Αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου, Επιστολές προς Σμυρναίους και προς Πολύκαρπον
-μνημειώδη πρωτοχριστιανικά κείμενα Αποστολικών Πατέρων-στα νέα ελληνικά
Εισαγωγή: Ο άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος υπήρξε δεύτερος επίσκοπος Αντιοχείας. Η επισκοπία του αρχίζει από το 70 μ.Χ. Η γνωριμία του με αποστόλους είναι βέβαιη. Οι Επιστολές του Ιγνατίου είναι σχεδόν οι μόνες πηγές του βίου του. Πρόκειται για επίσκοπο οικουμενικού κύρους. Στο διωγμό του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε κατασπαραγμό από θηρία στο Κολοσσαίο της Ρώμης. Ο διωγμός συνέβη μεταξύ των ετών 107 και 117. Στις τελευταίες ημέρες της ζωής του ο Ιγνάτιος έγραψε επτά Επιστολές, οι οποίες του εξασφάλισαν την εξαιρετική τιμή του πρώτου μεταποστολικού μεγάλου θεολόγου και πρώτου Πατρός και Διδασκάλου της Εκκλησίας. Οι επιστολές του είναι σπουδαία φιλολογικά και θεολογικά κείμενα. (Στυλιανού Παπαδόπουλου Πατρολογία Α σελ. 177-178)
Κείμενο σε μετάφραση στη νεοελληνική, εκδόσεις ΕΠΕ
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΜΥΡΝΑΙΟΥΣ
Εγώ ο Ιγνάτιος, που ονομάζομαι και Θεοφόρος, προς την Εκκλησία του Θεού Πατέρα και του αγαπημένου Ιησού Χριστού, την προικισμένη με κάθε χάρισμα, γεμάτη πίστη και αγάπη, που δεν υστερεί σε κανένα χάρισμα, τη θεοπρεπέστατη και αγιοφόρα, που βρίσκεται στη Σμύρνη της Ασίας, με άμεμπτο πνεύμα και λόγο Θεού, είθε να χαίρεται πάρα πολύ.
I. Δοξάζω τον Ιησού Χριστό τον Θεό, ο οποίος σας έκανε τόσο σοφούς· διότι κατάλαβα ότι είστε εκπαιδευμένοι σε αμετακίνητη πίστη, σαν να είσαστε καρφωμένοι στο σταυρό του Κυρίου Ιησού Χριστού, σωματικά και πνευματικά, και στερεωμένοι με αγάπη στο αίμα του Χριστού, βεβαιωμένοι για τον Κύριο μας, ότι προέρχεται αληθινά «από τη γενιά του Δαβίδ κατά σάρκα», και είναι Υιός του Θεού σύμφωνα με το θέλημα και τη δύναμη του Θεού, γεννημένος αληθινά από την Παρθένο, και βαπτισμένος από τον Ιωάννη, «για να εκπληρωθεί ό,τι προβλέπει ο νόμος από αυτόν». 2. Σταυρωμένος αληθινά επί Ποντίου Πιλάτου και του τετράρχη Ηρώδη για χάρη μας σαρκικά – από τον καρπό αυτό του θεομακάριστου πάθους του προερχόμαστε εμείς- «για να υψώσει σημείο» αιώνιο με την ανάσταση στους αγίους και πιστούς του, είτε μεταξύ των Ιουδαίων, είτε μεταξύ των εθνικών, στο σώμα της Εκκλησίας του.
II. Διότι όλα αυτά που έπαθε για μας, για να σωθούμε· και έπαθε αληθινά, όπως και αληθινά ανέστησε τον εαυτό του, όχι όπως λένε μερικοί άπιστοι, ότι φαινομενικά αυτός έπαθε, ενώ αυτοί είναι φαινομενικοί, και όπως πιστεύουν, θα τους συμβεί επειδή είναι ασώματοι και δαιμονικοί.
III. Διότι εγώ τον γνώρισα και μετά την ανάσταση σωματικά και πιστεύω ότι υπάρχει.2. Και όταν ήρθε σε αυτούς που ήταν γύρω από τον Πέτρο, τους είπε· « Πάρτε με, ψηλαφήστε με και δέστε με, ότι δεν είμαι ασώματο δαιμόνιο». Και αμέσως τον έπιασαν και πίστεψαν, επειδή αναμίχθηκαν με την σάρκα και το πνεύμα του. Γι αυτό καταφρόνησαν και τον θάνατο και αποδείχθηκαν ανώτεροι από τον θάνατο. 2. «Επίσης μετά την ανάταση έφαγε μαζί μ’ αυτούς και ήπιε» ως σαρκικός, αν και πνευματικά ήταν ενωμένος με τον Πατέρα.
IV. Αυτά σας τα συμβουλεύω, αγαπητοί, γνωρίζοντας ότι και σεις έτσι πιστεύετε. Σας προφυλάσσω όμως από τα ανθρωπόμορφα θηρία, τους οποίους όχι μόνο δεν πρέπει εσείς να τους παραδέχεστε, αλλά αν είναι δυνατόν ούτε να τους συναντάτε, πράγμα δύσκολο. Αυτό όμως το μπορεί ο Ιησούς Χριστός, η αληθινή ζωή μας. 2. Διότι, εάν αυτά έγιναν από τον Κύριο φαινομενικά, τότε και εγώ φαινομενικά είμαι δέσμιος. Τότε όμως γιατί παρέδωσα τον εαυτό μου στον θάνατο, στη φωτιά, στο μαχαίρι, στα θηρία; Αλλά όντας κοντά στο μαχαίρι είμαι κοντά στον Θεό, όντας μαζί με τα θηρία είμαι μαζί με το Θεό, μόνο στο όνομα του Ιησού Χριστού. Για να πάθω μαζί μ’ αυτόν θα υπομείνω τα πάντα, επειδή με δυναμώνει εκείνος, ο οποίος έγινε τέλειος άνθρωπος.
V. Αυτός που τον αρνούνται μερικοί αγνοώντας τον, ή καλύτερα αρνήθηκαν από αυτόν, επειδή είναι συνήγοροι του θανάτου μάλλον παρά της αλήθειας, και τους οποίους δεν τους έπεισαν ούτε οι προφητείες, ούτε ο νόμος του Μωυσή, αλλά ούτε και το Ευαγγέλιο μέχρι τώρα, ούτε τα παθήματα του καθενός από μας. 2. Γιατί το ίδιο πιστεύουν και για μας. Γιατί με ωφελεί κάποιος εάν επαινεί εμένα και βλασφημεί τον Κύριο μου, μη ομολογώντας ότι έφερε σάρκα; Εκείνος που δεν ομολογεί αυτό τον έχει αρνηθεί τελείως, όντας νεκροφόρος. 2. Τα ονόματα όμως αυτών, επειδή είναι άπιστα, δεν θεώρησα καλό να τα γράψω. Αλλά ούτε να συμβεί να τα αναφέρω, μέχρι να μετανοήσουν για το πάθος, που είναι η ανάσταση μας.
VI. Κανένας να μην πλανάται· και τα επουράνια, και η δόξα των αγγέλων, και οι άρχοντες, ορατοί και αόρατοι, εάν δεν πιστέψουν στο αίμα του Χριστού, και εκείνοι θα κριθούν. «Όποιος μπορεί να βαδίσει ας προχωρήσει». Η θέση να μην κάνει κανέναν να φουσκώνει· διότι το παν είναι η πίστη και η αγάπη, χωρίς τις οποίες τίποτα δεν προτιμάται. 2. Προσέξτε αυτούς που πιστεύουν διαφορετικά για τη χάρη του Ιησού Χριστού που ήρθε σε μας, πόσο αντίθετοι είναι με τη γνώμη του Θεού. Δεν τους μέλει για την αγάπη, ούτε για τη χήρα, ούτε το ορφανό, ούτε για εκείνον που είναι λυπημένος, ούτε για τον δεμένο ή λυμένο, ούτε γι αυτόν που πεινάει ή διψάει.
VII. Αποφεύγει τη Θεία Ευχαριστία και την προσευχή επειδή δεν πιστεύει ότι η Ευχαριστία είναι σώμα του Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, που έπαθε για τι αμαρτίες μας, και το οποίο ανάστησε ο Πατέρας με την αγαθότητα του. Αυτοί λοιπόν που αντιλέγουν στη δωρεά του Θεού πεθαίνουν συζητώντας, ενώ τους συνέφερε να αγαπούν για να αναστηθούν. 2. Είναι πρέπον λοιπόν να τους αποφεύγετε αυτούς και ούτε ιδιαιτέρως να μιλάτε γι αυτούς, ούτε από κοινού, και να προσέχετε στους προφήτες, και προπαντός στο Ευαγγέλιο, στο οποίο φανερώνεται σ μας το πάθος και τελειοποιείται η ανάσταση. Επίσης να αποφεύγετε τις διαιρέσεις ως αρχή κακών.
VIII. Όλοι να ακολουθείτε τον επίσκοπο, όπως ο Ιησούς Χριστός τον Πατέρα, και τους πρεσβύτερους όπως τους αποστόλους, ενώ τους διακόνους να τους σέβεστε σαν εντολοδόχους του θεού. Κανένας να μην κάνει τίποτε χωρίς τον επίσκοπο από αυτά που ανήκουν στην Εκκλησία. Έγκυρη να θεωρείται η Ευχαριστία εκείνη που τελείται από τον επίσκοπο, ή από εκείνον στον οποίον έχει δώσει την άδεια αυτός. 2. Όπου εμφανίζεται ο επίσκοπος, εκεί να βρίσκεται το πλήθος, όπως ακριβώς όπου βρίσκεται ο Ιησούς Χριστός, εκεί βρίσκεται η Καθολική Εκκλησία. Δεν επιτρέπεται χωρίς την άδεια του επισκόπου ούτε να βαπτίζετε, ούτε να τελείτε τη Θεία Ευχαριστία, αλλά αυτό που εκείνος θα θεωρήσει γνήσιο, αυτό είναι αρεστό και στον Θεό, για να είναι ακίνδυνο και αναμφίβολο κάθε τι που κάνετε.
IX. Είναι λοιπόν εύλογο να ανανήψουμε και, όσο ακόμη έχουμε καιρό, να μετανοήσουμε στον Θεό. Είναι καλό να αναγνωρίζουμε τον Θεό και τον επίσκοπο. Αυτός που τιμά τον επίσκοπο, τιμάται από τον Θεό, κι αυτός που κάνει κάτι κρυφά από τον επίσκοπο, λατρεύει τον διάβολο. 2. Όλα λοιπόν να σας δίνονται πλουσιοπάροχα με τη χάρη του Θεού· διότι είστε άξιοι. Με ανακουφίσατε σε όλα, και είθε να σας ανακουφίσει και σας ο Ιησούς Χριστός. Και απόντα και παρόντα μου δείξατε την αγάπη σας· είθε να σας αμείβει ο Θεός, για τον οποίο αν υπομένετε τα πάντα, θα επιτύχετε αυτόν.
X. Τον Φίλωνα και τον Ρέο τον Αγαθόποδα, οι οποίοι με ακολούθησαν στον λόγο του Θεού, κάνατε καλά που τους υποδεχτήκατε ως διακόνους του Χριστού του Θεού, οι οποίοι ευχαριστούν τον Κύριο για σας, επειδή τους αναπαύσατε με κάθε τρόπο. Τίποτε δεν θα χαθεί για σας. 2. Ως ανταπόδοση σας προσφέρω το πνεύμα μου και τα δεσμά μου, τα οποία δεν τα περιφρονήσατε, ούτε ντραπήκατε. Ούτε εσάς θα σας ντραπεί η τέλεια πίστη, ο Ιησούς Χριστός.
XI. Η προσευχή σας έφτασε στην Εκκλησία της Αντιόχειας της Συρίας· από όπου, δεμένος με τα δεσμά που πρέπουν στον Θεό, σας ασπάζομαι όλους, αν και δεν είμαι άξιος να προέρχομαι από εκεί, γιατί είμαι ο τελευταίος από αυτούς· αλλά αξιώθηκα όπως ήθελα, όχι με τη συνείδηση μου, αλλά με τη χάρη του Θεού, που προσεύχομαι να μου δοθεί πλήρης, ώστε με τη δική σας προσευχή να κερδίσω το Θεό. 2. Για να γίνει λοιπόν το έργο σας τέλειο και στη γη και στον ουρανό, πρέπει για την τιμή του Θεού να ορίσει η Εκκλησία σας ένα απεσταλμένο, ο οποίος να πάει στη Συρία και να τους συγχαρεί που έχουν ειρήνη και απόλαυσαν τα ίσα και αποκαταστάθηκε ανάμεσα τους το μικρό μου σώμα. 3. Θεώρησα λοιπόν ότι αξίζει να στείλετε κάποιον από τους δικούς σας με επιστολή, για να δοξάσει μαζί μ’ αυτούς για την κατά Θεόν γαλήνη που επικράτησε σ’ αυτούς, και επειδή με την προσευχή σας βρήκε αυτή λιμάνι. Επειδή είστε τέλειοι, πιστεύετε και τέλεια. Διότι, αν εσείς θέλετε να ευτυχήσετε, ο Θεός είναι έτοιμος να σας δώσει την ευτυχία.
XII. Σας ασπάζεται η αγάπη των αδερφών που βρίσκονται στην Τρωάδα, από όπου και σας γράφω μέσω του Βούρρου, τον οποίο στείλατε μαζί μου μαζί με τους Εφεσίους τους αδελφούς σας, ο οποίος με ανακούφισε σε όλα, και μακάρι να ακολουθούσαν το παράδειγμα του όλοι, διότι είναι υπόδειγμα διακονίας του Θεού. Είθε να τον ανταμείψει η χάρη του Θεού για όλα. 2. Ασπάζομαι τον αξιόθεο επίσκοπο και το θεοπρεπές πρεσβυτέριο, τους ομοδούλους μου διακόνους και τον καθένα σας χωριστά και όλους μαζί στο όνομα του Ιησού Χριστού., στο σώμα και το αίμα του, στο πάθος και την ανάσταση, και στη σαρκική και πνευματική ενότητα του Θεού και τη δική σας. Είθε να υπάρχει σε σας η χάρη, η ευσπλαχνία, η ειρήνη και η υπομονή για πάντα.
XIII. Ασπάζομαι τα σπίτια των αδελφών μου μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους, και τις παρθένους, και τις λεγόμενες χήρες. Να υγιαίνετε με τη δύναμη του Πνεύματος. Σας ασπάζεται και ο Φίλωνας, που είναι μαζί μου. 2. Ασπάζομαι το σπίτι της Ταουΐας, η οποία εύχομαι να είναι εδραία στην πίστη κα στην αγάπη, τη σαρκική και την πνευματική. Ασπάζομαι τον Άλκη, το αγαπητό μου όνομα, και τον Δάφνο, τον ασύγκριτο και με τα καλά παιδιά, και όλους ονομαστικά.
Στους Σμυρναίους από την Τρωάδα.
ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟ
Εγώ ο Ιγνάτιος, που ονομάζομαι και Θεοφόρος, προς τον επίσκοπο της Εκκλησίας των Σμυρναίων Πολύκαρπο, ο οποίος μάλλον επισκοπείται από τον Θεό Πατέρα και τον Ιησού Χριστό, στον οποίο εύχομαι η χαρά να είναι μεγάλη.
I. Επιδοκιμάζοντας τη σύμφωνη με το Θεό γνώμη σου, που στηρίζεται σαν σε αμετακίνητη πέτρα, σε υπερτιμώ, αφού αξιώθηκα να δω το άμεμπτο πρόσωπο σου, του οποίου την ωφέλεια θα επιθυμούσα στο όνομα του Θεού. 2. Σε παρακαλώ στο όνομα της χάριτος που φέρνεις, να συνεχίσεις τον δρόμο σου και να τους στηρίζεις όλους στην πίστη, για να σωθούν. Να υπερασπίζεσαι τον τόπο με κάθε επιμέλεια σαρκική και πνευματική. Να φροντίζεις την ενότητα από την οποία δεν υπάρχει ανώτερο πράγμα. Να τους υπομένεις όλους, όπως και ο Κύριος υπομένει εσένα. Να τους ανέχεσαι όλους με αγάπη, όπως βέβαια και κάνεις. 3. Να αφοσιώνεσαι σε αδιάλειπτες προσευχές. Να ζητάς περισσότερη σύνεση από αυτή που έχεις. Να μένεις άγρυπνος, έχοντας πνεύμα ακοίμητο. Στον κάθε άνδρα να μιλάς κατά τρόπο που ταιριάζει στο Θεό. «Να υπομένεις τις ασθένειες» όλων, σαν τέλειος αθλητής. Όπου καταβάλλεται περισσότερος κόπος, εκεί υπάρχει και πολύ κέρδος.
II. Εάν αγαπάς τους καλούς μαθητές, δεν θα έχεις χάρη. Να υποτάσσεις τους πιο αρρώστους με πραότητα. Κάθε τραύμα δεν θεραπεύεται με το ίδιο έμπλαστρο. Τους παροξυσμούς τους σταματάς με κομπρέσες. 2. «Να είσαι σε όλα φρόνιμος όπως το φίδι, και αγνός όπως το περιστέρι». Γι’ αυτό είσαι σαρκικός και πνευματικός, ώστε όσα σου φαίνονται να τα κολακεύεις κατά πρόσωπο· και τα αόρατα να ζητάς να σου φανερωθούν, για να μην υπολείπεσαι σε τίποτε και να έχεις περίσσια κάθε χαρίσματος. 2. Οι περιστάσεις σε ζητούν, όπως οι κυβερνήτες τους ανέμους και εκείνος που αντιμετωπίζει τρικυμία το λιμάνι, για να επιτύχεις τον Θεό. Να είσαι νηφάλιος σαν αθλητής του Θεού. Το θέμα της αφθαρσίας είναι ζωή αιώνια, για την οποία και σε είσαι πεπεισμένος. Εγγύηση για όλα σου είμαι εγώ και τα δεσμά μου, τα οποία αγάπησες.
III. Αυτοί που φαίνονται ότι είναι αξιόπιστοι και διδάσκουν διαφορετικά πράγματα να μη σε εκπλήττουν. Στάσου σταθερός σαν αμόνι που χτυπιέται. Είναι γνώρισμα μεγάλου αθλητή το να χτυπιέται και να νικά. Πρέπει μάλιστα εμείς να τα υπομένουμε όλα για τον Θεό, για να υπομείνει και αυτός εμάς. 2. Γίνε πιο σπουδαίος από ότι είσαι. Να μελετάς τους χρόνους. Να περιμένεις αυτόν που είναι πάνω από τον χρόνο, τον αόρατο, αυτόν που έγινε για μας ορατός, τον αψηλάφητο, τον απαθή, αυτόν που για μας έγινε παθητός, που υπέφερε για μας με κάθε τρόπο.
IV. Οι χήρες να μη παραμελούνται. Μετά τον Κύριο να φροντίζεις εσύ γι αυτές. Να μη γίνεται τίποτε χωρίς την έγκριση σου, ούτε εσύ να κάνεις κάτι χωρίς την συγκατάθεση του Θεού, πράγμα που δεν κάνεις. Να είσαι σταθερός. 2. Να γίνονται συχνότερα συναθροίσεις· να τους αναζητάς όλους ονομαστικά. 3. να μη περιφρονείς τους δούλους και τις δούλες, αλλά ούτε και αυτοί να φουσκώνουν από υπερηφάνεια, αλλά να δουλεύουν για τη δόξα του Θεού περισσότερο, για να κερδίσουν μεγαλύτερη ελευθερία από το Θεό. Να μην επιθυμούν να ελευθερωθούν από το κοινό Κύριο, για να μη γίνουν δούλοι της επιθυμίας.
V. Να αποφεύγεις τα δόλια τεχνάσματα, ή μάλλον να κάνεις για αυτά ομιλία. Στις αδελφές μου να λες να αγαπούν τον Κύριο, και στους συζύγους τους να αρκούνται στη σάρκα και στο πνεύμα. Κατά τον ίδιο τρόπο να συνιστάς και στους αδελφούς μου, στο όνομα του Ιησού Χριστού, να αγαπούν τις συζύγους τους όπως ο Κύριος αγάπησε την Εκκλησία. 2. Εάν κάποιος μπορεί να μένει αγνός, ας μένει προς τιμήν της σάρκας του Κυρίου χωρίς να καυχιέται. Εάν καυχηθεί, χάθηκε, και εάν γίνει γνωστό πέρα από τον επίσκοπο, καταστράφηκε. Εκείνους και εκείνες που συνάπτουν γάμο να ενώνονται με την άδεια του επισκόπου, για να είναι ο γάμος τους σύμφωνος με τον Κύριο, και όχι με τη σαρκική επιθυμία. Όλα να γίνονται προς τιμήν του Θεού.
VI. Να προσέχετε τον επίσκοπο, για να προσέχει και ο Θεός εσάς. Αντίδωρο γίνομαι εγώ εκείνων που υποτάσσονται στον επίσκοπο, στους πρεσβύτερους και στους διακόνους, και μακάρι να έχω μαζί μ’ αυτούς μερίδιο στον Θεό. Να κοπιάζετε ο ένας μαζί με τους άλλους, να αγωνίζεστε μαζί, να τρέχετε μαζί, να πάσχετε μαζί, να κοιμάστε και να σηκώνεστε ως οικονόμου του Θεού και αντιπρόσωποι και υπηρέτες του. 2. Να γίνεστε αρεστοί σ’ αυτόν που στρατευθήκατε, από τον οποίο αποκομίζετε και τα τρόφιμα. Κανένας από σας να μη βρεθεί λιποτάκτης. Το βάπτισμα σας να μένει σαν τα όπλα, η πίστη ως περικεφαλαία, η αγάπη ως δόρυ, η υπομονή ως πανοπλία, παρακαταθήκες σας να είναι τα έργα σας, ώστε να τα λάβετε πίσω επάξια, σαν χρήματα κατατεθειμένα προς φύλαξη. Να δείχνετε λοιπόν μακροθυμία μεταξύ σας με πραότητα, όπως ο Θεός με σας. Θα ήθελα πολύ να σας φανώ ωφέλιμος για πάντα.
VII. Επειδή η Εκκλησία της Αντιόχειας στη Συρία ειρηνεύει όπως με πληροφόρησαν, με την προσευχή σας, και εγώ έγινα πιο εύθυμος με την αμεριμνησία του Θεού, εάν βέβαια με το πάθος μου κερδίσω τον Θεό, για να βρεθώ την ημέρα της αναστάσεως μαθητής σας. 2. Πρέπει θεομακάριστε Πολύκαρπε, να κάνεις συνάθροιση αρεστή στον Θεό και να χειροτονήσεις κάποιον, που έχετε αγαπητό και ακούραστο, ο οποίος θα μπορέσει να ονομάζεται θεοδρόμος., και αυτός να αναδειχθεί άξιος να πάει στη Συρία, να εγκωμιάσει την ακούραστη αγάπη σας για τη δόξα του Θεού. 3. Ο Χριστιανός δεν εξουσιάζει τον εαυτό του, αλλά είναι στη διάθεση του Θεού. Το έργο αυτό θα είναι του Θεού και δικό σας, όταν το ολοκληρώσετε. Διότι πιστεύω στη χάρη, ότι είσαστε έτοιμοι να κάνετε ευεργεσία που ανήκει στο Θεό. Γνωρίζοντας τη γεμάτη δύναμη αλήθεια σας, σας παρακάλεσα με λίγα γράμματα.
VIII. Επειδή όμως δεν μπόρεσα να γράψω σ’ όλες τις Εκκλησίες, επειδή πλέω ξαφνικά από την Τρωάδα στην Νεάπολη, όπως προστάζει το θέλημα του Θεού, να γράψεις στις προηγούμενες Εκκλησίες, ως έχοντας τη γνώμη του Θεού, να κάνουν και αυτοί το ίδιο, ώστε όσοι μπορούν να στείλουν πεζοπόρους, και άλλοι να στείλουν επιστολές μέσω αυτών που στέλνεις εσύ, για να δοξασθείτε με αιώνιο έργο, επειδή είσαι άξιος. 2. Τους ασπάζομαι όλους ονομαστικά, και τη γυναίκα του Επιτρόπου μαζί με το σπίτι της και τα παιδιά της. Ασπάζομαι τον αγαπητό μου Άτταλο. Ασπάζομαι αυτόν που πρόκειται να γίνει άξιος να πάει στη Συρία. Είθε να είναι η χάρης μαζί με αυτόν για πάντα και με τον Πολύκαρπο που τον στέλνει. 2. Προσεύχομαι να είστε υγιείς πάντοτε ενωμένοι με τον Θεό μας Ιησού Χριστό, στον οποίο να παραμείνετε με την ενότητα και την επίβλεψη του Θεού. Ασπάζομαι τον Άλκη το αγαπητό μου όνομα.
Υγιαίνετε στο όνομα του Κυρίου.
(εκδόσεις ΕΠΕ, Αποστολικοί Πατέρες τόμος 4 σελ. 133-149, οι υπογραμμίσεις δικές μας)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου