Η αρετή είναι ένα προσόν που αναδεικνύει τήν προσωπικότητα τού ανθρώπου. Και οι σωματικές αρετές ως ικανότητες, αλλά και οι ψυχικές αρετές ως εσωτερικές ψυχικές δυνάμεις είναι φυσικά προσόντα που διαμορφώνουν και προβάλλουν τόν άνθρωπο ως πρόσωπο.
Εκτός όμως από τα φυσικά προσόντα, τις φυσικές αρετές που διακρίνουν τούς ανθρώπους υπάρχουν και οι πνευματικές αρετές, οι αρετές εκείνες που είναι καρπός όχι μόνο τής ανθρώπινης προσπάθειας αλλά κυρίως τής χάριτος και δωρεάς τού Αγίου Πνεύματος. Γι αυτό και ο απόστολος Παύλος τις αποκαλεί «καρπόν τού Πνεύματος».
Σύμφωνα με τον άγιο Νικόδημο Αγιορείτη δύο είναι οι προϋποθέσεις πάνω στίς οποίες στηρίζονται οι πνευματικές αρετές: Η δύναμη τού Θεού και η καλή γνώμη –προαίρεση τού ανθρώπου. Δηλαδή δεν αρκεί μόνο η δική μας προθυμία και επιμέλεια, αλλά χρειάζεται οπωσδήποτε και η βοήθεια τού Θεού για να αναπτυχθούν μέσα μας τά πνευματικά εκείνα χαρίσματα που διαμορφώνουν τόν χριστιανικό μας χαρακτήρα. Αυτή η κοινή συμβολή Θεού και ανθρώπου ονομάζεται συνεργία, διότι συνεργούν ταυτόχρονα τόσο η θεία χάρη, όσο και η ανθρώπινη βούληση. «Εκείνου γάρ τη ψυχή συνεργούντος, τούτον έκαστον κατορθούται» λέει ο Θεοδώρητος. Όταν δηλαδή συνεργεί η δύναμη τού Παρακλήτου στήν προσπάθεια τού ανθρώπου, τότε κατορθώνονται μία προς μία οι θείες αρετές.
Ο Απόστολος απαριθμεί τις θεμελιώδεις εκείνες αρετές που συγκροτούν τήν πνευματική ζωή τού χριστιανού. Και αρχίζει από τήν αγάπη. Διότι όπως ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, η αγάπη είναι η ρίζα για τις αρετές που ακολουθούν. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται το πνευματικό οικοδόμημα. Είναι η πηγή που τροφοδοτεί τήν ροή τού ποταμού τής θείας χάριτος. Πώς είναι δυνατό να πλημμυρίσει η ψυχή από πνευματική χαρά και αγαλλίαση αν δεν θερμανθεί η καρδιά από τήν θεία αγάπη; Πώς μπορεί να κατοικήσει μέσα μας η ειρήνη τού Θεού αν δεν αισθανθούμε πρώτα τήν προς τόν πλησίον αγάπη;
Ο Μέγας Βασίλειος, αναφερόμενος στίς αρετές τής χρηστότητος και μακροθυμίας, λέει ότι η μεν πρώτη πλατύνει και διευρύνει τήν καρδιά ώστε να είναι εύκαιρος και εύκολη η επιεικής συμπεριφορά σε όλους τούς ανθρώπους μας, μιμούμενοι τόν Θεό που «είναι επιεικής για όλους». Η δε μακροθυμία επικεντρώνεται στήν απόδοση τής δικαιοσύνης με ευεργετικό τρόπο και όχι με άκαμπτη αυστηρότητα. Δίνει χρόνο, δίνει κι άλλη ευκαιρία για διόρθωση.
Η αρετή τής αγαθοσύνης περιλαμβάνει καλοσύνη και πραότητα και αναφέρεται στήν αγαθοποιό χάρη τού Αγίου Πνεύματος που προσφέρεται μέσα στήν ζωή τής Εκκλησίας, όπως αναφέρει ο Ψαλμωδός: «Αγάθυνον, Κύριε, εν τη ευδοκία σου τήν Σιών» δηλ. τήν Εκκλησία. Το Πνεύμα το Άγιο επιχέει τό αγαθοποιό έλεος τού Θεού και πραΰνει τήν ψυχή που πιστεύει και τό εκζητεί με την προσευχή και τήν μετάνοια.
Οι αρετές τής πίστεως τής πραότητας και τής εγκράτειας από κοινού συμπληρώνουν τό τρίπτυχο τής σωφροσύνης, που θωρακίζει πνευματικά τόν άνθρωπο από τούς πειρασμούς τής απιστίας, τής αθεΐας και τήν επιρροή τών σαρκικών παθών, τών πονηρών επιθυμιών και τού θυμού. Για να είναι εφικτός αυτός ο πνευματικός καρπός προϋποθέτει δοκιμασμένη, βαθιά και ακλόνητη πίστη. Πίστη όχι ψιλή, δηλ. αδύναμη, αλλά να δέχεται με βεβαιότητα ότι «τα αδύνατα παρ’ ανθρώποις δυνατά παρά τώ Θεώ εστιν».
Για τήν πνευματική εγκράτεια ο Μ. Βασίλειος λέει ότι είναι η αρετή που μετριάζει τις ακρότητες, δηλ. την ασυγκράτητη τρυφή και τήν αδιάκριτη κακοπάθεια. Η δε πραότητα είναι προτροπή τού ίδιου τού Χριστού: «Μάθετε απ΄ εμού ότι πράός ειμι». Το δε Πνεύμα το Άγιον είναι Πνεύμα πραότητος και όσοι εκ τών πιστών έγιναν κατοικητήρια τού Αγίου Πνεύματος ήταν εικόνες πραότητας.
Από τήν στιγμή που τό Πανάγιο Πνεύμα με τούς καρπούς τών αρετών προσδιορίζει τήν πνευματική μας ζωή είναι αυτονόητο ότι και εμείς οφείλουμε να συντονίζουμε όλες τις προσπάθειες τού πνευματικού μας αγώνα μέσα σε αυτά τά ιερά πλαίσια. Να ακολουθούμε και να επικαλούμαστε τήν βοήθεια, τήν δύναμη, τήν χάρη που ο Θεός δια τού Πνεύματος τού Αγίου μάς χορηγεί, όπως μάς συμβουλεύει και ο άγιος Φώτιος. Μην αποπροσανατολιζόμαστε σε άλλους τρόπους ζωής που τόσο προβάλλονται και διαφημίζονται στήν εποχή μας. Διότι δεν παρέχουν χάρη Θεού, δεν μάς σταθεροποιούν στήν εμπειρία τής παρουσίας τού Θεού μέσα μας. Κάθε πνευματική αρετή περιέχει χάρη και ελκύει χάρη τόση ώστε, μαζί με τήν συνδρομή τών άλλων αρετών, να μας οδηγήσουν στην εν Χριστώ ζωή και αιωνιότητα. Και μέσα σ’ αυτήν τήν εμπειρία τής αιωνιότητας να αξιωθούμε να δούμε με τα μάτια τής ψυχής τό απρόσιτο φώς τής Αγίας Τριάδας.
Αρχιμ. Χ.Ν.
Εκτός όμως από τα φυσικά προσόντα, τις φυσικές αρετές που διακρίνουν τούς ανθρώπους υπάρχουν και οι πνευματικές αρετές, οι αρετές εκείνες που είναι καρπός όχι μόνο τής ανθρώπινης προσπάθειας αλλά κυρίως τής χάριτος και δωρεάς τού Αγίου Πνεύματος. Γι αυτό και ο απόστολος Παύλος τις αποκαλεί «καρπόν τού Πνεύματος».
Σύμφωνα με τον άγιο Νικόδημο Αγιορείτη δύο είναι οι προϋποθέσεις πάνω στίς οποίες στηρίζονται οι πνευματικές αρετές: Η δύναμη τού Θεού και η καλή γνώμη –προαίρεση τού ανθρώπου. Δηλαδή δεν αρκεί μόνο η δική μας προθυμία και επιμέλεια, αλλά χρειάζεται οπωσδήποτε και η βοήθεια τού Θεού για να αναπτυχθούν μέσα μας τά πνευματικά εκείνα χαρίσματα που διαμορφώνουν τόν χριστιανικό μας χαρακτήρα. Αυτή η κοινή συμβολή Θεού και ανθρώπου ονομάζεται συνεργία, διότι συνεργούν ταυτόχρονα τόσο η θεία χάρη, όσο και η ανθρώπινη βούληση. «Εκείνου γάρ τη ψυχή συνεργούντος, τούτον έκαστον κατορθούται» λέει ο Θεοδώρητος. Όταν δηλαδή συνεργεί η δύναμη τού Παρακλήτου στήν προσπάθεια τού ανθρώπου, τότε κατορθώνονται μία προς μία οι θείες αρετές.
Ο Απόστολος απαριθμεί τις θεμελιώδεις εκείνες αρετές που συγκροτούν τήν πνευματική ζωή τού χριστιανού. Και αρχίζει από τήν αγάπη. Διότι όπως ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, η αγάπη είναι η ρίζα για τις αρετές που ακολουθούν. Είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται το πνευματικό οικοδόμημα. Είναι η πηγή που τροφοδοτεί τήν ροή τού ποταμού τής θείας χάριτος. Πώς είναι δυνατό να πλημμυρίσει η ψυχή από πνευματική χαρά και αγαλλίαση αν δεν θερμανθεί η καρδιά από τήν θεία αγάπη; Πώς μπορεί να κατοικήσει μέσα μας η ειρήνη τού Θεού αν δεν αισθανθούμε πρώτα τήν προς τόν πλησίον αγάπη;
Ο Μέγας Βασίλειος, αναφερόμενος στίς αρετές τής χρηστότητος και μακροθυμίας, λέει ότι η μεν πρώτη πλατύνει και διευρύνει τήν καρδιά ώστε να είναι εύκαιρος και εύκολη η επιεικής συμπεριφορά σε όλους τούς ανθρώπους μας, μιμούμενοι τόν Θεό που «είναι επιεικής για όλους». Η δε μακροθυμία επικεντρώνεται στήν απόδοση τής δικαιοσύνης με ευεργετικό τρόπο και όχι με άκαμπτη αυστηρότητα. Δίνει χρόνο, δίνει κι άλλη ευκαιρία για διόρθωση.
Η αρετή τής αγαθοσύνης περιλαμβάνει καλοσύνη και πραότητα και αναφέρεται στήν αγαθοποιό χάρη τού Αγίου Πνεύματος που προσφέρεται μέσα στήν ζωή τής Εκκλησίας, όπως αναφέρει ο Ψαλμωδός: «Αγάθυνον, Κύριε, εν τη ευδοκία σου τήν Σιών» δηλ. τήν Εκκλησία. Το Πνεύμα το Άγιο επιχέει τό αγαθοποιό έλεος τού Θεού και πραΰνει τήν ψυχή που πιστεύει και τό εκζητεί με την προσευχή και τήν μετάνοια.
Οι αρετές τής πίστεως τής πραότητας και τής εγκράτειας από κοινού συμπληρώνουν τό τρίπτυχο τής σωφροσύνης, που θωρακίζει πνευματικά τόν άνθρωπο από τούς πειρασμούς τής απιστίας, τής αθεΐας και τήν επιρροή τών σαρκικών παθών, τών πονηρών επιθυμιών και τού θυμού. Για να είναι εφικτός αυτός ο πνευματικός καρπός προϋποθέτει δοκιμασμένη, βαθιά και ακλόνητη πίστη. Πίστη όχι ψιλή, δηλ. αδύναμη, αλλά να δέχεται με βεβαιότητα ότι «τα αδύνατα παρ’ ανθρώποις δυνατά παρά τώ Θεώ εστιν».
Για τήν πνευματική εγκράτεια ο Μ. Βασίλειος λέει ότι είναι η αρετή που μετριάζει τις ακρότητες, δηλ. την ασυγκράτητη τρυφή και τήν αδιάκριτη κακοπάθεια. Η δε πραότητα είναι προτροπή τού ίδιου τού Χριστού: «Μάθετε απ΄ εμού ότι πράός ειμι». Το δε Πνεύμα το Άγιον είναι Πνεύμα πραότητος και όσοι εκ τών πιστών έγιναν κατοικητήρια τού Αγίου Πνεύματος ήταν εικόνες πραότητας.
Από τήν στιγμή που τό Πανάγιο Πνεύμα με τούς καρπούς τών αρετών προσδιορίζει τήν πνευματική μας ζωή είναι αυτονόητο ότι και εμείς οφείλουμε να συντονίζουμε όλες τις προσπάθειες τού πνευματικού μας αγώνα μέσα σε αυτά τά ιερά πλαίσια. Να ακολουθούμε και να επικαλούμαστε τήν βοήθεια, τήν δύναμη, τήν χάρη που ο Θεός δια τού Πνεύματος τού Αγίου μάς χορηγεί, όπως μάς συμβουλεύει και ο άγιος Φώτιος. Μην αποπροσανατολιζόμαστε σε άλλους τρόπους ζωής που τόσο προβάλλονται και διαφημίζονται στήν εποχή μας. Διότι δεν παρέχουν χάρη Θεού, δεν μάς σταθεροποιούν στήν εμπειρία τής παρουσίας τού Θεού μέσα μας. Κάθε πνευματική αρετή περιέχει χάρη και ελκύει χάρη τόση ώστε, μαζί με τήν συνδρομή τών άλλων αρετών, να μας οδηγήσουν στην εν Χριστώ ζωή και αιωνιότητα. Και μέσα σ’ αυτήν τήν εμπειρία τής αιωνιότητας να αξιωθούμε να δούμε με τα μάτια τής ψυχής τό απρόσιτο φώς τής Αγίας Τριάδας.
Αρχιμ. Χ.Ν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου