10/07/2024
Το σχέδιο Συνθήκης (Traité provisoire) της 10.7.1823 – Ολίγα περί της πολιτικής παρέμβασης των Ιπποτών του Αγ. Ιωάννη της Ιερουσαλήμ στην Ελληνική Επανάσταση
Αν και η υπόθεση των Ιπποτών της Μάλτας στο 1821 έχει αρκετές αναφορές, είναι σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό. Αυτό είναι αναμενόμενο, με δεδομένο τον χαρακτήρα που πήρε η επίσημη ιστορική καταγραφή στον 19ο και στον 20ο αιώνα. Τα βρετανικά δάνεια και η υπόθεση Byron υποβαθμίστηκαν και προσαρμόστηκαν, αντίστοιχα και η προσπάθεια αναγνώρισης – δανειοδότησης μέσω του Τάγματος των Ιπποτών. Ενώ συχνά ακούγεται η πρώτη αναγνώριση της Επανάστασης (Αϊτή, 1821), η έμμεση αναγνώριση της Μ. Βρετανίας με το δικαίωμα ναυτικού αποκλεισμού (1823), δεν ακούγεται η πρώτη έγγραφη αναγνώριση που έγινε με την Συνθήκη δανειοδότησης της 10.7.1823. Εξίσου αναμενόμενο είναι, ότι ούτε εξηγείται η μεσολάβηση του Κοραή στην περίπτωση της Αϊτής, ούτε σχετίζεται η υπόθεση των Ιπποτών με την υπόθεση του Λονδίνου. Αντίθετα, επικρατεί μια προσπάθεια αυτόματης ταυτοποίησης της Επανάστασης του 21, μέσω της Ιταλίας, της Ισπανίας και της Γαλλίας (όπου το 1789 θεωρείται ως ταυτόσημο του 1792).
Οι Ιππότες λέγονται Μελιταίοι (της Μάλτας) επειδή έδρευαν εκεί ως το 1798. Το Τάγμα τους συνεχίζει την παράδοση των Ναϊτών. Ιδρύθηκε κατά την Α΄ Σταυροφορία. Είχε πολιτική υπόσταση και λειτούργησε με έδρα την Ρόδο.
Ο Πρωτοψάλτης μνημονεύει μόνον την ύπαρξη της Συνθήκης (ή της περίληψής της) στο Αρχείο Μαυροκορδάτου. Δεν την παραθέτει, παραπέμποντας στον Σάθα. Ούτε ο Σάθας ξεκαθαρίζει αν την βρήκε μεταφρασμένη ή μετέφρασε ο ίδιος το πρωτότυπο κείμενο (πιθανότερο), που πρώτη φορά δημοσιοποιήθηκε στα ελληνικά το 1870.
Το όνομα του Ζουρνταίν (Ιορδάνη) είναι το κεντρικό σε μια υπόθεση που εξελίχθηκε από το 1822 ως το 1827, παραμένοντας άκαρπη. Το 1828 ο Jean-Philippe Jourdain εξέδωσε το δίτομο απομνημόνευμά του Mémoires historiques et militaires sur les événements de la Grèce. Περιέχει και το κείμενο της Συνθήκης που συντάχθηκε στο Παρίσι την εποχή που ο Byron έφτανε στην Κεφαλονιά. Ο Ζουρνταίν εκπροσωπούσε τόσο το τεκτονικό Τάγμα των Οσπιταλιέρων της Μάλτας, όσο και την γαλλική κυβέρνηση υπό την ομπρέλα της οποίας γινόταν η διαπραγμάτευση. Από ελληνικής πλευράς, περίοπτη θέση στη διαπραγμάτευση είχαν ο Ανδρέας Μεταξάς και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Το Τάγμα διεκδικούσε να καταπλεύσει σε νησιά του Αιγαίου ώστε να εξασφαλιστεί η ναυτική βοήθεια στους Έλληνες και η εγγύηση της αποπληρωμής. Κυρίως διεκδικούσε τη Ρόδο, ώστε να επανέλθει στην παλιά του έδρα. Λίγες μέρες μετά τη σύνταξη του κειμένου, το Τάγμα ενημέρωσε με ιδιαίτερες επιστολές τον Μεταξά και τον Μαυροκορδάτο τους οποίους τιμητικά όρισε ως μέλη του, όπως και τους Κουντουριώτη Λ., Μιαούλη, Μαυρομιχάλη, Τομπάζη. Στις επιστολές γίνεται σαφές ότι οι συμβαλλόμενοι εκπροσωπούν τις «Γαλλικές Γλώσσες», δηλ. τα Γαλλικά Έθνη του Τάγματος. Ομοίως, στο κείμενο της Συνθήκης, οι εκπρόσωποι των «diverses langues» αποδίδονται στα ελληνικά ως εκπρόσωποι των «διαφόρων εθνών». Αυτό έχει κεντρική σημασία ως προς το ποιος αναγνωρίζει ποιον και γιατί.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που το Τάγμα της Μάλτας είχε ενεργό ανάμειξη στην ελληνική υπόθεση. Στη μεγάλη σύγκρουση του 1798, ο ανώνυμος συγγραφέας (οι ανώνυμοι συγγραφείς;) των δυο κειμένων «Aux habitants de la Grèce» απευθυνόμενος προς τους Επτανήσιους, στηλιτεύει το Τάγμα και την προστασία που του προσέφερε ο τσάρος Παύλος, μετά την αναγκαστική αποχώρησή του από την Μάλτα την οποία προκάλεσε ο Βοναπάρτης. Την εποχή εκείνη, κρινόταν η τύχη των Επτανήσων και ο Ναπολέων καλούσε απ’ ευθείας ή μέσω του Κοραή τους Έλληνες να συμπαραταχθούν μαζί του στον διεθνή αντιτυραννικό του αγώνα. Το πνεύμα των κειμένων έλεγε «εμείς οι Έλληνες, ως ορθόδοξοι, δεν μπορούμε να στηριζόμαστε σε παπιστές για να χτίσουμε την ελευθερία μας». Το πνεύμα της Συνθήκης του 1823 έλεγε: ως χριστιανικό κράτος συνδράμουμε τους ξεσηκωμένους Έλληνες χριστιανούς εναντίον των μουσουλμάνων. Κατά σύμπτωση (;) το ίδιο θα είναι και το πνεύμα της London Greek Committee, η οποία θα στείλει τον Byron ως προπομπό του δανείου. Αντίστοιχη θα είναι και η γαλλική παρέμβαση 1824-25 (Villévêque, Roche). Όλα αυτά αντιφάσκουν με τον «αντεπαναστατικό» χαρακτήρα της Ιεράς Συμμαχίας και δρομολογούν τόσο την αποσαφήνιση του πραγματικού κινήτρου κάθε μέλους της αντιναπολεόντειας συμμαχίας, όσο και της «Φιλικής Εταιρείας», για την οποία και ο μοναδικός «μάρτυς» της παραδέχεται ότι ιδρύθηκε λόγω των αποφάσεων του Συνεδρίου της Βιέννης.
Ενώ η υπόθεση των Ιπποτών φαίνεται διαχρονικά δυσερμήνευτη, φανερό είναι ότι η μάχη του 21 είναι αμιγώς ταυτοτική και συνεχίζει την μάχη ταυτότητας της Ελληνικής Επανάστασης η οποία -αναγκαστικά- παίρνει νέα κατεύθυνση μετά τις διπλές εξελίξεις του 1792: α) με τη Συνθήκη του Ιασίου μεταξύ Ρωσίας-Οθωμανικού κράτους λήγει η προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος του «μεγάλου ασθενούς» μέσω της χριστιανικής παραμέτρου. Το ζήτημα «έξω οι μουσουλμάνοι από την Ευρώπη» που υλοποιήθηκε το 1787 με την συμφωνία Αυστρίας-Ρωσίας δεν πρόκειται να εμφανιστεί ξανά ως υπερεθνικό, τουλάχιστον τυπικά. Τι είχαν στο μυαλό τους όμως εκείνοι που το 1814 προέκριναν το δόγμα «με τις δικές μας δυνάμεις»; [To 1818 o Καποδίστριας απαντά -όπως ο ίδιος λέει το 1826- στον Μαυροκορδάτο που ανυπομονεί να δει τους Ρώσους να περνούν τον Προύθο Je ne dois désirer que la liberté que les Grecs acquerraient par leurs propres efforts (Μπορώ μόνο να επιθυμώ την ελευθερία που οι Έλληνες θα αποκτούσαν με τις δικές τους προσπάθειες). Αυτή η φράση δεν είναι κυριολεκτική ως προς τα πιστεύω του καθενός. Όσο φανταστικό είναι ότι ο Μαυροκορδάτος επιθυμούσε μια ρωσίζουσα ελληνική ελευθερία, άλλο τόσο φανταστική είναι η ταυτότητα του Καποδίστρια-εθνιστή. Με τη φράση αυτή ο Καποδίστριας του 1826 δήλωνε ότι ουδέποτε ξέφυγε από τα διεθνώς συμφωνημένα που έλεγαν ότι η Ελληνική Επανάσταση δύναται να δημιουργήσει πολιτικό αποτέλεσμα μόνο ως Εθνική. Στη δήλωση αυτή περίοπτη θέση είχε η υπόθεση Γαλάτη]. Η Συνθήκη των Ιπποτών αναγνωρίζει ελληνόφωνους με κριτήριο χριστιανικότητας, λέγοντας μάλιστα ότι η γραικική διακυβέρνηση διέπρεψε επί 800 χρόνια [σε κράτος υπερεθνικό, όχι εθνικό]. Το νόημα ταυτίζεται με το «Εν Τούτω Νίκα» του Υψηλάντη που έρχεται να υπερκαλύψει την ελληνοφωνία. L’Ordre souverain de Saint-Jean-de-Jérusalem reconnait l’indépendance de la nation grecque λέει το 1ο άρθρο της Συνθήκης. Με το «nation» σαφώς και εννοείται το κράτος, όχι το έθνος. Η αναγνώριση του πρώτου προϋποθέτει την αναγνώριση του δεύτερου. Tο νόημα είναι ταυτόσημο με το «nation» του Καποδίστρια (…de cette sainte religion à laquelle seule nous devons de composer une nation, Διακήρυξη 1819). β) με το πραξικόπημα των Κορδελιέρων στο Παρίσι ξεκινά η περίοδος ευθείας άρνησης του μοναρχικού-αριστοκρατικού δικαιώματος χάραξης της ευρωπαϊκής πολιτικής και συγκρότησης κράτους. Στο βαθμό που η εξουσία στην Ευρώπη είναι τεκτονική, η μάχη περί του ορισμού της «ελευθερίας» θα μετατραπεί σε μια ιδεολογικά καλυμμένη διαμάχη τεκτόνων: της δημοκρατίας και της μοναρχίας. Η πρώτη αφορά στα έθνη-κράτη. Το μήνυμα-απειλή της τεκτονικής κυριαρχίας προς τα δυο μεγάλα πολυεθνικά κράτη (Αυστρία, Ρωσία) είναι σαφές: ή σταματάτε να υποστηρίζετε την χριστιανική αναμόρφωση της Ευρώπης, ή θα διαλυθείτε από τις δυνάμεις που χρησιμοποιείτε για να το πετύχετε. Δυο ακόμα πτυχές θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ως προς το θέμα του 1823:
- Οι ηγέτες της Επτανήσου Πολιτείας (1800-07) ανήκαν στο Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ. Αυτό θα περάσει απαρατήρητο. Μαζί του θα εξαφανιστεί κάθε ιστορική αναφορά στο α΄ αναγνωρισμένο ελληνικό κράτος, η δε «Ελληνική Νομαρχία (Δημοκρατία)», ορφανή από γονείς, θα σχετισθεί το 1821.
- Το ζήτημα του 1809 στο Παρίσι. Ενώ δυο χρόνια πριν έχει διαλυθεί η Επτάνησος Πολιτεία, εμφανίζεται στο Παρίσι το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο». Είναι οι ελληνόφωνοι οσπιταλιέροι, οι οποίοι συνδεδεμένοι με τους αντίστοιχους γαλλόφωνους προσπαθούν να εδραιώσουν μια «εθνική εταιρεία» τη στιγμή που φαίνεται πιθανή μια περαιτέρω κάμψη της δύναμης του Ναπολέοντα. Το στοιχείο αυτό θα εμφανίσει ο Φιλήμων τη στιγμή που εγκαταλείπει οριστικά την προσπάθεια καταγραφής της επαναστατικής ταυτότητας του ελληνικού κράτους. Το 1861, μετά από πολλούς ελιγμούς και έντονες συγκρουσιακές καταστάσεις θα καταλήξει, λέγοντας η Φιλική Εταιρεία δεν θεμελιώθηκε στη Μόσχα ή στην Οδησσό, αλλά στο Παρίσι. Πρωτουργοί της δεν ήταν ο Σκουφάς, ο Αναγνωστόπουλος ή ο Ξάνθος. Ήταν ο Τσακάλωφ, που το 1809 μετείχε στην παρισινή οργάνωση των ελληνόφωνων χριστιανών. Όμως το υστερόγραφο του Φιλήμονα θα ταφεί μαζί με τo πολύτομο έργo του που θα είχε ως τίτλο «Φοίνιξ Αναγεννώμενος». Όχι μόνο δεν θα γίνει βάση έρευνας το υστερόγραφο, αλλά μέσω του Κ. Θ. Δημαρά η επαναστατική οργάνωση του 1814 θα διαστραφεί περαιτέρω. Ο εφευρέτης του «νεοελληνικού» διαφωτισμού, ο παραχαράκτης του καποδιστριακού υπομνήματος (1826), ο υποστηρικτής της άποψης «ο Κοραής γέννησε την Επανάσταση, όχι ο Καποδίστριας» δεν θα «προσέξει» τι ήταν το Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο κατά τον Κοραή: ήταν μια «γελοία εταιρεία, μια συνωμοσία δυο ή τριών πονηρών ανθρωπίσκων με άλλους δύο ή τρεις ηλιθίους». Αυτό έγραψε στον Βασιλείου το 1810, όμως ο Δημαράς θα υποστηρίξει ότι οι Γραικοί Οσπιταλιέροι οργανώθηκαν στο Παρίσι το 1814, κάτι που βρίσκεται σε δημόσια θέα επί δεκαετίες, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη.
Ήταν Αμελητέα η υπόθεση των Μελιταίων Ιπποτών; Ένας ακόμα κρίκος στην ευρύτερη υπόθεση που παρεμένει σε εκκρεμότητα επί δυο αιώνες: Τί είδους Επανάσταση έγινε το 1821; «Κομμουνιστική»! υπονοεί με κάποια δόση υπερβάλλοντος αναχρονισμού όλη η δυτικόφρονη ιστορία. Αυτό φαίνεται να υποστηρίζει και ο Ιππότης Saint-Croix de Molay, ο οποίος συστήνει στον Μαυροκορδάτο (2.8.1823) να ασκήσουν οι Έλληνες τέτοια πολιτική ώστε να μην δείχνουν μήτε Καρμπονάροι, μήτε Ιακωβίνοι, μήτε Κομμουνέρος.
Στέργιος Ζυγούρας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου