Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 101 χρόνων από την Ιστορική μάχη του Σαρανταπόρου, ο Κ.Γ.Σαχινίδης συνέγραψε βιβλίο με τον παραπάνω τίτλο και έγινε η παρουσίασή του στην Λαρισα [5η Οκτωβρίου 2013],Ελασσόνα [6η Οκτωβρίου 2013],Σέρβια [ 7η Οκτωβρίου 2013] και Θεσσαλονίκη [8η Οκτωβρίου 2013] απο τον καθηγητή και πρώην Πρύτανη του Παντοίου Πανεπιστημίου Βασίλη Φίλια και εμένα.
Κατωτέρω η εισήγησή μου.
Δ.Αλευρομάγειρος.
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Οι Μάχες Ελασσόνας και του Σαρανταπόρου και η σημασίας τους για την έκβαση των Βαλκανικών πολέμων. Κωνσταντίνος Γ. Σαχινίδης, εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2013.
Δ.Αλευρομάγειρου, Αντιστρατήγου ε.α. Επίτιμου Γενικού Επιθεωρητού, Στρατού.
-----------------------------------------------------------
Οι μεγάλες αφετηρίες είναι σταθμοί μνημόσυνοι κατά τους οποίους τά Έθνη οφείλουν να αναμετρούν το παρελθόν αλλά και να μελετούν το Μέλλον.
Τέτοια αφετηρία , είναι για μας τους Έλληνες η ιστορική Μάχη του Σαρανταπόρου[5-10 Οκτωβρίου 1912] μεταξύ των Ελληνικών και Τουρκικών Στρατευμάτων.
Εκατόν και έναν ολόκληρους χρόνους από εκείνο το Ιερό πενθήμερο κατά το οποίο η Ελληνική Λόγχη, πάλεψε και συνέτριψε την αγριότητα της φύσης και των ανθρώπων και ύψωσε αθάνατα τα σύμβολα της Απτέρου Θεάς.
Οι λέοντες εκείνοι διέσχισαν τον ερυθρωπό στίβο της τιμής και του αίματος και δίπλωσαν τις φτερούγες τους χαράζοντας ακτινοβόλους τροχιές στο στερέωμα της Ελληνικής Ιστορίας ,
Όσον ποτέ άλλοτε , στην ταραγμένη εποχή που βιώνουμε και κατά την οποία τα όσα συμβαίνουν γύρω μας μας πιέζουν δυνατά τα στήθη και τους παλμούς του γένους μας , κάθε λογής σύγχυση μας πολιορκεί από παντού και προσπαθεί να μας διαλύσει..
Σήμερα όσον ποτέ σε εποχή στην οποία ο κάθε ένας έχει την δική του αλήθεια , πρέπει να έχουμε στραμμένο το μυαλό μας στο άγιο πενθήμερο [5-10 Οκτωβρίου 1912 και τα βαθύτερα νοήματα και διδάγματά του,
Η μάχη του Σαρανταπόρου , ήταν η ευλογημένη αφετηρία για να ξεχυθεί το Έθνος ολόκληρο και να απελευθερώσει τα μη απελευθερωθέντα εθνικά Ιστορικά εδάφη το 1821 και κτύπησε την πόρτα των μεγάλων πεπρωμένων ενωμένο όσον ποτέ υπό την πραγματική και, όχι συμβατική, πολιτική και στρατιωτική Ηγεσία των Ελευθερίου Βενιζέλου και Βασιλέως Κωνσταντίνου.
Η προαιώνια ασθένεια μας, ο Εθνικός διχασμός είχε παραχωρήσει την θέση του στην αρραγή εθνική ενότητα , η οποία αποτελεί την βάση κάθε εθνικής προόδου και επιτυχίας .
Η αφοσίωση , η αγάπη και η πίστη της τότε Ελλάδας ήταν τόση ώστε αν ρωτούσε κάποιος τον μέσον Έλληνα , Ποιόν προτιμάς από τους δύο ελάμβανε την απάντηση «με ερωτας ποιόν προτιμώ, τον πατέρα μου ή την μητέρα μου.
Υπέροχη όντως εποχή!
Τι κατάρα να βαστάξει τόσο λίγο…
Ο Κώστας Σαχινίδης , συμπατριώτης σας από την Ελλασόνα δεν φείσθηκε κόπου και χρόνου να αποδώσει λεπτομέρειες του ένδοξου αυτού πενθημέρου . Έλλην δημοκράτης πατριώτης ο ίδιος, για να προσφέρει ένα θυμίαμα σε αυτούς που οφείλουμε την Ελευθερία μας σήμερα να τους τιμούμε αλλά και οφείλουμε να ακούμε με προσοχή τις εντολές τους
Και κατόρθωσε μέσα σε 143 σελίδες του πονήματός του να αποτυπώσει με γλαφυρό αλλά και ακριβή τρόπο τα γεγονότα της εποχής.
Η μάχη του Σαρανταπόρου ήταν η δυσκολότερη εφαλτήριος Νίκη ώστε μετά από 20 ακριβώς ημέρες ο Ελληνικός Στρατός να απελευθερώνει την πόλη που πήρε το όνομά της από την ετεροθαλή αδελφη του Μεγάλου Αλέξανδρου, την όμορφη νύμφη του Βορρά, την Θεσσαλονίκη,
Πόση σημασία είχε αυτή η απελευθέρωση , γιατί οι τότε σύμμαχοι και ιδία η Βουλγαρία είχαν και τα δικά τους συμφέροντα, αποτυπώνεται στην συνάντηση του Βασιλέως Κωνσταντίνου , όταν στις 6 Νοεμβρίου1912 οι Βούλγαροι πρίγκιπες Κύριλλος και Βόρις έφτασαν στην Θεσσαλονίκη και ζήτησαν να γίνουν δεκτοί από τον Αρχιστράτηγο και διάδοχο τότε Κωνσταντίνο.
-«Καλώς ήρθατε αγαπητοί Ξένοι μου « τους είπε,
- «Ξένοι σας;, Όχι δά, έχουμε και εμείς όσα και σεις δικαιώματα εδώ!!! Απάντησαν….
Κάθε ένας μίλησε με τη γλώσσα της εθνικής του καρδιάς..
Η λογομαχία αυτή απετέλεσε τις πρώτες άσφαιρους βολές μεταξύ των δυο συμμάχων και πρόδιδε την επομένη σύγκρουση όπου έμελλε ,στις πυρφόρες περιοχές του Κιλκίς –Λαχανά, ύστερα από 7 μήνες [19-21 Ιουνιου1913] να ταφούν τα όνειρα των φιλόδοξων τότε «συμμάχων» μας…..
Αλλά για να απελευθερωθεί η Θεσσαλονίκη την 26 Οκτωβρίου 1912 είχε γίνει το τεράστιο άλμα , το πιο δύσκολο, της μάχης του Σαρανταπόρου.
Ο συγγραφέας στο πόνημα του με σεβασμό στο έργο που ανέλαβε περιγράφει αρχικά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, πολιτική και στρατιωτική τόσον εντος της Ελλάδας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή όπου ο μεγάλος ασθενής έπνεε τα λοίσθια και η Πατρίδα μας μόλις προ 15 ετών είχε ζήσει την τραγωδία του 1897 και ο Ελευθέριος Βενιζέλος που πρωταγωνίστησε στο ξεσήκωμα της Κρήτης και έμελε να δει την αυτονομία της αλλά όχι ακόμα την ενσωμάτωση της, μόλις προ τριετίας ανέλαβε το πηδάλιο του Έθνους μετά την επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου το 1909,
Κατόρθωσε με την συμπαράσταση του Λαού να αναγεννήσει μέσα σε τρία χρόνια τις Ένοπλες Δυνάμεις μας και να χτυπήσει δυνατά την πόρτα της Ιστορίας την ώρα που μοιράζετο η περιοχή, Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τότε σύμμαχοι εδεχοντο με δισταγμό την συμμαχία γιατί δεν είχαν μεγάλη εκτίμηση στην αξία τους Στρατού ξηράς εν αντιθέσει με το Ναυτικό και γι αυτό τον λόγο τελικά δέχτηκαν την επίμονη απαίτηση του Βενιζέλου,
Ο συγγραφέας με εκτενείς λεπτομέρειες περιγράφει την συμβολή των αγωνιστών της περιοχής στα επαναστατικά κινήματα και δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην πνευματική και οικονομική κατάσταση της περιοχής , ακόμα και με στοιχεία του Λαϊκού πολιτισμού αφού ο ίδιος ασχολείται ενεργά με τον τομέα αυτόν, τόσον σημαντικό στην διατήρηση του ηθικού με την ζώσα παράδοση και τα έθιμα, συνέχεια της διαχρονικής πολιτισμικής πορείας του ελληνισμού.
Θα προχωρήσω λακωνικώς στα κύρια στοιχεία της καταπληκτικής αυτής νίκης των Ελλήνων στρατιωτών στο Σαραντάπορο .
Μαχη Σαρανταπόρου
Η Στρατιά Θεσσαλίας απώθησε εύκολα την πρώτη μέρα της κήρυξης του πολέμου [5 Οκτωβρίου 1912 τις τουρκικές δυνάμεις και κατέλαβε την 6η Οκτωβρίου την Ελλασώνα και προωθήθη προς την οχυρωμένη τοποθεσία του Σαρανταπόρου,
Αντίπαλες δυνάμεις την 8η Οκτωβρίου
Έλληνες
Αρχιστράτηγος Πριγκηψ Διάδοχος Κωνσταντίνος και Γενικός Επιτελάρχης Στρατηγός Παν Δαγκλής, Έδρα Γενικού Στρατηγείου ΄Χανι Χατζηγωγου [Β. Ελλασσόνος]
-Ι Μεραρχία[Στρατηγός Μανουσογιαννακης ] Δεμιραδες]
-ΙΙ Μεραρχία [ Στρατηγός Καλλάρης ] περι το υψ 385,
-ΙΙΙ Μεραρχια[ Στρατηγός Δαμιανός] Λακκουδι
- ΙV Μεραρχία [Στρατηγός Μοσχόπουλος ] Γιαννωτα
-V Μεραρχία [Συνταγματάρχης Μηχ. Ματθαιόπουλος] Λουτρός,
-VI Μεραρχία [ Συνταγματάρχης Ιππικού Κομνηνός Μηλιώτης Κων] Μάλεσι,
- Ταξιαρχία Ιππικού [Συνταγματάρχης Σούτσος ] Δεσκάτη,
- Απόσπασμα Ευζώνων Γενναδη, Δεσκάτη,
Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου, Καλύβια
-Το πεδινό πυροβολικό -,Ι,ΙV,V Μεραρχιών στην Ελλασονα,
Πληροφορίες περί εχθρού,
Κατέχει την στενωπό Σαρανταπόρου με δύναμη 5-10000 ανδρες και 15-25 πυροβόλα, κατέχει επίσης τη γραμμή Λαζαράδες –Βογκόπετρα και έχει προφυλακές στο ΛΕΙΒΑΔΕΡΟ ενώ ανατολικά από Λιτόχωρο –Κατερίνη μεχρις Αλιάκμονος δεν υπάρχουν τμήματά του
Αμυντική διάταξη Τούρκων
Σταθμός Διοικήσεως 8 Εκτάκτου ΣΣ στο Χανι Βιγλας.Διοικητης ο Στρατηγός Χασάν Ταξίν Πασάς
Ανατολικής τομέας από Βίγλας μέχρι Λειβαδιου, 22η Μεραρχια με 8 ΤΠ, 12 πυροβόλα και 2 λόχους πολυβόλων, Τάγμα στο Λειβαδι
Δυτικός τομέας, ΓΛΥΚΟΒΟΥ [Σαραντάπορο] Μεραρχία ΑΝΑΣΕΛΊΤΣΑς [Νεάπολη]εφεδρεία, με 5 Τάγματα και 10 πυροβόλα και αριστερά δυο Ίλες στα Γιαννωτα,
- 4 Τάγματα στους Λαζαράδες, 1 στην Καστανιά . 1 Καλδαδες 1 Σερβια και 4 Τάγματα στην Κοζάνη ένθα και το Στρατηγείο της εφεδρικής Μεραρχίας Δραμας,
Η όλη τοποθεσία οχυρωμένη με μόνιμα οχυρωματικά έργα υπο την καθοδήγηση του Γερμανού Στρατηγού Von derGolltz Pacha, οργανωτή του τουρκικού Στρατού ο όποιος ειχε αποφανθεί για το Σαραντάπορο, "Εδώ στήσαμε τον τάφο του Ελληνικού Στρατού".....
Πεδίον Μάχης
Προ των υψωμάτων της στενωπού απλώνεται οροπέδιο μήκους 10χλμ, κατερχόμενο με ελαφρά κλίση προς Ελασσόνα,
Βαθιές χαράδρες εκατέρωθεν του οροπεδίου με απότομες κλίσεις και ελεγχόμενες από βολές οπλων ευθυτενούς και καμπύλης τροχιάς ώστε να δυσχεραίνουν την προς Β προσπέλαση του επιτιθεμένου,
Στις νότιες κλιτυες των υψωμάτων οχυρώσεις των τούρκων αθέατες ,ισχυρής θωράκισης ώστε να βάλλεται το εκτεταμένο οροπέδιο,
Ανατολικά Σαρανταπόρου ο δύσβατος όγκος των Πιεριων,
Η αμαξιτή οδός εντος του οροπεδίου ελίσσεται εντος φαραγκος μεταξύ των Α αποτόμων κλιτυων και προς Δ χαράδρα και προς την αμέσως Β της τοποθεσίας στενωπού της ΠΟΡΤΑΣ εξερχομένη προς κοιλάδα Αλιάκμονος και άγει προς Σέρβια ,.Υποχρεωτική δηλαδή κατεύθυνση του επιτιθεμένου ο οποίος έχει να αντιμετωπίσει ισχυρές οχυρομένες αντιστάσεις επί των αλληλοδιαδόχων υψωμάτων, Σαρανταπόρου και Πόρτας .
ΙΔΕΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΥ,
Απλή,
Καθήλωση με μετωπική επίθεση κατά των αμυνομένων επί Σαρανταπόρου δυνάμεων με ταυτόχρονη υπερκερωτικη ,διά των δύο άκρων και κυρίως δια του αριστερού ενέργεια προς την εις Β εξόδου στενωπού ΠΟΡΤΑΣ και αποκοπή της υποχώρησης του εχθρού προς ΣΕΡΒΙΑ,
ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΕΚΤΈΛΕΣΗς,
-Ι,ΙΙ,ΙΙΙ Μεραρχίες, επίθεση κατά μέτωπο με κυρία προσπάθεια Βίγλα - Σαραντάπορο
-ΙV Μεραρχία επίθεση προς Λιβαδερό - Μεταξά και εκείθεν ή στροφέας προς δεξιό εχθρού ή προς στενωπό ΠΟΡΤΑΣ αποκόπτουσα την οπισθοχώρηση προς ΣΕΡΒΙΑ του εχθρού,
-V Μεραρχία διβαίνουσα τα Καμβούνια να κινηθεί προς ΛΑΖΑΡΑΔΕΣ –ΠΟΡΟΝ ΤΗΣ ΖΑΜΠΟΥΡΔΑΣ καταδιώκουσα και πλευροκοπούσα τον εχθρό σε περίπτωση διαφυγής προς ΣΕΡΒΙΑ,[Με νεώτερη διαταγή περιορίσθηκε στην εξασφάλιση του πόρου ΖΑΜΠΟΥΡΔΑΣ]
- ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ Ιππικού και απόσπασμα Γεννάδη . Κινουμένη την 9η Οκτωβρίου στην κετεύθυνση ΔΕΣΚΑΤΗ –ΚΑΜΒΟΥΝΙΑ-ΣΕΡΒΙΑ, να συμπράξει μετά της V Μεραρχίας στην κύκλωση του εχθρού,
- Απόσπασμα ΓΕΝΝΑΔΗ, κινούμενο ανεξάρτητα να συμπράξει με Ταξιαρχία Ιππικού και να εξασφαλίσει την διέλευση δια του πόρου ΖΑΜΠΟΥΡΔΑΣ
-VI Μεραρχία Εφεδρεία,
ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ,
6 Οκτωβρίου
Η κατά μέτωπο επίθεση γίνεται κανονικως αν και δυσχερώς λογω των επιτυχών εχθρικών βολών όπλων ευθυτενούς τροχιάς και Πυροβολικού με μεγάλες απώλειες],Ημέτερον Πυροβολικό παρουσιάζει βραδύτητα υποστήριξης
Το υπό την Ι Μεραρχία απόσπασμα Κωνσταντινοπουλου, κινηθέν προς Νεοχώρι δεν συνάντησε εχθρόν αλλά σταμάτησε λογω ομίχλης
ΙV Μεραρχία, Κατόρθωσε να φτάσει περί την 17,40 στον ΠΟΛΥΡΡΑΧΟΝ υπο ραγδαιοτατην βροχή με τους Τούρκους να υποχωρούν προς ΣΤΕΝΑ ΠΟΡΤΑΣ
V ΜΕΡΑΡΧΙΑ, εκινηθη λόγω του δυσβάτου του εδάφους σχεδόν εις φάλαγγα κατ’ άνδρα και εβραδυνε, δεχόμενη ισχυρή αντίσταση και σε απόσταση 1000μ από τις εχθρικές θέσεις σταματήσε και ζήτησε τη συνδρομή της ΙVΜεραρχίας
Α.ΓΕΝΝΑΔΗ , Κινήθηκε προς πορον ΖΑΜΠΟΥΡΔΑ αλλά προεκριθη ο πόρος ΛΟΓΓΑ όμως έσπευσε προς στήριξη της VΜεραρχίας λογω της εκεί αντίστασης των Τούρκων
Νύκτα 9ης Οκτωβριου
Εχθρός,
Διατήρησε τις κυρίως θέσεις του, όμως λογω της κίνησης Α.ΓΕΝΝΑΔΗ και ΙV Μεραρχίας, διαγράφεται ο κίνδυνος ολοκληρωτικής κύκλωσης τους, ενώ οι υποχωρούντες πανικόβλητοι μουσουλμανικοί κάτοικοι της περιοχής , μέσω των Στενών, επέδρασαν δυσμενώς επί του ηθικού των εχθρικών μαχόμενων τμημάτων και επέτειναν την σύγχυση
ΕΛΛΗΝΕΣ
Με τεράστιο καματον οι κατά μέτωπο ΜΕΡΑΡΧΙΑΙ προβληματίζονται για το θέμα του ηθικού δι ο το Στρατηγείο εξέδωσε διαταγή για συνέχιση επίθεσης και καταστροφή του εχθρού την επόμενη
Όμως την νύκτα [9/10] και προ του κινδύνου εγκλωβισμού οι τούρκοι συνεπτύχθησαν σχεδόν ατάκτως από τον Σαραντάπορο εγκαταλείψαντες μεγάλη ποσότητα υλικών οπλισμού και πυρομαχικών [το σύνολον σχεδόν των πυροβόλων τους περιήλθε εις χείρας των ελληνικών επιτιθεμένων στρατευμάτων.] Η συμπτυξη αυτή δεν εγινε αμέσως αντιληπτή από τα ελληνικά στρατεύματα λογω του σκοτους και της ομίχλης.
Δυστυχώς δεν εγενετο εκμετάλλευση της επιτυχίας ,από όλα τα τμήματα στην έκταση που έπρεπε, πλην της απηνώς καταδιώκουσας IV Μεραρχίας , Επίσης η Ταξιαρχία δεν έσπευσε να καταλάβει την γέφυρα Αλιάκμονος στα Σερβια όπως την παρότρυνε ο Διοικητής της V Μεραρχίας .
Στο άκρον δεξιό το απόσπασμα Κωνσταντινοπουλου πετυχε την εκδίωξη του εχθρού από το Λειβαδι
Συμπεράσματα,
-Απλο και επιτυχώς, κατά το μάλλον, εφαρμοσθεν σχέδιο από το Γενικό Στρατηγείο με συμβολή και αυτοθυσία του ηρωικού Έλληνα στρατιώτη.
Όμως έπρεπε να απασχολήσει τον εχθρόν κατά μέτωπο και όχι να μεταβληθεί σε βροτολοιγή επίθεση και, να επιμείνει στην υπερκέραση
-Μερική καθυστέρηση , κυρίως της Ταξιαρχίας Ιππικού, στον υπερκερωτικο και κυκλωτικό ελιγμό, επέτρεψε στους τούρκους παρά τον πανικό τους να διασώσουν δυνάμεις
- Η μεγάλη εμπιστοσύνη των τούρκων στα οχυρωματικά έργα συνέτεινε στην ήττα τους ,
-Υπήρξε βραδύτητα στην υποστήριξη του ημετέρου πυροβολικού
- Το επιθετικό πνεύμα της ΙV Μεραρχίας με την εκμετάλλευση της επιτυχίας έγειρε την πλάστιγγα υπέρ των ημετέρων Δυνάμεων,
ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΗΜΕΤΕΡΩΝ Αξιωματικοί Νεκροί 18 , Οπλίτες 57, Τραυματίες Αξιωματικοί, 30,οπλιτες 960
Τούρκων 500 νεκροί, 1000 [ή κατ άλλους 2000 ]τραυματίες
Μετά την κατάληψη των στενών την 10 Οκτωβρίου απελευθερώθηκαν τα Σερβια και την επομένη η Κοζάνη με σκοπό να κινηθούν προς Μοναστήριον αλλά λογω του κινδύνου κίνησης των Βουλγάρων προς Θεσσαλονίκη άλλαξαν κατεύθυνση και απελευθερώθηκαν κατά σειράν, Πτολεμαΐδα 15/10,Βερροια 16/10,Κατερινη 16/10, Γιαννιτσά 20/10,ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 26η Οκτωβρίου 2012
Στη μάχη του Σαρανταπόρου έχουμε και την πτήση του πρώτου πολεμικού αεροσκάφους [ονόματι Δαίδαλο]υπό τον Υπολοχαγό Καμπερο Δημήτρη ενώ έλαβαν μέρος ο μετέπειτα Μαύρος καβαλάρης Νικόλαος Πλαστήρας, ο Στέφανος Σαράφης και πολλοί γνωστοί άνθρωποι του πνεύματος όπως ο Ανδρέας Καρκαβίτσας[στρ γιατρός]Σπύρος Μελάς λοχίας πυροβολικού,, Λορέντζος Μαβίλης[φονεύθηκε στον Δρίσκο των Ιωαννίνων τον Νοέμβριο [εθελοντής Λοχαγός των Γαριβαλδινων] Στρατής Μυριβήλης , Άγγελος Σικελιανός εθελοντές στρατιώτες και οι δυο κ.α.
Κυρίες και Κύριοι προτείνω τήρηση ενός λεπτού σιγής για όλους τους ηρωικούς Νεκρούς των ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΈΜΩΝ,
Σας Ευχαριστώ,
Η παρουσίαση έγινε στη Λάρισα 5/10, Ελασσόνα 6/10, Σέρβια 7/10, Θεσσαλονίκη 8/10/ 2013.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου