Για να ενδυθεί περαιτέρω αξιοπιστίας το μοναδικό έγγραφο που «τεκμηρίωνε την ιδρυτική Οδησσό», ο Ξάνθος έβαλε και τρία τεκτονικά σύμβολα στην υπογραφή του. Αλλά κι αυτό ακόμα δεν το έκανε σε όλα τα αντίγραφα. Τώρα, γιατί υπήρχαν πολλά πρωτότυπα με διαφορετικό χαρακτήρα και διαφορετικές θέσεις υπογραφών, αυτό είναι ένα ακόμα μυστήριο που παραβλέπεται.
22/09/1818. Η ημερομηνία μέσω της οποίας κάποιοι προσπάθησαν εκ των υστέρων (~1837) να πιστοποιήσουν ότι όντως ιδρύθηκε μια λαϊκή εταιρεία στην Οδησσό το 1814 και όντως απευθύνθηκε στον Καποδίστρια για «εύρεση αρχηγού» (σύμφωνα με το κείμενο: συναρχηγού), όταν οι «ιδρυτές» και οι μετέπειτα «αρχηγοί» αισθάνθηκαν αδυναμία επίλυσης του «προβλήματος» που δημιούργησαν. «Αγαθή Τύχη» λοιπόν!
Τα τεκμήρια είναι αστεία. Τα προσκομίζει ο Ξάνθος το 1837 προσπαθώντας να απαντήσει στον Φιλήμονα που του απαντούσε το 1834 ότι έλεγε ψέματα. Πότε όμως είπε τα «ψέματα» ο Ξάνθος; Αυτό δεν μας το προσδιορίζει ο Φιλήμων, γιατί, προφανώς, θα μπλέκαμε σε άλλες περιπέτειες. Η υπόθεση αφορά μάλλον το 1827, οπότε ο Καποδίστριας επρόκειτο να πάρει την θέση του Υψηλάντη, δηλαδή την θέση του αρχηγού του κράτους. Ίδια διαδικασία ανάδειξης αρχηγού (κράτους) είχαμε το 1820, αλλά με κοινή συμφωνία, η υπόθεση κρύφτηκε και η νεωτερικότητα έσπευσε να δηλώσει ότι ο Καποδίστριας αρνήθηκε να γίνει αρχηγός της Εταιρείας, ενώ ο Καποδίστριας αρνήθηκε να γίνει αρχηγός του κράτους, κάτι που προφανώς δεν προέκυψε τότε, αλλά είχε σχεδιαστεί νωρίτερα.
«Ο Κόμης Ιωάννης, … όστις εμβαίνων εις τον αριθμόν των κινούντων, θέλει υπογράψει τούτο το υποχρεωτικόν, …». Ο ένατος της παρέας θα ήταν, ο κύριος κόμης στο ετερόκλητο πλήθος που σύμφωνα με την παράδοση «εμπνεύστηκε την Επανάσταση». Αυτά λέει το εθνικό αφήγημα και ο πρώτος που σιώπησε όταν αυτό γεννιόταν, ήταν ο κύριος Κόμης.
Η μπερδεμένη υπόθεση λύνεται κάπως, αν εξετάσουμε όλα τα κείμενα του Ξάνθου και όλες τις υπάρχουσες μαρτυρίες περί της «Εταιρείας των Φιλικών». Εκεί φαίνεται ότι ο Ξάνθος μπήκε στην ιστορία επειδή το ήδη αναληθές αφήγημα περί «αυθόρμητης έγερσης των Ελλήνων» έπρεπε ν’ αλλάξει κέντρο βάρους. Η μάχη περί του πολιτεύματος που είναι δεδομένη (δημοκράτες εναντίον μοναρχικών) και η μαρτυρία του Υψηλάντη (εγώ έκανα ό,τι έλεγε ο Καποδίστριας και εγγυόταν ο τσάρος) ρίχνουν κάποιο φως, αν συνδυαστούν με το ότι ο Υψηλάντης είπε πάμπολλες φορές «με διέταξαν» και σπάνια είπε «είμαι αρχηγός των εταιριστών». Κι όταν το είπε, είναι σαφές ότι το είπε για να επιβάλλει την τάξη στην μεγάλη αναταραχή και επιβουλή που υπήρχε εναντίον του ακόμα και τον Ιανουάριο του 1821. Μάλιστα, έστειλε σε πολλούς αποδέκτες, την ίδια μέρα, μια επιστολή εκ μέρους του Υψηλάντη και μια εκ μέρους της Αρχής των Φιλικών. Όσο για τον καημένο τον Εμμανουήλ, αυτός την εποχή που έλεγε στον Υψηλάντη «δεν μπορώ να έρθω μαζί σου στην Μολδαβία επειδή εδώ έχει πολύ χιόνι», έγραφε σε άλλους σημαντικούς εταιριστές ότι ο Υψηλάντης «έλαβεν διαταγήν να κινήση φανερά δια της Δακίας».
Όταν λοιπόν έγιναν οι τελευταίες διαμάχες για το αν η Επανάσταση σημειολογικά εδραζόταν στη Βιέννη (Καποδίστριας) ή στο Παρίσι (Κοραής), ο Ξάνθος υποχρεώθηκε να βγάλει ένα έγγραφο με οκτώ υπογραφές που να πιστοποιεί ότι όντως ο Καποδίστριας αρνήθηκε την Επανάσταση. Μόνο που κι αυτό το έγγραφο σώζεται σε πολλά αντίγραφα και σε διαφορετικές θέσεις υπογραφών των οκτώ που θα υπέγραφαν τμηματικά (σε διάρκεια μηνών), εφόσον οι τέσσερις είχαν αποφασίσει αυτά στα οποία οι άλλοι τέσσερις θα συμφωνούσαν σίγουρα, άρα τους περιέλαβαν στο έγγραφο.
Οι συνθήκες υπό τις οποίες εξελίχθηκε η εταιρική κρίση με κέντρο την Κωνσταντινούπολη και απείλησε με ματαίωση την Επανάσταση μπορούν να γίνουν αντιληπτές μόνο μερικώς. Αρκετές παραγνωρισμένες πηγές (Νικ. Υψηλάντης, Καντακουζηνοί, Στ. Κουμπάρης …) μεταφέρουν τμήματα της εικόνας. Φαίνεται όμως ότι το όνομα «Υψηλάντης» πυροδότησε τα ήδη εξημμένα πάθη, εφόσον έφερνε το μοναρχικό πολίτευμα επί τάπητος, κόκκινο πανί για τους ήδη δυσανασχετούντες κοραϊστές. Αυτοί έφεραν ως αντίβαρο το όνομα «Καρατζάς«, πράγμα που δείχνει ότι το πολίτευμα είχε κριθεί αρνητικά γι’ αυτούς. Όταν η διαμάχη του 1827 κρύφτηκε κάτω από το σχήμα «Κυβερνήτης», ήταν αναμενόμενο να ξανανοίξει διάπλατα όχι μόνο στον «εμφύλιο του 1832» αλλά και στην περίοδο που κυβέρνησε η αντιβασιλεία και ο Όθων. Η διαμάχη για το πολίτευμα φαίνεται ότι άρχισε να σταθεροποιείται λίγο πριν τα γεγονότα του 1843, οπότε, αμέσως μετά επιχειρήθηκε ένα ξεκαθάρισμα του παρελθόντος με το πρώτο δημόσιο κείμενο του Ξάνθου. Ένα πρώτο, γενικό συμπέρασμα:
Θα ήταν μόνον κωμική, αν δεν ήταν συνάμα άκρως τραγική η προσπάθεια της νεωτερικότητας να θεμελιώσει αποκλειστικό ιδρυτικό δικαίωμα στην Επανάσταση του 21, μέσω ενός προσώπου που μόλις «ίδρυσε επαναστατική ομάδα» έφυγε σε άλλο μέρος για να παντρευτεί και να κάνει παιδιά.
Ακολουθεί το κείμενο «ΑΓΑΘΗ ΤΥΧΗ» της φθινοπωρινής ισημερίας του 1818. Στην μεταγραφή του Φιλήμονα (1859) και στα δυο πρωτότυπα που έχουν μέχρι σήμερα κυκλοφορήσει. Ενδεικτικό του πόσο δύσκολο ήταν να αποκαλυφθεί η υπόθεση είναι τούτο: ο Φιλήμων δεν παύει ως το 1861 να αμφισβητεί αυτό που είναι υποχρεωμένος να γράφει, δηλ. την θεωρία της μέσης τάξης ή θεωρία της Οδησσού. Δεν παύει να κατακεραυνώνει τον Ξάνθο. Για το κείμενο αυτό αφήνει και υπαινιγμούς ότι είχαν σχεδιαστεί και εκδοχές με άλλα πρόσωπα να υπογράφουν (όπως ο Ιωάννης Μάνος), όμως το θεωρεί αδιαμφισβήτητο και το προβάλλει ως βασικό σημείο της εταιρικής ιστορίας.
Το έγγραφο αυτό περιλαμβάνεται στο Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου (τ. Α΄, 1997). Η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος αποφεύγοντας κάθε σχόλιο πάνω στις καίριες διαφορές των ήδη δημοσιευμένων εγγράφων του από το 1845, απέφυγε να συγκρίνει και το πρωτότυπο αυτό έγγραφο με το «όμοιο», δημοσιευμένο το 1964 που η ΙΕΕΕ επίσης κατείχε
Στέργιος Ζυγούρας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου