ΚΕΡΚΥΡΑ:ΠΡΩΤΟΚΥΡΙΑΚΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΗ 1941… Η πρώτη αντιστασιακή εκδήλωση κατά των δυνάμεων κατοχής στην Ευρώπη – ένα άγνωστο επεισόδιο.

Η επέτειος του ΟΧΙ, η αποφασιστικότητα των Ελλήνων ν’ αντισταθούν στις ορδές των ιταλογερμανικών στρατευμάτων που σάρωναν τότε την Ευρώπη, η περίοδος της ιταλογερμανικής κατοχής, η ανάπτυξη της εθνικής αντίστασης, συνιστούν αξιομνημόνευτα ιστορικά επεισόδια της πρόσφατης εθνικής μας ιστορίας. Τα γενικά ιστορικά, πολεμικά επεισόδια της περιόδου του 1940 σε Ευρωπαϊκό και …
…Ελλαδικό επίπεδο είναι – λίγο πολύ – γνωστά. Μέσα όμως στις τοπικές κοινωνίες, σε κάθε γωνιά της δοκιμαζόμενης τότε Ελλάδας σημειώνονταν σημαντικά περιστατικά, χαρακτηριστικά μερικές φορές
του ιδεολογικού, ψυχολογικού και γενικότερου κοινωνικού κλίματος που επικρατούσε τότε, στα «πέτρινα χρόνια» της ξενικής κατοχής.

Τέτοια είναι η περίπτωση ενός σημαντικού και συγχρόνως τιμητικού για τους κερκυραίους αλλά και όλους τους Έλληνες γεγονότος, ελάχιστα όμως γνωστού. Είναι η πρώτη στην Ευρώπη αντιστασιακή συγκέντρωση κατά των δυνάμεων κατοχής και μάλιστα από μαθητές, τους μαθητές του 2ου Γυμνασίου Κέρκυρας, το Πρωτοκύριακο της 2ας Νοεμβρίου του 1941.
Πριν, όμως, την αποτύπωση του κορυφαίου αυτού γεγονότος, χρήσιμο είναι να φωτίσουμε μερικά ιστορικά στοιχεία που συνοδήγησαν στην εκδήλωσή του.
Ήδη από την εποχή της εισβολής της Γερμανίας στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά κυρίως όταν η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία το Πάσχα του 1939 διαφαίνονταν και οι κατακτητικές της βλέψεις για την Ελλάδα και ειδικά για τα Επτάνησα.
Οι Ιταλοί προσέβλεπαν ειδικά στην Κέρκυρα. Οι ιταλικές εφημερίδες πριν τον πόλεμο εκ συστήματος πότε η μία πότε η άλλη δημοσίευαν άρθρα στα οποία η Κέρκυρα «κατακυρωνόταν» στους Ιταλούς επειδή… ανήκε 400 χρόνια στη Βενετία. Συχνά μάλιστα η Ιταλία από τα εδάφη της Αλβανίας έκανε επίδειξη δύναμης με στρατιωτικές ασκήσεις κοντά στα σύνορα και με συχνές παραβιάσεις του εναέριου χώρου.
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, ο κερκυραϊκός λαός θερμαινόταν από τη θέληση της αντίστασης, καθώς υπήρχε νωπή η ανάμνηση της δολοφονικής επίθεσης και κατάληψη της Κέρκυρας από τους Ιταλούς το 1923 στην οποία προστίθονταν οι πρόσφατες φασιστικές κακοήθειες. Μετά την κήρυξη του πολέμου την 28η Οκτωβρίου 1940 οι κερκυραίοι δεν απέκρυπταν από υπερβολική αισιοδοξία τη βεβαιότητά τους ότι τα ελληνικά στρατεύματα θα σάρωναν γρήγορα τους επιδρομείς.

Ένα χαρακτηριστικό μάλιστα γεγονός, την 1η Νοεμβρίου του 1940,έμελλε να σφραγίσει ανεξίτηλα τη φασιστική Ιταλία με τη σφραγίδα της ατιμίας. Όταν οι Κερκυραίοι βρίσκονταν στο δρόμο για τις δουλειές τους, για να μάθουν και να συζητήσουν τα γεγονότα, τα νέα από το μέτωπο και τις εκεί εξελίξεις, ακούγεται αρχικά ο βόμβος και αργότερα εμφανίζονται αεροπλάνα πάνω στα οποία διαγράφονται καθαρά τα ελληνικά σήματα στις πτέρυγες. Όταν αρχίζουν να βομβαρδίζουν την πόλη, ο κόσμος αιφνιδιάζεται από την ιταλική απάτη. Τα πολλά θύματα και ο πανικός έκανε τους κατοίκους να την εγκαταλείψουν αφήνοντας τα σπίτια, τα υπάρχοντά τους, ακόμα και τους δικούς τους. Ο θυμός, όμως, και η θέληση για αντίσταση γενικεύεται.
Οι δυνάμεις του άξονα νικούν και η Κέρκυρα περιλαμβάνεται στη ζώνη της ιταλικής κατοχής, η οποία αμέσως από τον Απρίλιο του 1941 επέβαλε το συστηματικό αφελληνισμό της διοίκησης και όχι μόνο. Η προπαγάνδα που άσκησαν οι Ιταλοί στα Επτάνησα τα χρόνια της κατοχής υπήρξε πολύμορφη και είχε ως στόχο όλους τους τομείς της διοικητικής έκφρασης και της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Από την πρώτη στιγμή απαγόρευσαν την έκδοση οποιουδήποτε εντύπου, απαγόρευσαν την κυκλοφορία του καθημερινού τύπου που εκδιδόταν στην άλλη Ελλάδα, καθώς και την εισαγωγή βιβλίων που δεν ήταν γραμμένα στην ιταλική γλώσσα. Το κενό προσπάθησαν να καλύψουν με την εφημερίδα «Jonio» που μετονομάστηκε σε Gazzetta Jonica η οποία εκδιδόταν στην ελληνική και ιταλική γλώσσα. Στόχος της ιταλικής προπαγάνδας ήταν να πείσει τους Κερκυραίους ότι η ιστορία και το συμφέρον τους τους ένωνε με την Ιταλία. Το μεγαλύτερο μέρος της προπαγάνδας τους σε πρακτικό επίπεδο το έστρεψαν στην κερκυραϊκή νεολαία, εκμεταλλευόμενοι τις επισιτιστικές ανάγκες του πληθυσμού.
Ειδικά στην εκπαίδευση η ιταλική κατοχική διοίκηση επέβαλε τη διακοπή της λειτουργίας των σχολείων της Μέσης εκπαίδευσης μέχρι την 19η Ιουνίου του 1941 «δια λόγους τάξεως», όπως δηλώθηκε.
Επικεφαλής της εκπαίδευσης στην Κέρκυρα ορίστηκε ο ιταλός εκπαιδευτικός και ελληνιστής Κάρολος Μπριγκέντι. Από τις πρώτες επισκέψεις του στα σχολεία τις προσφωνήσεις προς τους μαθητές και τους καθηγητές εντυπωσιάστηκε από την ψυχρότητα που συνάντησε. Αλλάζει τους διευθυντές των σχολείων της πόλης με ιταλούς, ορίζει καθηγητές της ιταλικής γλώσσας (που γίνεται πλέον ισότιμη με τα ελληνικά), τα νεότερα κεφάλαια της ελληνικής ιστορίας διαγράφονται από το μάθημα της ιστορίας, ακόμα και οι εικόνες των ηρώων της ελληνικής επανάστασης κατεβαίνουν από τις σχολικές τάξεις.
Η καθιέρωση, εξάλλου, του φασιστικού εορτολογίου, που δεν περιελάμβανε ως μέρες αργίας τη γιορτή των Τριών Ιεραρχών και την 25η Μαρτίου, καθώς και η ανάρτηση πινακίδων στις αίθουσες διδασκαλίας με την προσταγή «χαιρετάτε με το ρωμαϊκό τρόπο» («salutate Romanamente») αποτελούν κι αυτά χαρακτηριστικές εκδηλώσεις της ιταλικής προπαγάνδας. Υπάρχουν μαρτυρίες συμπολιτών μας που βεβαίωναν ότι αποτελούσε στοίχημα μεταξύ των μαθητών ποιος θα απέφευγε να χαιρετίσει φασιστικά χωρίς να γίνει αντιληπτός από τον Μπριγκέντι, ο οποίος στεκόταν στην κορυφή της σκάλας. Η παρατηρητικότητα όμως του Μπριγκέντι είχε ως αποτέλεσμα «βροχή» από αποβολές και ξυλοδαρμούς…
Στη δημοτική εκπαίδευση στόχος των Ιταλών και του Μπριγκέντι ήταν η πλήρης ιταλοποίηση, ο εξιταλισμός της μαθητιώσας νεολαίας. Τον πρώτο χρόνο κατοχής η εκπαίδευση λειτούργησε με τους ελληνικούς νόμους στοχεύοντας στην προοδευτική διάβρωση «εκ των ένδον». Υπήρξαν ενέργειες των ιταλών στρατιωτικών δυνάμεων, όπως η διδασκαλία ιταλικών τραγουδιών και της ιταλικής γλώσσας στους μαθητές με το δόλωμα της διανομής υπολειμμάτων του στρατιωτικού συσσιτίου, γεγονός που επέβαλε την παρέμβαση του Μπριγκέντι ώστε να μην αναμειγνύεται ο στρατός στην εκπαίδευση. Αντίστοιχη απόπειρα των ιταλών να επιβάλλουν την υποχρεωτική παρακολούθηση νυχτερινών μαθημάτων ιταλικής γλώσσας από τους δασκάλους δεν απέφερε αποτελέσματα.
Είναι πάντως χαρακτηριστική η προσπάθεια των Ιταλών για να προσελκύσουν τη μαθητική νεολαία με το μέρος τους από το έτος 1941-42 με το να διανέμουν στους μαθητές της πόλης και μερικών χωριών «ψωμάκια» 70 γραμμαρίων φτιαγμένα με καλαμποκάλευρο σε μορφή «μπομποτόπιτας». Αργότερα μάλιστα η μερίδα διπλασιάστηκε στα μαθητικά συσσίτια. Τα συσσίτια αυτά οι Ιταλοί τα χρησιμοποίησαν ως μέσο προπαγάνδας. Η πείνα των παιδιών της Κέρκυρας παρείχε πρόσφορο έδαφος για να διαβρωθεί η εθνική συνείδηση. Όμως απέτυχε, όπως και η προσπάθεια οργάνωσης παιδικών «εξοχών» όπου επιχειρούνταν ο συστηματικός αφελληνισμός των παιδιών της Κέρκυρας. Η διαφανής πρόθεση των Ιταλών ήταν εκείνη που απέτρεψε τους περισσότερους γονείς να επωφεληθούν των πλεονεκτημάτων που πρόσφερε η μέριμνα των Ιταλών για το παιδί. Έτσι οι κατασκηνώσεις και οι άλλες εκδηλώσεις πλαισιώθηκαν κυρίως από παιδιά των ιταλών υπηκόων της Κέρκυρας. Το ιταλικό Υπουργείο Εξωτερικών, για να προσελκύσει νέους στα πανεπιστήμια της Ιταλίας, προκήρυξε διαγωνισμό υποτροφιών «μεταξύ, όπως αναφερόταν, των Ελλήνων νέων, αριανής φυλής, των καταγομένων εκ των Ιονίων Νήσων». Μολονότι οι όροι της υποτροφίας ήταν ιδιαίτερα δελεαστικοί, μόνο τρεις κερκυραίοι νέοι επωφελήθηκαν.
Τα σχολεία, εξάλλου, διατάχθηκαν να οργανώνουν πανηγυρικές – θεαματικές σχολικές εορτές, με επιδείξεις γυμναστικής και χειροτεχνικών έργων. Με αυτές επεδίωκαν οι Ιταλοί να δείξουν την προσχώρηση της δημοτικής εκπαίδευσης στον ιταλικό φασισμό. Ευτυχώς διευθυντές και δάσκαλοι των σχολείων στους οποίους βασίζονταν οι γιορτές αυτές συνέβαλαν με την ενεργό στάση τους στην αποτυχία τους αποδεικνύοντας την ευσυνειδησία τους και το γνήσιο πατριωτισμό τους πληρώνοντας μάλιστα το αντίστοιχο τίμημα: Στους εξόριστους για εθνικούς λόγους στους Παξούς (που είχαν χρησιμεύσει ως τόπος εξορίας στα χρόνια της Αγγλικής προστασίας των αγωνιστών της Ένωσης) συγκαταλέγονταν ένας Γυμνασιάρχης και δύο καθηγητές.
Μέσα σ’ αυτά, λοιπόν, τα δεδομένα για την εκπαίδευση και τη νεολαία της Κέρκυρας, το Πρωτοκύριακο, στις 2 του Νοέμβρη του 1941 γίνονται τα εξής γεγονότα, σύμφωνα και με μαρτυρίες προσώπων που πρωταγωνίστησαν σε αυτά:
Μετά το τέλος της καθιερωμένης λιτανείας του Πρωτοκύριακου, όλοι οι μαθητές ξεκινούν κατά ομάδες από την πλατεία της Ιονικής Τράπεζας και καταλήγουν στο Πεντοφάναρο, για να επιστρέψουν στο 2ο Γυμνάσιο, όπου και φθάνουν τραγουδώντας τραγούδια πατριωτικά μαζί και τον Εθνικό Ύμνο. Ένας από τους μαθητές σήκωσε την ελληνική σημαία. Σε όλη τη διαδρομή μέχρι το σχολείο ουδείς ενοχλεί τους μαθητές, αλλά στο σύντομο αυτό διάστημα ενημερώνονται οι ιταλικές αρχές. Όταν η πορεία βρισκόταν στο Πλατύ Καντούνι, έχει αρχίσει να βρέχει, αλλά ο ενθουσιασμός δε μειώνεται. Και ενώ οι μαθητές βρίσκονται στη μικρή πλατεία εμπρός από το 2ο Γυμνάσιο, καταφθάνουν οι καραμπινιέροι και ορμούν στους νεαρούς διαδηλωτές, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο υπεύθυνος γυμναστής Ν. Καστάνιας (αργότερα μέλος του Ε.Α.Μ. Κέρκυρας)
Μέσα στη σύγχυση, πολλοί μαθητές ανεβαίνουν στο σχολείο, κατεβάζουν την ιταλική σημαία και την πετούν στο δρόμο. Οι καραμπινιέροι προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν όπλα, αλλά δεν το έκαναν χάρη στην αντίδραση των μαθητών. Ενώ βρέχει ραγδαία, οι μαθητές ορμούν να ξεφύγουν μέσα από τα καντούνια της Πόρτα Ρεμούντας, αλλά κάποιοι συλλαμβάνονται. Ο ίδιος ο γυμναστής συνεπλάκη με έναν καραμπινιέρο και πλήρωσε ακριβά το θράσος του με ξυλοδαρμό και φυλάκιση. Χάρη σε αυτόν όμως πολλοί μαθητές γλίτωσαν τη σύλληψη από τους μανιασμένους καραμπινιέρους.
Σύμφωνα με μαρτυρίες άλλων συμπολιτών μας που συμμετείχαν στα γεγονότα, συνεχίστηκαν τις επόμενες μέρες και άλλες, πιο οργανωμένες εκδηλώσεις. Κυκλοφόρησε μυστικός τύπος, γράφτηκαν συνθήματα σε κοινόχρηστους χώρους και στους τοίχους γράφτηκαν επώνυμες καταγγελίες των λίγων δοσιλόγων με τους Ιταλούς. Στις 27 Νοέμβρη 1941 άρχισαν συλλήψεις, κυρίως καθηγητών και ακολούθησαν φυλακίσεις, ξυλοδαρμοί και νέες εξορίσεις. Οι Ιταλοί μετά τα γεγονότα αυτά δημιούργησαν και δεύτερο τόπο εξορίας, τους Οθωνούς, όπου εξόρισαν πολίτες που συμπαραστάθηκαν στους μαθητές (Π. Κουρκουμέλης, Γ. Μάνεσης, Σ. Μπούας.), κερκυραίοι που είχαν το θάρρος μαζί με τη μαθητική νεολαία να ξεχυθούν στους δρόμους της πόλης κρατώντας ελληνικές σημαίες και ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο, για να διαδηλώσουν την αντίθεσή τους στην προσπάθεια εξιταλισμού της παιδείας.
Την επόμενη μέρα, 3 Νοέμβρη, το γεγονός ήταν ανύπαρκτο στην «Εφημερίδα των Ιονίων». Παρά την έκταση των γεγονότων ούτε μία λέξη δεν υπάρχει σχετικά και στο άρθρο για τον εορτασμό, στη δεύτερη σελίδα, φαίνονται όλα ρόδινα. Η εφημερίδα ανέπτυσσε μάλιστα και τη συνήθη προπαγάνδα, καθώς την πομπή της λιτανείας ακολουθούσαν οι αρχές κατοχής και συμμετείχε για πρώτη και τελευταία φορά η φασιστική νεολαία της ιταλικής παροικίας.Το σύνθημα είχε όμως πια δοθεί. Η αρχή έχει γίνει. Ο κρυφός αγώνας ενάντια στον κατακτητή πήρε σάρκα και οστά, βεβαιώνοντας ότι ο λαός προβαίνει σε πράξεις αντίστασης, όταν βιώνει την προσπάθεια ελέγχου της αυθυπαρξίας του, όταν η βία, αγγίζοντας τον πυρήνα της αυτοσυνειδησίας του, επιχειρεί να καταλύσει την ελευθερία σε όλες της εκφάνσεις της (εθνική, πολιτική, κοινωνική, ψυχολογική).
Η πρώτη αυτή μαζική εκδήλωση ενάντια στους ιταλούς κατακτητές αποτελεί ορόσημο όχι μόνο για την Ελληνική Εθνική Αντίσταση, αλλά ευρύτερα για την Αντίσταση των κατεχομένων χωρών της Ευρώπης, καθώς καταγράφτηκε ως η πρώτη αυθόρμητη μαζική αντιστασιακή πράξη που εκδηλώθηκε σε κατεχόμενο ευρωπαϊκό έδαφος.
του φιλόλογου Νίκου Καρύδη/corfunewsit