Kαιρός να σταματήσουν κάποιοι να «μπερδεύουν» το ναό του Σέραπι με την περίφημη βιβλιοθήκη… Τού Papyrus 52 |
Και πάλι για το γνωστό παραμύθι Αθεο-Παγανιστών, ότι δήθεν οι Χριστιανοί κατέστρεψαν τη Βιβλιοθήκη τής Αλεξανδρείας. Αυτά που ΟΙ ΙΔΙΟΙ έκαναν κατά τις αρχαίες πηγές, τα φορτώνουν μετά από αιώνες, ξεδιάντροπα στους Χριστιανούς, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και τη σύγχυση ορισμένων, τής βιβλιοθήκης με τον τοπικό ειδωλολατρικό ναό τού Σέραπη!
Εισαγωγικά: Και ΠΑΛΙ ο Εδουάρδος Γίββων (Edward Gibbon) στο προσκήνιο… Σε κάθε εξέλιξη της, η πρόοδος των τεχνικών μέσων χαρακτηρίζεται θετικά ή αρνητικά συνήθως από τις προθέσεις του δημιουργού της και από την καλή ή κακή χρήση της. Έτσι, θετική είναι η νέα σχετικά δυνατότητα δημιουργίας των blogs (ιστολογίων) η οποία άνοιξε ορίζοντες στην πληροφόρηση και την επικοινωνία, όμως πολλοί ήταν εκείνοι που έκαναν κακή χρήση της, προκειμένου να μεταφέρουν προχειρολογίες και ιδεοληψίες, από το καφενείο της γειτονιάς τους, στο διαδίκτυο. Κάποια blogs λοιπόν, ακολουθούν συστηματικά μια μόδα της εποχής, να γράφουν και να αντιγράφουν ό,τι να ’ναι (με κύρια πηγή το εύκολο και τσάμπα διαδίκτυο…) χωρίς να το ελέγχουν, χωρίς να εξετάζουν βαθύτερα την αξιοπιστία της πηγής. Σε ένα από αυτά τα blogs, το οποίο όπως και άλλα παρόμοια, διαστρέφει συστηματικά την ιστορία ενώ εκτίθεται διαρκώς από τις αναξιόπιστες «πηγές» του (κίτρινος τύπος, διάφορες ιστοσελίδες, αλλά ποτέ έγκυρη βιβλιογραφία), διαβάσαμε τώρα τελευταία μια απίστευτη ανακρίβεια: ότι η «φημισμένη βιβλιοθήκη» της Αλεξάνδρειας ήταν το κέντρο «του παγκόσμιου πολιτισμού που καταστράφηκε από τα ορθόδοξα στίφη»! Για όσους διαβάσουν αυτό το «συμπέρασμα» και γνωρίζουν ελάχιστη ιστορία, θεωρούν αναμενόμενο ότι η κατηγορία απευθύνεται στους χριστιανούς επί Πατριαρχίας Θεοφίλου Αλεξανδρείας (από το 385 έως το 412) και ειδικά για τα γεγονότα του 390/391 οπότε και κατεδαφίστηκε ο ναός του Σέραπι στην Αλεξάνδρεια. Η αλήθεια είναι ότι αυτή την πληροφορία δεν την έβγαλαν από το μυαλό τους όπως πολλές άλλες. Δεν ευθύνονται δηλ. για την ύπαρξή της, ευθύνονται όμως για την αναμετάδοσή της, πριν ακόμα ελέγξουν αν η αξιοπιστία της πληροφορίας αντέχει απέναντι στη σύγχρονη βιβλιογραφία. Διότι η πληροφορία αυτή πηγάζει από παρά πολύ παλιά, -για μαντέψτε- από την εποχή του γνωστού μας Γίββωνα στα τέλη του …18ου αιώνα! Έχουμε γράψει και αλλού για τον άνθρωπο αυτόν. Ο Γίββων ήταν ένας γνήσιος εκπρόσωπος του αντιχριστιανισμού, που έγραψε σε μια εποχή όπου το ρέμα του διαφωτισμού είχε παρασύρει κάθε ψήγμα επιστημονικής αξιοπρέπειας από τους ανθρώπους που έστω αναφέρονταν στον Χριστιανισμό. Τι θα διάβαζε όμως κάποιος για να πάρει μια ιδέα για την αξιοπιστία ενός ιστορικού έργου που αναφέρεται στο Βυζάντιο; Θα διάβαζε τη γνώμη του Diehl, του Mango, του Ostrogorsky, του Vasiliev, τη γνώμη του Σαββίδη, του Τωμαδάκη, της Χριστοφιλοπούλου, την άποψη της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους», της «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα», ή μια έκδοση του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης; Πάντως, ό,τι κι αν διάβαζε, το συμπέρασμα θα ήταν ένα: όλοι ανεξαιρέτως, προτείνουν ότι μετά από 220 χρόνια είναι καιρός για όλους όσοι τον επικαλούνται, να επισκεφτούν και κανένα βιβλιοπωλείο...[1]. Σήμερα, η επίκληση στην «αυθεντία» του Γίββωνα, δεν έχει ελαφρυντικά. Και την ευθύνη για το ότι κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα ως αντιχριστιανικά «επιχειρήματα», αποσπάσματα από αυτή την ανεπανάληπτη φαρσοκωμωδία που κατ' ευφημισμόν λέγεται «ιστορικό έργο», την έχουν εξολοκλήρου οι νεόκοποι αντιχριστιανοί του διαδικτύου. Οι άνθρωποι αυτοί, μη βρίσκοντας σε πραγματικά επιστημονικά έργα, βολικές για την ιδεοληψία τους διατυπώσεις, αποφάσισαν να βάλουν τέρμα στην βιβλιογραφική τους ενημέρωση στο έτος ...1788. Η άγνοια που αντέχει στο χρόνο… Αυτός λοιπόν, ο περίφημος Γίββων, ανάμεσα σε άλλα σφάλματα που έκανε, απέδωσε, από λάθος, στους χριστιανούς και την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας: «Theophilus proceeded to demolish the temple of Serapis [...] The valuable library of Alexandria was pillaged or destroyed»[2]. Που σημαίνει: «Ο Θεόφιλος προχώρησε στην κατεδάφιση του ναού του Σέραπι [...] Η πολύτιμη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας λεηλατήθηκε ή καταστράφηκε». Εντάξει, ο Γίββων το έγραψε. Όμως, είναι δυνατόν να διαβάσει κάποιος ιστορικό βιβλίο του 1788 και να το πάρει τοις μετρητοίς, χωρίς να επαληθεύσει τα όποια στοιχεία αυτό δίνει, εφόσον μιλάμε για ένα έργο που εκδόθηκε πριν από 220 χρόνια; Οι σύγχρονες μελέτες που υπάρχουν, έχουν καταφέρει να διαφωτίσουν πολλά σημαντικά ζητήματα, τα οποία ο Γίββων δεν γνώριζε. Άρα λοιπόν, πρώτο σημαντικό ζήτημα είναι η διασάφηση ότι -σύμφωνα με τον Λουτσιάνο Κανφόρα- «ο Γίββων» στις σχετικές αναφορές του «συνέχεε τη βασιλική βιβλιοθήκη με εκείνη του Σεραπείου» [3]! Διότι αν είχε κάνει ο Γίββων τον κόπο να μάθει ελληνικά και να μελετήσει σοβαρά το αντικείμενό του, θα ήξερε ότι ήταν γνωστή αυτή η διάκριση των δύο βιβλιοθηκών. Όπως, για παράδειγμα, γράφει τον 4ο αι. ο Επιφάνειος, επίσκοπος Σαλαμίνος της Κύπρου: «Και ούτως αι βίβλοι εις ελληνίδα εκτεθείσαι απετέθησαν εν τη ΠΡΩΤΗ βιβλιοθήκη τη ΕΝ ΤΩ ΒΡΟΥΧΙΩ οικοδομηθείση. Έτι δε ύστερον και ΕΤΕΡΑ εγένετοβιβλιοθήκη ΕΝ ΤΩ ΣΕΡΑΠΙΩ ΜΙΚΡΟΤΕΡΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ, ήτις και θυγάτηρ ωνομάσθη αυτής» [4]. Για την επιπλέον τεκμηρίωση αυτής της πολύ βασικής πληροφορίας, επιλέξαμε ένα κοινά αποδεκτό έργο, το «The Oxford Companion to Classical Literature», ένα αξιόλογο βοήθημα για θέματα που αφορούν την αρχαία κλασική φιλολογία. Στην ελληνική μετάφραση του έργου αυτού, αναφέρεται πως η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας… …«φαίνεται ότι βρισκόταν στη ‘’συνοικία του παλατιού’’ της Αλεξάνδρειας, ίσως παραδίπλα στο Μουσείο, και τη συμπλήρωνε ένα βοηθητικό κτίριο ΔΙΠΛΑ στο Σεραπείο» [5]. Κατά συνέπεια: ΑΛΛΟ είναι το «Μουσείο», ΑΛΛΟ είναι η «βιβλιοθήκη του Μουσείου» δηλ. η περίφημη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ΑΛΛΟ είναι το Σεραπείο δηλ. ο Ναός του Σέραπι και ΑΛΛΟ είναι η πολύ μικρότερη βοηθητική βιβλιοθήκη που βρισκόταν δίπλα στο Σεραπείο. Λέγοντας «Μουσείο», είναι καλό να διευκρινίσουμε τη σημασία του: ήταν στην αρχαιότητα «μια τοποθεσία που σχετιζόταν με τις ‘’Μούσες’’ [...] [και] έφτασε να σημαίνει εκπαιδευτικό χώρο [...] Το ονομαστότερο μουσείο ήταν της ‘’Αλεξάνδρειας’’ στην Αίγυπτο [...] Ήταν ξεχωριστό από τη Βιβλιοθήκη» [6]. Τα γεγονότα επί Θεοφίλου όμως, όπως είναι γνωστό, συνδέονται ΜΟΝΟ με τον Ναό του Σέραπι και όχι με την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ή με την βοηθητική βιβλιοθήκη δίπλα στο Σεραπείο για την οποία δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την καταστροφή της. Εξάλλου, ο ναός του Σέραπι βρισκόταν νοτιοδυτικά της κύριας βιβλιοθήκης και σε αρκετά μεγάλη απόσταση[7]. Η πληροφορία είναι πολύ συγκεκριμένη και όπως αναφέρει η Maria Dzielska, ο Θεόφιλος έδωσε… …«ένα ισχυρό χτύπημα στο Σεραπείο που ήταν κάποτε κέντρο λατρείας στην Αλεξάνδρεια. Η ενέργεια εναντίον του ΝΑΟΥ έλαβε χώρα είτε το 391, είτε το 392» [8]. Παρενθετικά μάλιστα, αξίζει να σημειώσουμε την πληροφορία που μας δίνει η συγγραφέας, ότι η κατεδάφιση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί, αν οι ειδωλολάτρες δεν θεωρούσαν καλό ΝΑ ΣΚΟΤΩΝΟΥΝ τους χριστιανούς που κινήθηκαν ενάντια στο Ναό, με αποτέλεσμα να βρει ευκαιρία ο Θεόφιλος να καλέσει τον στρατό για να σταματήσουν οι εκτροπές: «Μια ομάδα Αλεξανδρινών ειδωλολατρών, των οποίων ο αριθμός ήταν ακόμα σημαντικός, οχυρώθηκε μέσα στον ναό και άρχισε να επιτίθεται στους πολιορκητές χριστιανούς. Αυτό έδωσε στον Θεόφιλο την ευκαιρία να στραφεί στις πολιτικές και στρατιωτικές αρχές για βοήθεια. Το ζήτημα τερματίστηκε με ένα διάταγμα του αυτοκράτορα που ανάγκασε τους ειδωλολάτρες να εγκαταλείψουν τον ναό, ανακήρυξε μάρτυρες τους ΣΚΟΤΩΜΕΝΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ και παρέδωσε το Σεραπείο στην εκκλησία […] Ξέρουμε […] δυο Αλεξανδρινούς γραμματικούς που πήραν μέρος στην άμυνα του Σεραπείου […] Ο Αμμώνιος […] και ο Ελλάδιος […]Στην Κωνσταντινούπολη, όπου κατέφυγαν μετά τις ταραχές του 391-392, αναπολούσαν και οι δύο με θλίψη τα γεγονότα της Αλεξανδρείας […] Από την πλευρά του, ο Ελλάδιος επαιρόταν ότι ΕΙΧΕ ΣΚΟΤΩΣΕΙ ΕΝΝΕΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ στις συγκρούσεις των δρόμων» [9]. Γράψαμε και αλλού ότι θα πρέπει να σταματήσουν να περιγράφονται οι ειδωλολάτρες της ύστερης αρχαιότητας ως «αθώα θύματα» [10], και θα πρέπει επίσης να σταματήσουν οι νέο-ειδωλολάτρες, να βάζουν στην ίδια ζυγαριά τα οικοδομικά υλικά μερικών κατεστραμμένων ναών με τις ζωές χριστιανών που με φρικτούς τρόπους αφαιρούσαν επί αιώνες οι παγανιστές. Η οριστική καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας από τους ειδωλολάτρες στα 270 μ.Χ. περίπου. Η παρουσία της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας στην περιοχή του Βρουχίου, είναι η μαρτυρία που για τους μελετητές βαραίνει ιδιαίτερα στην προσπάθεια ανίχνευσης της οριστικής καταστροφής της. Η οποία όπως φαίνεται, καταστράφηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ., 120 χρόνια πριν τα γεγονότα με του 390/391. Πρωταγωνιστές και υπεύθυνοι για την καταστροφή ήταν οι ειδωλολάτρες επί Αυρηλιανού. Ο Λεύκιος Δομίτιος Αυρηλιανός, (Lucius Domitius Aurelianus, 214-275 μ.Χ.), ήταν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας στο διάστημα 270-275. Από την άλλη πλευρά ήταν ηΖηνοβία, βασίλισσα της Παλμύρας (μιας ρωμαϊκής αποικίας στη σημερινή Συρία), στα έτη 267-273, με επεκτατικές βλέψεις οι οποίες έθεσαν σε κίνδυνο τη ρωμαϊκή κυριαρχία στην Αίγυπτο[11]. Ο Αυρηλιανός κινήθηκε εναντίον της και κατάφερε να συντρίψει τη δύναμη και το κράτος της. Όμως, αυτή η επανάσταση των Παλμυρηνών, οι οποίοι είχαν οπαδούς και στην Αίγυπτο, είχε ως συνέπεια να μεταδοθεί το αντιρρωμαϊκό κίνημα και να εκδηλωθεί και στην Αλεξάνδρεια «με αρχηγό τον πλούσιο έμπορο […] Φίρμο»[12].Τελικά: «Εναντίον των επαναστατών βάδισε, μετά την οριστική συντριβή των Παλμυρηνών, ο ίδιος ο Αυρηλιανός. Η νίκη του κατά του Φίρμου επισφραγίσθηκε με σφαγή και με την ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ των τειχών και ΤΗΣ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ ΒΡΟΥΧΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, όπου είχαν καταφύγει οι επαναστάτες» [13]. Ο πολυγράφος Ιταλός ελληνιστής και πανεπιστημιακός καθηγητής Λουτσιάνο Κανφόρα, ήταν αυτός που εκπόνησε ειδική μελέτη για την τύχη της περίφημης βιβλιοθήκης, καταλήγοντας στο εξής συμπέρασμα: «Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε η σειρά της Αλεξάνδρειας. ΤΟΤΕ ΕΡΧΕΤΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ, κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης ανάμεσα στη Ζηνοβία και τον Αυρηλιανό, οπότε, όπως γράφει ο Αμμιανός, Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ ΕΧΑΣΕ ΤΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ (amisit regionem) «quae Bruchion appellabatur, diuturnum praestantium hominum domicilium» (XXII, 16, 15)· άλλοτε στη συνοικία αυτή -παρατηρεί λίγα χρόνια αργότερα ο Επιφάνιος- υπήρχε η βιβλιοθήκη 'και τώρα η ΕΡΗΜΟΣ' (Patrologia Graeca, 43,252[14]). Η αδιάκοπη ζωντάνια της, μοναδική σ' έναν κόσμο βασανισμένο από τη σαθρότητα των ίδιων των βιβλίων, μαρτυρείται από σημεία που αλληλοδιαδέχονται σχεδόν ως την τελευταία στιγμή» [15]. Το συμπέρασμα αυτό του Ιταλού καθηγητή υιοθετήθηκε ή επιβεβαιώθηκε και σε άλλα εξειδικευμένα έργα, με θέμα ακριβώς το βιβλίο ή τις βιβλιοθήκες. Ο Lionel Casson σημειώνει: «το τέλος της βιβλιοθήκης έφτασε ίσως το 270 μ.Χ. ή εκεί γύρω, όταν ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός, καταπνίγοντας την εξέγερση του βασιλείου της Παλμύρας, έδωσε λυσσαλέες μάχες στην Αλεξάνδρεια. Τότε ισοπεδώθηκαν τα ανάκτορα, και πιθανόν μαζί τους και η βιβλιοθήκη» [16]. Και ο Horst Blanck επαναλαμβάνει: «Το θλιβερό τέλος της βιβλιοθήκης, σύμφωνα με τον Canfora, το έφεραν οι πόλεμοι του αυτοκράτορα Αυρηλιανού (κυβέρνησε 270-275) με τη Ζηνοβία, τη βασίλισσα της Παλμύρας, όταν καταστράφηκε στην Αλεξάνδρεια και το τμήμα της πόλης Βρουχείον μαζί με το παλαιό βασιλικό ανάκτορο (Ammianus Marcellinus 22,16.15)» [17]. Επίσης, άλλη μια αναφορά έχουμε και από το ειδικό αρχαιογνωστικό εγχειρίδιο «Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία» (εκδ. Παπαδήμας), έργο πλήθους καθηγητών υπό την επιμέλεια του Heinz-Gunther Nesselrat, όπου στο σημείο που εξετάζεται η πιθανότητα να έγινε η καταστροφή της βιβλιοθήκης από τον Ιούλιο Καίσαρα, μνημονεύονται ευθέως τα πορίσματα του Κανφόρα[18]. Τελικά, η διάψευση του Γίββωνα και των …αιώνιων υποστηρικτών του, είναι πανηγυρική. Ουδεμία σχέση είχε η κατεστραμμένη περιοχή του Βρουχίου με τη θέση τουΣεραπείου και της βοηθητικής βιβλιοθήκης. Για τη βιβλιοθήκη αυτή, περίπου είκοσι φορές μικρότερη σε χωρητικότητα από την Βασιλική Βιβλιοθήκη, δεν έχουμε συγκεκριμένη μαρτυρία για την τύχη της όπως φαίνεται από τη διατύπωση του Lionel Casson: «η περίφημη βιβλιοθήκη του Μουσείου στην Αλεξάνδρεια είχε ήδη εκλείψει από το 270 περίπου... Η δεύτερη σημαντικότερη αλεξανδρινή βιβλιοθήκη ήταν στο Σεραπείο, το ναό του θεού Σέραπη, κτίριο που κατεδαφίστηκε το 390 […] Η βιβλιοθήκη όμως μπορεί να διέφυγε την καταστροφή και να υπήρχε ακόμη όταν η Αλεξάνδρεια παραδόθηκε στους Άραβες το 642, αν πιστέψουμε μια γραφική ιστορία που διασώζεται σε αραβικές πηγές» [19]. Σημαντικό είναι επίσης να γνωρίζουμε ότι σύμφωνα με την μαρτυρία του Επιφάνιου[20], στη βιβλιοθήκη του Σεραπείου είχαν αποθηκευτεί ελληνικά χειρόγραφα και ερμηνευτικά έργα της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα[21] . Η παρουσία των Ιερών Γραφών εκεί, θα ήταν σίγουρα γνωστή στους χριστιανούς οι οποίοι έτσι, είχαν σοβαρό λόγο όχι μόνο να ΜΗΝ καταστρέψουν τη βοηθητική βιβλιοθήκη, αλλά αντιθέτως, να την ΠΡΟΣΤΑΤΕΨΟΥΝ κιόλας[22]. Επίλογος Ανάμεσα στα άλλα λοιπόν, ας τελειώνει και αυτό το παραμύθι για την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Ο Γίββων δεν μπορεί να τους βοηθήσει άλλο. Ας το καταλάβουν μια για πάντα ότι οι ειδωλολάτρες ήταν αυτοί που καταδίκασαν σε αφανισμό ένα τεράστιο κομμάτι της αρχαίας φιλολογικής παραγωγής, οπότε, ας πάψουν μερικοί να παριστάνουν τους τιμητές της αρχαίας λογοτεχνίας. Κάθε τι που διαβάζουν σήμερα, σε ποσοστό τουλάχιστον 85 % έχει διασωθεί από χριστιανούς. Έρχονται μετά από 16 αιώνες μερικοί και «πουλάνε προστασία» στην αρχαία ελληνική γραμματεία; Όταν σε ολόκληρο το Βυζάντιο, οι χριστιανοί δίδασκαν τα αρχαία κλασικά έργα, τα μάθαιναν στα σχολεία, τα αντέγραφαν, τα υπομνημάτιζαν και τα λεξικογραφούσαν;Ας γνωρίζουν λοιπόν ότι ούτε καν τους τιμητές του ναού του Σέραπι δεν τους αξίζει να κάνουν. Διότι οι ειδωλολάτρες ήταν εκείνοι που κατέστρεψαν τον ακόμη μεγαλύτερης αίγλης ναό, τον περίφημο ναό του Δία στο Καπιτώλιο της Ρώμης! Το Καπιτώλιο «ήταν ιερός λόφος στη Ρώμη όπου υπήρχε μεγάλος και περίφημος ναός του Δία» [23]. Ο ναός αυτός ήταν ένα ειδωλολατρικό ιερό ακόμη σπουδαιότερο και από το Σεραπείο[24], καθώς αποτελούσε «το έμβλημα της αιωνιότητας της Ρώμης» [25]. Και όμως, γεγονότα απείρου ειδωλολατρικού κάλλους συνέβησαν όταν ο Ρωμαίος Βιτέλιος Αύλος, κυνήγησε τον Δομιτιανό, δεύτερο γιο του αυτοκράτοραΒεσπασιανού, στη διάρκεια εμφύλιου πολέμου του 69 μ.Χ. για τον αυτοκρατορικό θρόνο:«Έτυχε τότε ο Δομετιανός, γιος του Ουεσπασιανού, να συγκρουστεί με τον Βιτέλιο για την εξουσία του πατέρα του. Πολιορκήθηκε στο Καπιτώλιο, αλλά κατάφερε να ξεφύγει, και Ο ΒΙΤΕΛΙΟΣ ΕΚΑΨΕ ΤΟΝ ΝΑΟ» [26]. Αυτά διέπρατταν οι «ευαίσθητοι» ειδωλολάτρες, που κόπτονταν δήθεν για την προστασία των ναών και των βιβλιοθηκών της αρχαιότητας. Για πολλοστή φορά φάνηκε η αδυναμία του νεόκοπου και προχειρολόγου αντιχριστιανισμού, να αντέξει τον σοβαρό διάλογο. Εκατοντάδες ψέματα, σοφίσματα και προπαγανδιστικά συνθήματα έχουν επιστραφεί στους αποστολείς τους… Σημειώσεις [1] Βλ. Σχετικό άρθρο με κρίσεις για την μονομέρεια, αναξιοπιστία και παλαιότητα του έργου του Edward Gibbon, «The history of the decline and fall of the Roman Empire». [2] Edward Gibbon, «The history of the decline and fall of the Roman Empire» (ed. William Smith), τόμ. 3, London 1862, σελ. 419. [3] Κανφόρα Λουτσιάνο, «Η Χαμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας», Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σελ. 122. [4] Επιφάνιος, «Περί μέτρων και σταθμών», PG 43, 256Β. [5] Άρθρο: «Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη», στο: Howatson C. M., «Εγχειρίδιο Κλασικών Σπουδών» (τίτλ. πρωτ. «The Oxford Companion to Classical Literature»), εκδ. Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1996, σελ. 59. [6] Άρθρο: «Μουσείον», στο: Howatson C. M., «Εγχειρίδιο Κλασικών Σπουδών», ό.π., σελ. 508. [7] Βλ. σχετικό χάρτη στο: Κανφόρα Λουτσιάνο, «Η Χαμένη Βιβλιοθήκη…», ό.π., σελ. 83. [8] Dzielska Maria, «Υπατία η Αλεξανδρινή», εκδ. Ενάλιος, Αθήνα 1997, σελ. 150. [9] Dzielska Maria, «Υπατία η Αλεξανδρινή», ό.π., σελ. 150.155. [11] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΣΤ΄, «Ελληνισμός και Ρώμη 30 π.Χ.-324 μ.Χ.», Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1976, σελ. 324. [12] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΣΤ΄, ό.π. [13] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΣΤ΄, στο ίδιο. [14] Επιφάνιος, «Περί μέτρων και σταθμών», PG 43, 249C.252A: «Πτολεμαίος, ο επικληθείς Φιλάδελφος […] όστις βιβλιοθήκην κατασκευάσας επί της αυτής Αλεξάνδρου πόλεως εν τω Βρουχίω καλουμένω κλίματι (και έστι τούτο της αυτής πόλεως ΕΡΗΜΟΝ ΤΑΝΥΝ ΥΠΑΡΧΟΝ)…».. [15] Κανφόρα Λουτσιάνο, «Η Χαμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας», Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σελ. 202. [16] Lionel Casson, «Οι βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2006, σελ. 81. [17] Horst Blanck, «To Βιβλίο στην Αρχαιότητα», εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1994, σελ. 192. [18] Nesselrath Heinz-Gunther, «Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία» (τόμ. Α΄-Αρχαία Ελλάδα), 2η έκδ., Παπαδήμας, Αθήνα 2003, σελ. 13. [19] Lionel Casson, «Οι βιβλιοθήκες…», ό.π., σελ. 217. [20] Επιφάνιος, «Περί μέτρων και σταθμών», PG 43, 256Β. [21] Βλ. σχετικά με τη μετάφραση των Εβδομήκοντα στην Ορθόδοξη εγκυκλοπαίδεια: http://el.orthodoxwiki.org/Μετάφραση_των_Εβδομήκοντα . [22] Για τη βιβλιοθήκη του Σεραπείου βλ. και τα σχετικά άρθρα: 1. http://www.oodegr.com/neopaganismos/diogmoi/alexandr.bibl1.htm, 2. http://www.arhaioplixia.org/arhaioplixia8.html (στην παράγραφο #20). [23] Φιλόστρατος, Άπαντα #2 (σειρά «Οι Έλληνες» #308), Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ. 316, υποσημ. #29. [24] Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνη, «Το Πολίτευμα και οι Θεσμοί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1204)», Αθήνα 2004, σελ. 22. [25] Chuvin Pierre, «Οι τελευταίοι εθνικοί. Ένα χρονικό της ήττας του παγανισμού», εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 89. [26] Φιλόστρατος, Άπαντα #2 (σειρά «Οι Έλληνες» #308), Κάκτος, Αθήνα 1994, σελ. 153. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου