοδο. Κανείς σοβαρά δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει την επιστήμη.
Ούτε η εκκλησία μας αμφισβητεί έναν άνθρωπο άλλου θρησκεύματος. Σέβεται την επιστήμη και την ελευθερία. Ας δούμε όμως τις λεγόμενες εναλλακτικές ενεργειακές θεραπευτικές μεθόδους ιατρικής. Αυτές έχουν εισέλθει στη ζωή μας, χωρίς να το καταλάβουμε. Γιατί κρύβουν κάτω από τη δήθεν επιστήμη τους έντονο θρησκευτικό στοιχείο και πλάνη. Χωρίζονται σε δύο ομάδες. Είναι οι Ασιατικές και οι Ευρωπαϊκές. Στην Ασία επικρατεί ο Βουδισμός και ο Ταοϊσμός.
Ο Βουδισμός (Ινδία) προσπαθεί να ξεχάσει ο άνθρωπος αυτό που είναι. Είναι στόχος η λεγόμενη Νιρβάνα. Να βρεθούν οι άνθρωποι σε κατάσταση κενού. Κάνει κανείς γιόγκα για να ξεχάσει αυτό που είναι. Αλλά το ζήτημα δεν είναι να νιώσει κανείς το αίσθημα του κενού αλλά αυτό της κάθαρσης. Πάντως όλες οι ασκήσεις τους υποκρύπτουν βουδιστικά στοιχεία. Ο σχηματισμός π.χ. των κύκλων με τα δάκτυλα σημαίνει την ανακύκλωση των πάντων και τη μετεμψύχωση, που αποτελεί το χαρακτηριστικό πιστεύω του Βουδισμού.
Ο Ταοϊσμός πιστεύει ότι δεν υπάρχει σωτηρία χωρίς να παλεύεις. Εννοείται η πάλη μεταξύ του καλού και του κακού. Η πάλη όμως για αυτούς είναι μια ενεργητική πράξη, που πίσω της κρύβεται η έννοια της σωτηρίας. Άρα οι διάφορες ασκήσεις τους είναι δρόμοι σωτηρίας δια της πάλης. Όλες αυτές οι εναλλακτικές θεραπείες δεν αναγνωρίζονται πουθενά στον κόσμο ως επιστήμες. Γιατί δεν μιλάμε για θεραπεία αλλά για την είσοδο στον ασθενή μιας ενέργειας (το τσι), που έρχεται από ψηλά.
Κι ερχόμαστε στην Κινέζικη Ιατρική, που είναι μια καθαρά Ταοϊστική προσέγγιση στην υγεία. Ο Ταοϊστής γιατρός δεν μετρά τους σφυγμούς του ασθενή όταν πιάνει το χέρι του αλλά μετρά την ενέργεια δηλαδή την ισορροπία μεταξύ του καλού και του κακού, που εισέρχεται στον ασθενή. Φυσικά η Κινέζικη Ιατρική έχει ως βασικό θεραπευτικό μέσο τα βότανα και το βελονισμό.
ο π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος στην ομιλία του το 2009
Και με το βελονισμό προσπαθούν να κατεβάσουν την ενέργεια τσι. Βάζουν τις βελόνες στα κύτταρα του πόνου και τα καταστρέφουν. Δεν πονάτε αλλά η αρρώστια παραμένει μέσα σας. Κι αυτό είναι σημαντικό. Η ασθένεια δρα εν αγνοία σας. Το ίδιο ισχύει και με τη λεγόμενη ισορροπία της κινέζικης διατροφής.
Αλλά ας πάμε στο Reiki. Τι είναι αυτό; Κι αυτή η μέθοδος βασίζεται στην εισαγωγή στον οργανισμό διαφόρων ενεργειών. Είναι ένας συνδυασμός διαλογισμού Βουδισμού και Χριστιανισμού. Μια δηλαδή απόλυτη σύγχυση Η τεχνική του Reiki είναι μια απόλυτη ανοησία. Δεν εμπεριέχει ίχνος επιστημονικής απόδειξης. Κι εδώ συναντούμε πλήθος θρησκευτικών στοιχείων. Εξαγνισμό του χώρου πριν τη λεγόμενη θεραπεία, διάφορα κεριά κ.λ.π.
Τέλος η ρεφλεξολογία δεν αποτελεί μασάζ των ποδιών αλλά μεταφορά ενέργειας σύμφωνα με τις εναλλακτικές ασιατικές θεραπείες.
Στην Ευρώπη ανάλογη μέθοδος είναι η ομοιοπαθητική. Κι αυτή δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ως επιστημονική ιατρική μέθοδος θεραπείας. Γιατί κι εδώ έχουμε ιατρική με επενέργεια υπερβατικών δυνάμεων. Ας είμαστε λοιπόν προσεκτικοί, κι ας μη γινόμαστε όργανα πλανεμένων ανθρώπων».
Ας παρακολουθήσουμε και την ομιλία του π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου.
Δείτε σχετικά:
Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
FaceBook:
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία 13 Απριλίου 2016
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς » Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία » Γιόγκα
Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία » Γιόγκα
Επιμέλεια: www.sophia-ntrekou.gr
Τελευταία ενημέρωση 15 Μαρτίου στις 12:21
Εναλλακτικές μέθοδοι θεραπείας:
Reiki - Γιόγκα – Βελονισμός,
Ομοιοπαθητική – Κινέζικη Ιατρική.
Δρ. Θεολογίας και Οικονομικών
Θα παρακολουθήσουμε ένα βίντεο, αγαπητοί αναγνώστες από τον π.Κωνσταντίνο Στρατηγόπουλο, Δρ. Θεολογίας και Οικονομικών, αλλά ας δούμε μερικές επισημάνσεις για να κατανοήσουμε καλύτερα το θέμα. Η ομιλία του σεβαστού γέροντος διεξήχθη τη Δευτέρα 26 Ιανουαρίου 2009, όπου ήταν καλεσμένος της Σχολής Γονέων – Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κατερίνης και μίλησε για το θέμα: «Θεολογική προσέγγιση και κριτική Εναλλακτικών Θεραπευτικών Μεθοδολογιών (Reiki - Γιόγκα – Βελονισμός, Ομοιοπαθητική – Κινέζικη Ιατρική κ.α.)». Μεταξύ άλλων ο π.Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος αναφερόμενος στο θέμα, τόνισε τα εξής:
«Πολλοί σήμερα θεωρούν αποδεκτές τις εναλλακτικές αυτές μεθόδους θεραπείας. Γιατί, λοιπόν, από θεολογικής πλευράς ασχολούμαστε μ’ αυτά; Η εκκλησία αγαπά την επιστήμη και την πρόοδο. Κανείς σοβαρά δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει την επιστήμη.
Ούτε η εκκλησία μας αμφισβητεί έναν άνθρωπο άλλου θρησκεύματος. Σέβεται την επιστήμη και την ελευθερία. Ας δούμε όμως τις λεγόμενες εναλλακτικές ενεργειακές θεραπευτικές μεθόδους ιατρικής. Αυτές έχουν εισέλθει στη ζωή μας, χωρίς να το καταλάβουμε. Γιατί κρύβουν κάτω από τη δήθεν επιστήμη τους έντονο θρησκευτικό στοιχείο και πλάνη. Χωρίζονται σε δύο ομάδες. Είναι οι Ασιατικές και οι Ευρωπαϊκές. Στην Ασία επικρατεί ο Βουδισμός και ο Ταοϊσμός.
Ο Βουδισμός (Ινδία) προσπαθεί να ξεχάσει ο άνθρωπος αυτό που είναι. Είναι στόχος η λεγόμενη Νιρβάνα. Να βρεθούν οι άνθρωποι σε κατάσταση κενού. Κάνει κανείς γιόγκα για να ξεχάσει αυτό που είναι. Αλλά το ζήτημα δεν είναι να νιώσει κανείς το αίσθημα του κενού αλλά αυτό της κάθαρσης. Πάντως όλες οι ασκήσεις τους υποκρύπτουν βουδιστικά στοιχεία. Ο σχηματισμός π.χ. των κύκλων με τα δάκτυλα σημαίνει την ανακύκλωση των πάντων και τη μετεμψύχωση, που αποτελεί το χαρακτηριστικό πιστεύω του Βουδισμού.
Ο Ταοϊσμός πιστεύει ότι δεν υπάρχει σωτηρία χωρίς να παλεύεις. Εννοείται η πάλη μεταξύ του καλού και του κακού. Η πάλη όμως για αυτούς είναι μια ενεργητική πράξη, που πίσω της κρύβεται η έννοια της σωτηρίας. Άρα οι διάφορες ασκήσεις τους είναι δρόμοι σωτηρίας δια της πάλης. Όλες αυτές οι εναλλακτικές θεραπείες δεν αναγνωρίζονται πουθενά στον κόσμο ως επιστήμες. Γιατί δεν μιλάμε για θεραπεία αλλά για την είσοδο στον ασθενή μιας ενέργειας (το τσι), που έρχεται από ψηλά.
Κι ερχόμαστε στην Κινέζικη Ιατρική, που είναι μια καθαρά Ταοϊστική προσέγγιση στην υγεία. Ο Ταοϊστής γιατρός δεν μετρά τους σφυγμούς του ασθενή όταν πιάνει το χέρι του αλλά μετρά την ενέργεια δηλαδή την ισορροπία μεταξύ του καλού και του κακού, που εισέρχεται στον ασθενή. Φυσικά η Κινέζικη Ιατρική έχει ως βασικό θεραπευτικό μέσο τα βότανα και το βελονισμό.
ο π. Κωνσταντίνος Στρατηγόπουλος στην ομιλία του το 2009
Και με το βελονισμό προσπαθούν να κατεβάσουν την ενέργεια τσι. Βάζουν τις βελόνες στα κύτταρα του πόνου και τα καταστρέφουν. Δεν πονάτε αλλά η αρρώστια παραμένει μέσα σας. Κι αυτό είναι σημαντικό. Η ασθένεια δρα εν αγνοία σας. Το ίδιο ισχύει και με τη λεγόμενη ισορροπία της κινέζικης διατροφής.
Αλλά ας πάμε στο Reiki. Τι είναι αυτό; Κι αυτή η μέθοδος βασίζεται στην εισαγωγή στον οργανισμό διαφόρων ενεργειών. Είναι ένας συνδυασμός διαλογισμού Βουδισμού και Χριστιανισμού. Μια δηλαδή απόλυτη σύγχυση Η τεχνική του Reiki είναι μια απόλυτη ανοησία. Δεν εμπεριέχει ίχνος επιστημονικής απόδειξης. Κι εδώ συναντούμε πλήθος θρησκευτικών στοιχείων. Εξαγνισμό του χώρου πριν τη λεγόμενη θεραπεία, διάφορα κεριά κ.λ.π.
Τέλος η ρεφλεξολογία δεν αποτελεί μασάζ των ποδιών αλλά μεταφορά ενέργειας σύμφωνα με τις εναλλακτικές ασιατικές θεραπείες.
Στην Ευρώπη ανάλογη μέθοδος είναι η ομοιοπαθητική. Κι αυτή δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ως επιστημονική ιατρική μέθοδος θεραπείας. Γιατί κι εδώ έχουμε ιατρική με επενέργεια υπερβατικών δυνάμεων. Ας είμαστε λοιπόν προσεκτικοί, κι ας μη γινόμαστε όργανα πλανεμένων ανθρώπων».
Ας παρακολουθήσουμε και την ομιλία του π. Κωνσταντίνου Στρατηγόπουλου.
Δείτε σχετικά:
Εξωτερικοί σύνδεσμοι:
- Γιόγκα
- Πιλάτες: η Γιόγκα της Δύσης
- Η Γιόγκα και ο Διαλογισμός
- Η Γιόγκα και ο Διαλογισμός είναι ασυμβίβαστα με την Ορθόδοξη Εκκλησία
- Γιόγκα και Ορθόδοξος Χριστιανισμός: Είναι συμβατά;
- Είναι η γιόγκα λατρεία δαιμονικών θεών;
- Ρέικι: θεραπεία ή αποκρυφισμός;
- Σφαιρική Αντιληπτικότητα (Global Perceptiveness)
- "Σαββατοκύριακο Διαλογισμού": Το πιο μακρύ Σαββατοκύριακο
- Κριτική στο βιβλίο: "Γιατρέ μου, γίνονται θαύματα;"
- Αυτογνωσία
- Αγιουρβέδα. Οι σύγχρονες «θεραπευτικές» λατρείες ή «εναλλακτικές θεραπείες»
- π. Αρσένιος Βλιαγκόφτης - Η ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας στην εποχή της παγκοσμιοποιήσεως
- Η απάτη της Γιόγκα και της Πιλάτες. Ομιλία π. Σάββα Αγιορείτη.
- Δυό κείμενα γιά τή Νέα Ἐποχή
- Είναι η γιόγκα σωματική άσκηση (γυμναστική); Ταγαράκης Χρήστος. Ερευνητής Αθλητιατρικής
- Είναι η ομοιοπαθητική ιατρική επιστήμη και κατά πόσο τα φάρμακά της θεραπεύουν; Ραδιοφωνικές εκπομπές π. Κων/νου Στρατηγόπουλου.
- Ομοιοπαθητική και βότανα. Ομιλίες π.Κων/νου Στρατηγόπουλου
- Οι ρώσοι στάρετς και η ομοιοπαθητική. Υπάρχει σχέση; (Ομιλίες π.Κων/νου Στρατηγόπουλου)
- Καποέϊρα. Μια Αφρικανική τελετουργία σε Βραζιλιάνικη έκδοση
- Ομοιοπαθητική, Βελονισμός & άλλες ανορθόδοξες "θεραπευτικές" μέθοδοι (Μέρος Α')
- Ομοιοπαθητική, Βελονισμός & άλλες ανορθόδοξες "θεραπευτικές" μέθοδοι (Μέρος Β')
FaceBook:
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία 13 Απριλίου 2016
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θανασάς » Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία » Γιόγκα
Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία » Γιόγκα
Θεολογία, Επιστήμη, Λογοτεχνία 18 Δεκεμβρίου 2013
Θάλια Παπά 18 Δεκεμβρίου 2013 Αέναη επΑνάσταση Ψυχή-Ιατρική
Σοφία Ντρέκου - Misha Sarov 18 Ιουνίου 2015: ΔΙΟΡΘΩΝΩ. Οι γενικευμένες απορρίψεις δεν βοηθούν. Να κρατήσουμε μόνο την Γιόγκα από την ομιλία και αφήσουμε τα υπόλοιπα για τους ιατρούς που είναι και ειδικοί.
Nikolaos Taboureas: ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ ΛΕΓΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΑΝΓΚΑΛΑ ΚΑΘΩΣ ΤΟ ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΟ ΔΟΣΙΜΟ ΤΗΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΥ ΜΕΓΑΛΩΣΕ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΙ ΕΝΑ, ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΩΣ, ΠΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΦΙΛΤΡΟ. Η ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΙΟΓΚΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΑΠΟΔΕΚΤΗ ΚΑΘΩΣ ΣΕ ΑΥΤΗ ΕΜΦΥΛΟΧΩΡΟΥΝ ΑΡΚΕΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ, ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ, ΑΜΙΓΩΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΑΚΟΜΑ ΣΕ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η ΚΙΝΗΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΤΗΣ ΓΙΟΓΚΑ ΣΕ ΠΑΡΑΠΕΜΠΕΙ ΣΕ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΤΑΔΙΑ ''ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ''. ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΟΧΗ, ΛΟΙΠΟΝ, ΣΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΑΥΤΑ. 4 Νοεμβρίου 2013 στις 10:52 μ.μ.
Σοφία Ντρέκου: «Ακόμα και αν υπάρχον “αγαθές προθέσεις” από ορισμένους στην εφαρμογή κάποιων ασκήσεων οι παράγοντες είναι τόσο αστάθμητοι και τόσο ανεξέλεγκτοι -τόσο σε πνευματικό όσο και σε φυσικό επίπεδο- ώστε καλό θα ήταν να αναζητηθεί κάποια άλλη μορφή άσκησης με μικρότερο ποσοστό “Επιπλοκών”. Άλλωστε υπάρχουν τόσες πολλές επιλογές στον χώρο της φυσικής άσκησης που δεν βλέπουμε τον λόγο γιατί να περιοριστούμε σε αυτή.» 4 Νοεμβρίου 2013 στις 11:25 μ.μ.
Σοφία Ντρέκου: Σημείωση της ΟΟΔΕ: Θα πρέπει να τονίσουμε εδώ πως αν και η Δρ. Χριστίνα Μανγκάλα θεωρεί πως ίσως μπορεί να χρησιμοποιηθεί η Γιόγκα και ως απλή γυμναστική, πολλοί -όχι μόνο Ορθόδοξοι- διαφωνούμε με αυτό. Δεν θα αναφερθούμε στους διάφορους Γέροντες που είχαν ασχοληθεί με τις ανατολικές θρησκείες όπως ο Γερ. Σωφρόνιος ή ο π. Σεραφείμ Ρόουζ, οι θέσεις των οποίων είναι γνωστές.
Θα γράψουμε τι λένε οι ίδιοι οι Γκουρού με βάση το άρθρο της Δρ Μανγκάλα με τίτλο “Yoga and the Christian Faith“:
"Ενας Ινδός Γκουρού ο οποίος απορρίπτει την γιόγκα, κοροϊδεύει τον ισχυρισμό της περί φωτισμού, με το σχόλιο πως οι υπερβολικά πολλές κατακόρυφες στάσεις με το κεφάλι κάτω κάνουν ζημιά στα πιο λεπτά αγγεία του εγκεφάλου, ακόμη δε μπορούν να προκαλέσουν και μερική βλάβη στον εγκέφαλο, και η επακόλουθη αποβλάκωση χαιρετίζεται από μερικούς Ινδουιστές ως κατάσταση φωτισμού!
Ακόμη μεγαλύτερη προσοχή χρειάζεται με αυτό που διδάσκεται ως "διαλογισμός".
Κάποιες προχωρημένες μορφές διαλογισμού-ασκήσεων μπορούν να αλλάξουν τους ρυθμούς του εγκεφάλου και να τον οδηγήσουν σε μια αίσθηση ευφορίας η οποία δύναται να γίνει εξάρτηση. Όπως με τις άλλες εξαρτήσεις, όταν περάσει η επήρεια αυτή, είναι πιθανόν να καταλήξει κανείς στην κατάθλιψη.» 4 Νοεμβρίου 2013 στις 11:27 μ.μ.
Nikolaos Taboureas: ΤΑ ΕΙΔΑ ΚΑΙ ΟΝΤΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗ ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ. ΑΠΛΩΣ, ΠΙΑΣΤΗΚΑ ΣΕ ΜΙΑ ΤΗΣ ΦΡΑΣΗ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΙΟ ΓΟΝΙΜΗ Η ΖΥΜΩΣΗ. 4 Νοεμβρίου 2013 στις 11:44 μ.μ.
Theodoros Nikiforakis: ΟΤΑΝ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΗΣ ΜΕΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ. 5 Νοεμβρίου 2013 στις 7:53 π.μ.
Stylianos Arabantinos: Οχι δέν είναι συμβατές. Η Γιόγκα ανήκει σ' ένα συγκεκριμένο θρήσκευμα μέ παράδοση αιώνων. Ας τήν αφήσουμε, λοιπόν, εκεί πού ανήκει. Η Ορθοδοξία δέν είναι μιά από τήν συνιστώσες τού φαινομένου Θρησκεία. 5 Νοεμβρίου 2013 στις 2:20 μ.μ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου