Οι συμβολισμοί και η πραγματικότητα που συνδέονται με τα υλικά της ευχαριστιακής θυσίας, τον άρτο και τον οίνο.

Posted on 16 Ιανουαρίου, 2023

Απάντηση στις βλάσφημες καινοτομίες που συζητούνται στην μεταπατερική σχολή Βόλου. Σχόλιο για την θέση της Εκκλησίας που ανέβασε ο αδελφός Νικόλαος Κόλλιας.

Ἡ ἱερά προσκομιδή εἶναι ἡ αὐτοτελής, πλέον, ἀκολουθία πού προηγεῖται τῆς θείας λειτουργίας καί ἔχει σκοπό τήν προετοιμασία, τήν εὐλογία τῶν εὐχαριστιακῶν εἰδῶν, τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου, ὥστε αὐτά νά μεταβληθοῦν κατά τή θεία λειτουργία σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ.

Πρίν ὅμως προχωρήσουμε στήν παρουσίαση τῶν συμβολισμῶν καί τῆς πραγματικότητας πού συνδέονται μέ τήν ἀκολουθία τῆς ἱερᾶς προσκομιδῆς, θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε στούς συμβολισμούς καί τήν πραγματικότητα πού συνδέονται μέ τά ὑλικά τῆς εὐχαριστιακῆς θυσίας, τόν ἄρτο καί τόν οἶνο.

Κατ᾽ ἀρχάς θά μπορούσαμε νά ποῦμε ἁπλά καί ἀπερίφραστα ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος κατά τό Μυστικό Δεῖπνο, πού μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὡς ἡ πρώτη θεία λειτουργία, δέ χρησιμοποίησε τίποτε ἄλλο παρά ἄρτο καί οἶνο. Ἡ δέ πράξη τοῦ Κυρίου εἶναι ἀπόλυτα δεσμευτική γιά τούς ἁγίους Ἀποστόλους καί τήν Ἐκκλησία γενικότερα, ἀφοῦ, ἐξάλλου, συνοδεύτηκε καί ἀπό σαφέστατη ἐντολή: «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν». Ὅμως, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια, ἡ λειτουργική μας παράδοση θέλησε νά συνδέσει αὐτήν τήν πράξη, δηλαδή τή χρησιμοποίηση στή θεία λειτουργία τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου, μέ μία λειτουργική ἑρμηνευτική παράδοση πλούσια σέ συμβολισμούς ἀλλά καί ζητήματα πνευματικῆς ζωῆς και ἐμπειρίας.

Ὅπως γνωρίζουμε, στίς θυσίες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης χρησιμοποιοῦνταν κρέατα-σφάγια ζώων, ἀλλά καί καρποί τῆς γῆς, μέ τούς ὁποίους τρέφονται ὄχι μόνο οἱ ἄνθρωποι ἀλλά καί τά ζῶα. Ὁ ἄρτος, ὅμως, καί ὁ οἶνος ἀποτελοῦν κατ᾽ ἐξοχήν εἴδη ἀνθρώπινης διατροφῆς. Καί ὄχι μόνο αὐτό, συμβολίζουν ἐμφαντικά τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Μέ τή μορφή τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου, σύμφωνα μέ τήν ἔγκυρη ἑρμηνευτική παράδοση, ἐκπροσωπεῖται ἡ ἴδια ἡ ἀνθρώπινη ὕπαρξη ἡ ὁποία μέ αὐτή τή μορφή προσφέρεται ὡς θυσία.

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὁ ἄρτος, πού σέ τελευταία ἀνάλυση συνίσταται ἀπό πολλούς κόκκους σίτου συναγμένους καί ἐπεξεργασμένους, ἀλλά καί ὁ οἶνος, πού παράγεται ἀπό πολλές ρόγες σταφυλιοῦ συγκεντρωμένες καί ἐπεξεργασμένες σέ μία ποσότητα οἴνου, συμβολίζουν τήν ἑνότητα καί τήν κοινωνία τῶν μελῶν τοῦ εὐχαριστιακοῦ σώματος πού συνιστοῦν καί ἁπαρτίζουν τήν Ἐκκλησία, δηλαδή τό ἕνα καί μοναδικό μυστικό σῶμα τοῦ Κυρίου.

Ἀκόμη, ὁ ἔνζυμος ἄρτος ἀποδίδει, κατά τόν ἅγιο Συμεών Θεσσαλονίκης, καλύτερα τήν πραγματικότητα τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως, τό ὅτι δηλαδή ὁ Θεός Λόγος σαρκωθείς προσέλαβε ψυχή καί σῶμα, πρᾶγμα τό ὁποῖο συμβολίζεται ἀπό τό ἀλεύρι καί τό προζύμι, ἀλλά περιλαμβάνει καί νερό, πού συνδέεται μέ τή βάπτιση, καί ἁλάτι, πού παραπέμπει στή διδασκαλία τοῦ Κυρίου «ὑμεῖς ἐστε τὸ ἅλας τῆς γῆς». Προσφέρουμε δηλαδή ἔνζυμο ἄρτο, γιατί συμβολίζει παραστατικότερα τό ἔμψυχο, ζωντανό σῶμα τοῦ Κυρίου, στό ὁποῖο θά μεταβληθεῖ μέ τή διαδικασία τοῦ καθαγιασμοῦ. Ἐνῶ ὁ ἄζυμος ἄρτος παραπέμπει περισσότερο στό νεκρό σῶμα. Ἡ ζύμη ἐπίσης παραπέμπει, σύμφωνα μέ τά λόγια τοῦ Κυρίου, στή βασιλεία τοῦ Θεοῦ, δηλαδή στόν ἴδιο τό Χριστό, ὁ ὁποῖος ζυμώνει ὁλόκληρο τό ἀνθρώπινο γένος διά τῆς ἀναστάσεως καί κοινωνίας μαζί Του.

Τέλος, ἡ διαδικασία παρασκευῆς τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου, ἰδιαίτερα τοῦ πρώτου, ἔχει μέσα της τόν ἀνθρώπινο κόπο, τήν πνευματική προετοιμασία καί προσφορά, τήν πράξη τῆς ἀφιέρωσης στό Θεό. Θά λέγαμε, χωρίς νά θεωρηθεῖ ὅτι εἶναι λόγια πού λέγονται ποιητικῇ ἀδείᾳ, ὅτι ἡ πράξη τῆς προσκομιδῆς, ὡς ἔννοια προσφορᾶς, ξεκινᾶ ἀπό τό σπίτι, ὅταν μέ κατάλληλη πνευματική προετοιμασία παρασκευάζεται τό πρόσφορο. Ὁ δε ἱερέας ἔχει πνευματική εὐθύνη νά ξέρει ἀπό ποιά χέρια προῆλθαν τά εὐχαριστιακά δῶρα.

Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου
Άγ. Συμεών Θεσσαλονίκης
Αγ. Νικολάου Καβάσιλα
Ἡ Θεία Λειτουργία
Πρωτοπρ. Κωνστ.Καραϊσαρίδης
Ἀναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ.