«῎Εκλαψα τόσο πού κοκκίνισαν τά μάτια μου. Εἶμαι λυπημένη κι ἐκνευρισμένη κι οὔτε πού ξέρω γιατί. Θἄθελα νά σταματήσω τό χρόνο, νά βρίσκομαι μακριά. Μοιάζει
μ’ ἕνα δρόμο ὅλο στάδια, σέ κάθε στάδιο ὑπάρχει μιά ἀνταμοιβή. ῎Αν ὅμως κλατάρεις, δέν θά τήν ἔχεις. ᾿Εγώ κλάταρα. Πονάω νά σκέφτομαι, νά ζήσω, πονάω τόσο πού δέν καταφέρνω νά δώσω κουράγιο στόν ἑαυτό μου, νά τόν παρηγορήσω. Εἶναι σκληρό, πολύ σκληρό, βαρέθηκα τή ζωή. Παρ’ ὅλα αὐτά τήν ἀγαπῶ».
᾿Ιρέν, 15 χρόνων
Μιά συζήτηση γιά τήν ἐφηβεία ἔχει νά ἀντιμετωπίσει ἀναπόφευκτα τό ἐρώτημα ἄν αὐτή ἀποτελεῖ μιά νοσηρή κατάσταση. Δέν εἶναι λίγοι οἱ γονεῖς ἤ ὅσοι ἄλλοι πού ἐμπλέκονται μέ ἐφήβους πού τό θέτουν στόν ἑαυτό τους ἐνδόμυχα, ἀντιμέτωποι καθώς ἔρχονται μέ τόση ἔνταση καί παραδοξότητα. ᾿Αλλά καί οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι ἀναρωτιοῦνται, ἀδυνατώντας νά ἐξηγήσουν αὐτές τίς περίεργες καί ὀδυνηρές ἀλλαγές πού τούς συμβαίνουν. ῾Η ἡλικία αὐτή ἔχει γίνει τόσο ἀντιδημοφιλής ὥστε κάποιος πού ἐργάζεται πολύ μέ ἐφήβους μιλᾶ γιά «στιγματισμό» τους (stigmatization).
Φαίνεται ὅτι ἀπό πολύ παλιά εἶχαν παρατηρηθῆ οἱ ἰδιομορφίες τῆς ἡλικίας αὐτῆς, ὅπως διακρίνουμε σέ ἀρχαῖα κείμενα, οἱ ὁποῖες (ὅπως καί σήμερα!) ἀποδίδονταν σέ ἠθική ἔκπτωση. Γιά παράδειγμα, ὁ ῾Ησίοδος γράφει· «Οἱ νέοι μας σήμερα φαίνεται νά ἀγαποῦν τήν πολυτέλεια. ῎Εχουν κακούς τρόπους καί περιφρόνηση πρός τήν αὐθεντία. Δέν σέβονται τούς μεγάλους καί ξοδεύουν τό χρόνο τους ἐδῶ κι ἐκεῖ κουτσομπολεύοντας... Εἶναι ἕτοιμοι νά ἐναντιώνονται στούς γονεῖς τους, νά μονοπωλοῦν τή συζήτηση στήν παρέα, νά τρῶνε λαίμαργα, καί νά τυραννοῦν τούς δασκάλους τους».
᾿Αργότερα ὁ ᾿Αριστοφάνης θά παρατηρήσει· «Οἱ νέοι γύριζαν στήν ἀγορά καί στά λουτρά, εἶχαν κακούς τρόπους, δέν σηκώνονταν ἀπό τίς θέσεις τους ὅταν πλησίαζαν οἱ μεγαλύτεροι, συμπεριφέρονταν ἄθλια πρός τούς γονεῖς τους, ἐπισκέπτονταν ὀρχηστρίδες, αὐθαδίαζαν στόν πατέρα τους καί τόν κορόιδευαν γιά τήν ἡλικία του, ἦταν λαίμαργοι, ἅρπαζαν στό τραπέζι ὅ,τι ἔβρισκαν μπροστά τους, γελοῦσαν στριγγλίζοντας καί κάθονταν σταυροπόδι...» Καί ὁ Σωκράτης· «Δέν βλέπω ἐλπίδα γιά τό μέλλον τοῦ λαοῦ μας ἄν ἐξαρτῶνται ἀπό τήν ἐπιπόλαιη νεολαία τοῦ καιροῦ μας, διότι ὁπωσδήποτε ὅλοι οἱ νέοι εἶναι ἀπερίσκεπτοι ὅσο δέν περιγράφεται».
Καί γιά νά μή μακρηγοροῦμε, ἀνακαλύφθηκε ὅτι πρίν ἀπό 4000 χρόνια στή βιβλική πόλη τῆς Οὔρ γράφτηκε ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή· «῾Ο πολιτισμός μας εἶναι καταδικασμένος ἄν ἐπιτρέψουμε νά συνεχιστοῦν οἱ ἀνήκουστες πράξεις τῶν νεώτερων γενεῶν μας»!
Σταχυολογοῦμε τέλος καί τίς περιγραφές τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πώς «ἡ νεότητα μοιάζει μέ φουρτουνιασμένο πέλαγος, γεμάτο ἀπό ἄγρια κύματα καί ἐπικίνδυνους ἀνέμους», ἤ «μέ φωτιά πού ἁπλώνεται γρήγορα καί κατακαίει τά πάντα γύρω της». Μιά τέτοια ὁμοφωνία ἀνά τούς αἰῶνες καί σέ διαφορετικούς πολιτισμούς ὑποδηλώνει τήν κοινή ἐμπειρία μιᾶς ἀσυνήθιστης καί ὀδυνηρῆς κατάστασης, ἀλλά μᾶλλον μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τό ἐνδεχόμενο τῆς «ἀρρώστιας». Θά ἦταν ἀπίθανο μιά νοσηρή κατάσταση νά παρουσιάζει διαχρονική σταθερότητα, ὅπως καί θά ἦταν ἐξ ἴσου ἀπίθανο ὁ Θεός νά ἔχει τοποθετήσει μιά νοσηρή φάση στήν ἐξέλιξη τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς.
Πράγματι, ὅλοι μας ἐνδέχεται νά ἔχουμε ἀναφωνήσει τή φράση «νά ἤμουν πάλι νέος!», ἀλλά ἄν ἐρωτηθοῦμε ποιά ἀκριβῶς ἡλικία ἐννοοῦμε, ὅλοι θά ἀναφερθοῦμε στή δεκαετία 20-30 καί ὄχι στήν ἐφηβεία μας... Αὐτό δείχνει τήν ἐνόχληση καί τήν ὀδύνη πού βιώνονται στήν ἐφηβεία, ἀλλά παραμένει ἡ ἀνάγκη νά κατανοήσουμε γιατί αὐτό συμβαίνει.
῾Ο λόγος πού μᾶς ὠθεῖ νά ἀναρωτιόμαστε ἄν ἡ ἐφηβεία εἶναι ἀρρώστια, εἶναι ὅτι συχνά γίνεται ἀκατανόητη καί ὀδυνηρή. Περιέχει τόσες ἀντιφάσεις ὥστε δυσκολευόμαστε νά τήν συμβιβάσουμε μέ τήν ψυχική ὑγεία. «῾Η ἐφηβεία εἶναι μία ἀναπτυξιακή φάση... πού φέρνει στό νοῦ τή φράση τοῦ Ντίκενς· «῏Ηταν ἡ καλύτερη ἐποχή, ἦταν ἡ χειρότερη ἐποχή, ἦταν ἡ ἡλικία τῆς σοφίας, ἦταν ἡ ἡλικία τῆς τρέλλας...». Εἶναι ταυτόχρονα ἀδύνατο νά ζεῖς μαζί τους καί χαρά νά τούς ἔχεις γύρω σου».
῎Οχι μόνο ἀναστατώνεται ἡ συμπεριφορά τοῦ ἐφήβου ἀλλά καί τῶν γονέων του ἐπίσης. «῾Η εἴσοδος τῶν παιδιῶν σέ αὐτή τήν ἡλικία μπορεῖ νά βάλει τήν οἰκογένεια σέ μιά τρομερή ἀναστάτωση. ῾Η ἀλληλεπίδραση μέ ἕναν ἐπαναστατημένο ἤ ἀμφισβητοῦντα ἔφηβο ἐνδέχεται νά σπρώξει τούς γονεῖς νά ἐπανεξετάσουν τό σκοπό καί τήν κατεύθυνση τῆς ζωῆς τους... Γιά μερικούς ἐνήλικες ἡ ἐφηβεία τῶν παιδιῶν τους γίνεται ἕνα σημεῖο καμπῆς στή συζυγία τους. ῎Ισως καί νά φιλονικήσουν, ἐνίοτε γιά πρώτη φορά, γιά τό πῶς νά χειριστοῦν τά παιδιά τους. ᾿Ενδέχεται νά ἀρχίσουν νά ἀνακαλύπτουν ὅτι δέν ταιριάζουν».
῞Ενας λόγος γιά τήν ἐφηβεία ἀπαιτεῖ πρωτίστως νά τήν κατανοήσουμε, νά καταλάβουμε γιά ποιό λόγο ὑπάρχει. Σίγουρα δέν ἀποτελεῖ μιά παραξενιά τῆς φύσης ἤ τοῦ Θεοῦ. Συχνά οἱ γονεῖς ζητοῦν συμβουλές ἀπό τόν εἰδικό ἤ ἀπό τόν πνευματικό πῶς νά ἀντιμετωπίσουν τό α ἤ β θέμα μέ τούς ἐφήβους τους. Καί ἐδῶ καιροφυλακτεῖ πάντοτε ὁ κίνδυνος νά ζητοῦμε συνταγές. Θέλουμε πολλές φορές νά λύσουμε τό πρόβλημα χωρίς νά καταλάβουμε. Πρέπει ἐξ ἀρχῆς νά ξεκαθαρίσουμε ὅτι αὐτό ἀποτελεῖ ματαιοπονία. ῾Η ἀντιμετώπιση τῶν ἐφηβικῶν προβλημάτων δέν εἶναι θέμα τεχνικῆς.
Τί εἶναι τότε; Εἶναι ζήτημα κατανοήσεως. Καί μόνη αὐτή ἡ λέξη ἴσως νά ἀπελπίζει κάποιους γονεῖς ἤ ἐκπαιδευτικούς οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας ἐκτεθῆ σέ πληθώρα ἐφηβικῶν συμπεριφορῶν ἔχουν πεισθῆ ὅτι δέν πρόκειται πλέον στή ζωή τους νά καταλάβουν αὐτή τήν ἰδιόρρυθμη (ἐπιεικής ἡ λέξη) φάση τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Τούς φαντάζομαι τώρα νά σκέφτονται· «Εἶναι ποτέ δυνατό νά κατανοήσει κανείς αὐτά τά ἀλλοπρόσαλλα παιδιά;»
Καλό εἶναι νά μήν ὑποτιμοῦμε τίς δυνατότητές μας. ῞Οπως λέγει καί ἡ σχετική ἔκφραση, «δέν θέλει δύναμη, θέλει τέχνη». Σέ μεγάλη ἔρευνα 10.467 γονέων πού ἔγινε στίς ΗΠΑ, τούς ζητήθηκε νά ἱεραρχήσουν τή σημασία πού εἶχαν γι’ αὐτούς δεκαέξη ἀξίες· οἱ δύο πρῶτες στίς προτιμήσεις τελικά ἦταν «νά εἶμαι καλός γονέας» καί «νά ἔχω σοφία (ὥριμη κατανόηση, ἐνδοσκόπηση)». Μέ ἄλλα λόγια, ἐπιθυμοῦσαν νά καταλάβουν καλύτερα τά παιδιά τους. Αὐτή ἡ ἐπιθυμία ἀποτελεῖ μεγάλο κεφάλαιο στήν προσπάθειά τους. Οἱ μισοί, ὅμως, δηλώνουν· «Δέν εἶμαι τόσο καλός γονέας ὅσο θά ἔπρεπε».
῾Η Γαλλίδα ἔφηβη πού μιλᾶ πιό πάνω δείχνει καθαρά πώς ἡ ἐφηβεία γιά τούς περισσότερους εἶναι ἐποχή ὀδύνης. Βέβαια ὁ βαθμός τοῦ πόνου διαφέρει κατά ἄτομο καί κατά φάση τῆς ἐφηβείας. ῎Αλλοι δέν τόν ἀντέχουν καί αὐτοκτονοῦν ἤ ἀρρωσταίνουν ψυχικά. ῎Αλλοι τόν περνοῦν τόσο ὑποδόρια ὥστε δέν τόν ἀντιλαμβάνονται καί οἱ ἴδιοι. Σέ γενικές γραμμές, ἄν καί τό 80% κατά καιρούς ἐμφανίζονται εὐερέθιστοι καί ἀπρόβλεπτοι, μόνο ὁ 1 στούς 5 ἐφήβους παρουσιάζει σημαντική ψυχική ταλαιπωρία πού γίνεται πηγή πόνου στόν ἑαυτό του καί στούς γύρω του. ῞Ομως, καί τούς ἁπλῶς ἀνήσυχους καί τούς «προβληματικούς», ἐμεῖς οἱ μεγαλύτεροι ἀδυνατοῦμε νά καταλάβουμε γιατί ὑποφέρουν ἤ φέρονται περίεργα, ἐνῶ μερικές φορές καί οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι κάνουν ὅ,τι περνᾶ ἀπό τό χέρι τους γιά νά μήν τούς κατανοήσουμε μέ τό κλείσιμό τους ἤ μέ τήν αὐθάδη καί προκλητική συμπεριφορά τους.
«῾Ο σύγχρονος ἔφηβος εἶναι πάνω ἀπ’ ὅλα ἕνα ὄν μέ πολλές παραδοξότητες.
᾿Επιθυμεῖ νά εἶναι ἐντελῶς αὐτόνομος, ἀλλά ταυτόχρονα ζητᾶ ἀπό τούς γονεῖς του διάφορα πράγματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς.
Δηλώνει κάποιες ἀπόλυτες καί αἰώνιες ἀλήθειες, ἀλλά συγχρόνως ἀμφιβάλλει βαθιά γιά τόν ἑαυτό του, γιά τό σῶμα του καί γιά τούς ἄλλους.
Συχνά εἶναι ἐξαιρετικά ἀλτρουϊστής καί ταυτόχρονα μπορεῖ νά γίνει ἀπίστευτα ἐγωιστής.
Συνεχῶς θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἀτομιστή καί ταυτόχρονα γίνεται μέλος μιᾶς ὁμάδας ἤ μιᾶς μόδας, οἱ ὁποῖες τόν κάνουν νά μήν ξεχωρίζει ἀπό τούς ὅμοιούς του.
...Μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἡ ἐφηβεία εἶναι ἐκείνη ἡ περίοδος ὅπου τό ἄτομο βιώνει τίς ἀντιφάσεις, τό παράλογο καί τόν πόνο πού συνδέεται μέ αὐτό».
῾Η ἀντιφατικότητα τῶν ἐφήβων, λοιπόν, σέ συνδυασμό μέ τήν ἄγνοια καί μέ τίς χαρακτηρολογικές ἰδιαιτερότητες τῶν γονέων, ἔχει ὡς συνέπεια τή σύγχυση, μέ ἀποτέλεσμα νά συναντᾶ κάποιος καί τά δύο ἄκρα· ἄλλοι γονεῖς γίνονται αὐταρχικοί πρός τούς ἐφήβους «πού εἶναι κακομαθημένοι καί τά ἔχουν ὅλα σέ ἀντίθεση μέ μᾶς τότε», ἐνῶ ἄλλοι λένε «ναί σέ ὅλα» καταφεύγοντας στόν λαϊκισμό ἐκεῖνο πού θά τούς κάνει ἀρεστούς καί θά τούς ἀπαλλάξει ἀπό σκοτοῦρες. Δηλαδή ἄλλοι πιστεύουν ὅτι «τά σημερινά παλιόπαιδα» ἔχουν ἁπλῶς τήν πολυτέλεια νά ὑποφέρουν, καί ἄλλοι θυμοῦνται τή δική τους καταπίεση στήν ἐφηβεία καί γι’ αὐτό ἀρνοῦνται νά πιέσουν τά παιδιά τους στό παραμικρό.
Προφανῶς ἡ ἀλήθεια δέν βρίσκεται σέ κανένα ἀπό τά δύο ἄκρα. Γενικά ἡ ἀλήθεια γιά τά ἀνθρώπινα εἶναι πιό πολύπλοκη ἀπό τίς ἀποφθεγματικές φράσεις πού διατυπώνουμε στά σαλόνια καί στά καφενεῖα. Γιά νά τήν προσεγγίσουμε χρειάζεται συστηματική σπουδή καί γνώση, ἀξιοποίηση τῆς ἐμπειρίας, πρόοδος στήν αὐτογνωσία. Συνήθως δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε τόν ἄλλον περισσότερο ἀπό ὅσο μπορέσαμε νά κατανοήσουμε τόν ἑαυτό μας.
Πέρα ἀπό ὅλα αὐτά, ἐκεῖνο πού χρειάζεται νά ἔχει ὁ ἀναγνώστης κατά νοῦν διαρκῶς εἶναι ὅτι κάθε ἔφηβος εἶναι μοναδικός, ὅπως καί κάθε ἄνθρωπος, ὁπότε ἡ ἀντιμετώπισή τους δέν εἶναι ἐφικτή μέ στερεότυπα καί συνταγές. ῞Οπως τονίζει καί ὁ ψυχίατρος ἐφήβων Philip Graham «τυπικός ἔφηβος; ξεχάστε το!».
Μιλοῦμε συχνά, καί θά τήν ἀναλύσουμε σέ αὐτό τό βιβλίο, γιά κρίση τῆς ἐφηβείας. «Στήν κινεζική γλῶσσα ἡ λέξη κρίση ἀποτελεῖται ἀπό δύο ἰδεογράμματα, αὐτό πού σημαίνει κίνδυνος καί αὐτό πού σημαίνει εὐκαιρία». Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἰδιαίτερα ἀποκαλυπτικό. Μᾶς ὑποδεικνύει ὅτι βοηθώντας ἕναν ἔφηβο δέν τόν βοηθοῦμε ἁπλᾶ νά ξεπεράσει μιά κρίση τῆς ζωῆς του, ἀλλά νά ἐξελιχθῆ σέ κάτι ἀκόμη καλύτερο γιά τό ὁποῖο ἡ κρίση γίνεται σκαλοπάτι. ῾Η ἐφηβεία ἔτσι μετατρέπεται σέ πολύτιμη εὐκαιρία νά ἀναδιοργανωθῆ ὁλόκληρη ἡ ζωή σέ νέες βάσεις, ὑγιέστερες καί δημουργικότερες. ῾Η κρίση τῆς ἐφηβείας μπορεῖ νά μετατραπῆ σέ δῶρο, ὅσο παράξενο καί ἄν ἀκούγεται αὐτό.
Πάλι ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Χρυσόστομος μᾶς θυμίζει· «῞Οπως ἀκριβῶς ἄν κάποιος πού δέν εἶναι τεχνίτης βρεῖ πολύτιμη ὕλη (μαργαριτάρι ἤ κοχύλι ἤ ἄλλο σχετικό) καί τήν περιφρονήσει (ἐπειδή δέν γνωρίζει) θά ζημιωθῆ πολύ, ἔτσι κι ἐμεῖς, ἄν ἀγνοήσουμε τή φύση μας, θά τήν περιφρονήσουμε· ἐνῶ ἄν τή γνωρίσουμε, θά τῆς δείξουμε φροντίδα καί θά ἀποκομίσουμε μεγάλη ὠφέλεια».
῾Η δυνατότητά μας ὡς γονέων νά συνεργήσουμε σέ αὐτή τήν ἀξιοποίηση τῆς κρίσης εἶναι καθοριστική. ῾Η οἰκογενειακή ψυχοθεραπεύτρια ῢἂἶὼἂὃἂὰ ὣὰὦἂἶ γράφει· «Οἱ ἐνήλικοι χρειάζεται νά δημιουργήσουν τό κατάλληλο περιβάλλον γι’ αὐτή τήν ἀνάπτυξη, μέ τήν ἴδια προσοχή πού φτιάχνουμε τό σπίτι μας γιά νά προσφέρει ἀσφάλεια στό μικρό παιδί. Εἶναι ἀνάγκη αὐτό νά γίνει μέ τρόπο πού νά προφυλάσσει τήν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἐφήβου, νά τοῦ ἀναπτύσσει τήν αἴσθηση τῆς ἀξίας του καί νά τοῦ προσφέρει χρήσιμες ὁδηγίες.
῎Εχω ἀκούσει γονεῖς πού παραπονιοῦνται γιά τούς ἐφήβους τους· «Δέν κάθονται ποτέ ἥσυχοι. Πρέπει ν’ ἀσχολοῦνται συνέχεια μέ κάτι». Αὐτό σημαίνει δύναμη γιά τήν πορεία. Οἱ μυαλωμένοι γονεῖς ἀποδέχονται αὐτή τήν ἀδιάκοπη ἀναταραχή καί καταφέρνουν νά ξεπερνοῦν μέ καλοσύνη τά πρόσκαιρα ξεσπάσματα τῆς καταιγίδας. Μέ πολλή προσοχή δημιουργοῦν τίς κατάλληλες συνθῆκες μέσα στίς ὁποῖες θ’ ἀναπτυχθοῦν τά μπουμπούκια καί θ’ ἀνθίσουν. ῎Ετσι βγαίνουν οἱ καλοί καρποί.
Σ’ αὐτή τήν περίοδο τῆς τρομακτικῆς ἀλλαγῆς, ὁ καθένας παρουσιάζεται ἀλλιώτικος καί θά πρέπει ν’ ἀρχίσουν τή γνωριμία τους ἀπ’ τήν ἀρχή. ῾Η ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς κατάστασης περισσότερο μέ ἀγάπη παρά μέ φόβο συχνά ἐξασφαλίζει τήν ἐπιτυχία».
῎Ετσι λοιπόν ὁ πόνος τῆς ἐφηβείας οὐσιαστικά ἀποτελεῖ πόνο τοκετοῦ. Καί ὁ πόνος τοκετοῦ δέν ἀποτελεῖ ἀρρώστια, ἀλλά εἶναι δημιουργικός. Συμβάλλει στό νά ἔλθει ἕνας καινούργιος ἄνθρωπος στόν κόσμο. ῾Η ἐφηβική ὀδύνη συντελεῖ στό νά βρεῖ ἕνας ἄνθρωπος τό καινούργιο του πρόσωπο. Μόνο πού γίνεται ἐντονώτερος ὁ πόνος αὐτός στό σημερινό κόσμο.
μ’ ἕνα δρόμο ὅλο στάδια, σέ κάθε στάδιο ὑπάρχει μιά ἀνταμοιβή. ῎Αν ὅμως κλατάρεις, δέν θά τήν ἔχεις. ᾿Εγώ κλάταρα. Πονάω νά σκέφτομαι, νά ζήσω, πονάω τόσο πού δέν καταφέρνω νά δώσω κουράγιο στόν ἑαυτό μου, νά τόν παρηγορήσω. Εἶναι σκληρό, πολύ σκληρό, βαρέθηκα τή ζωή. Παρ’ ὅλα αὐτά τήν ἀγαπῶ».
᾿Ιρέν, 15 χρόνων
Μιά συζήτηση γιά τήν ἐφηβεία ἔχει νά ἀντιμετωπίσει ἀναπόφευκτα τό ἐρώτημα ἄν αὐτή ἀποτελεῖ μιά νοσηρή κατάσταση. Δέν εἶναι λίγοι οἱ γονεῖς ἤ ὅσοι ἄλλοι πού ἐμπλέκονται μέ ἐφήβους πού τό θέτουν στόν ἑαυτό τους ἐνδόμυχα, ἀντιμέτωποι καθώς ἔρχονται μέ τόση ἔνταση καί παραδοξότητα. ᾿Αλλά καί οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι ἀναρωτιοῦνται, ἀδυνατώντας νά ἐξηγήσουν αὐτές τίς περίεργες καί ὀδυνηρές ἀλλαγές πού τούς συμβαίνουν. ῾Η ἡλικία αὐτή ἔχει γίνει τόσο ἀντιδημοφιλής ὥστε κάποιος πού ἐργάζεται πολύ μέ ἐφήβους μιλᾶ γιά «στιγματισμό» τους (stigmatization).
Φαίνεται ὅτι ἀπό πολύ παλιά εἶχαν παρατηρηθῆ οἱ ἰδιομορφίες τῆς ἡλικίας αὐτῆς, ὅπως διακρίνουμε σέ ἀρχαῖα κείμενα, οἱ ὁποῖες (ὅπως καί σήμερα!) ἀποδίδονταν σέ ἠθική ἔκπτωση. Γιά παράδειγμα, ὁ ῾Ησίοδος γράφει· «Οἱ νέοι μας σήμερα φαίνεται νά ἀγαποῦν τήν πολυτέλεια. ῎Εχουν κακούς τρόπους καί περιφρόνηση πρός τήν αὐθεντία. Δέν σέβονται τούς μεγάλους καί ξοδεύουν τό χρόνο τους ἐδῶ κι ἐκεῖ κουτσομπολεύοντας... Εἶναι ἕτοιμοι νά ἐναντιώνονται στούς γονεῖς τους, νά μονοπωλοῦν τή συζήτηση στήν παρέα, νά τρῶνε λαίμαργα, καί νά τυραννοῦν τούς δασκάλους τους».
᾿Αργότερα ὁ ᾿Αριστοφάνης θά παρατηρήσει· «Οἱ νέοι γύριζαν στήν ἀγορά καί στά λουτρά, εἶχαν κακούς τρόπους, δέν σηκώνονταν ἀπό τίς θέσεις τους ὅταν πλησίαζαν οἱ μεγαλύτεροι, συμπεριφέρονταν ἄθλια πρός τούς γονεῖς τους, ἐπισκέπτονταν ὀρχηστρίδες, αὐθαδίαζαν στόν πατέρα τους καί τόν κορόιδευαν γιά τήν ἡλικία του, ἦταν λαίμαργοι, ἅρπαζαν στό τραπέζι ὅ,τι ἔβρισκαν μπροστά τους, γελοῦσαν στριγγλίζοντας καί κάθονταν σταυροπόδι...» Καί ὁ Σωκράτης· «Δέν βλέπω ἐλπίδα γιά τό μέλλον τοῦ λαοῦ μας ἄν ἐξαρτῶνται ἀπό τήν ἐπιπόλαιη νεολαία τοῦ καιροῦ μας, διότι ὁπωσδήποτε ὅλοι οἱ νέοι εἶναι ἀπερίσκεπτοι ὅσο δέν περιγράφεται».
Καί γιά νά μή μακρηγοροῦμε, ἀνακαλύφθηκε ὅτι πρίν ἀπό 4000 χρόνια στή βιβλική πόλη τῆς Οὔρ γράφτηκε ἡ ἑξῆς ἐπιγραφή· «῾Ο πολιτισμός μας εἶναι καταδικασμένος ἄν ἐπιτρέψουμε νά συνεχιστοῦν οἱ ἀνήκουστες πράξεις τῶν νεώτερων γενεῶν μας»!
Σταχυολογοῦμε τέλος καί τίς περιγραφές τοῦ ῾Αγίου ᾿Ιωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, πώς «ἡ νεότητα μοιάζει μέ φουρτουνιασμένο πέλαγος, γεμάτο ἀπό ἄγρια κύματα καί ἐπικίνδυνους ἀνέμους», ἤ «μέ φωτιά πού ἁπλώνεται γρήγορα καί κατακαίει τά πάντα γύρω της». Μιά τέτοια ὁμοφωνία ἀνά τούς αἰῶνες καί σέ διαφορετικούς πολιτισμούς ὑποδηλώνει τήν κοινή ἐμπειρία μιᾶς ἀσυνήθιστης καί ὀδυνηρῆς κατάστασης, ἀλλά μᾶλλον μᾶς ἀπομακρύνει ἀπό τό ἐνδεχόμενο τῆς «ἀρρώστιας». Θά ἦταν ἀπίθανο μιά νοσηρή κατάσταση νά παρουσιάζει διαχρονική σταθερότητα, ὅπως καί θά ἦταν ἐξ ἴσου ἀπίθανο ὁ Θεός νά ἔχει τοποθετήσει μιά νοσηρή φάση στήν ἐξέλιξη τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς.
Πράγματι, ὅλοι μας ἐνδέχεται νά ἔχουμε ἀναφωνήσει τή φράση «νά ἤμουν πάλι νέος!», ἀλλά ἄν ἐρωτηθοῦμε ποιά ἀκριβῶς ἡλικία ἐννοοῦμε, ὅλοι θά ἀναφερθοῦμε στή δεκαετία 20-30 καί ὄχι στήν ἐφηβεία μας... Αὐτό δείχνει τήν ἐνόχληση καί τήν ὀδύνη πού βιώνονται στήν ἐφηβεία, ἀλλά παραμένει ἡ ἀνάγκη νά κατανοήσουμε γιατί αὐτό συμβαίνει.
῾Ο λόγος πού μᾶς ὠθεῖ νά ἀναρωτιόμαστε ἄν ἡ ἐφηβεία εἶναι ἀρρώστια, εἶναι ὅτι συχνά γίνεται ἀκατανόητη καί ὀδυνηρή. Περιέχει τόσες ἀντιφάσεις ὥστε δυσκολευόμαστε νά τήν συμβιβάσουμε μέ τήν ψυχική ὑγεία. «῾Η ἐφηβεία εἶναι μία ἀναπτυξιακή φάση... πού φέρνει στό νοῦ τή φράση τοῦ Ντίκενς· «῏Ηταν ἡ καλύτερη ἐποχή, ἦταν ἡ χειρότερη ἐποχή, ἦταν ἡ ἡλικία τῆς σοφίας, ἦταν ἡ ἡλικία τῆς τρέλλας...». Εἶναι ταυτόχρονα ἀδύνατο νά ζεῖς μαζί τους καί χαρά νά τούς ἔχεις γύρω σου».
῎Οχι μόνο ἀναστατώνεται ἡ συμπεριφορά τοῦ ἐφήβου ἀλλά καί τῶν γονέων του ἐπίσης. «῾Η εἴσοδος τῶν παιδιῶν σέ αὐτή τήν ἡλικία μπορεῖ νά βάλει τήν οἰκογένεια σέ μιά τρομερή ἀναστάτωση. ῾Η ἀλληλεπίδραση μέ ἕναν ἐπαναστατημένο ἤ ἀμφισβητοῦντα ἔφηβο ἐνδέχεται νά σπρώξει τούς γονεῖς νά ἐπανεξετάσουν τό σκοπό καί τήν κατεύθυνση τῆς ζωῆς τους... Γιά μερικούς ἐνήλικες ἡ ἐφηβεία τῶν παιδιῶν τους γίνεται ἕνα σημεῖο καμπῆς στή συζυγία τους. ῎Ισως καί νά φιλονικήσουν, ἐνίοτε γιά πρώτη φορά, γιά τό πῶς νά χειριστοῦν τά παιδιά τους. ᾿Ενδέχεται νά ἀρχίσουν νά ἀνακαλύπτουν ὅτι δέν ταιριάζουν».
῞Ενας λόγος γιά τήν ἐφηβεία ἀπαιτεῖ πρωτίστως νά τήν κατανοήσουμε, νά καταλάβουμε γιά ποιό λόγο ὑπάρχει. Σίγουρα δέν ἀποτελεῖ μιά παραξενιά τῆς φύσης ἤ τοῦ Θεοῦ. Συχνά οἱ γονεῖς ζητοῦν συμβουλές ἀπό τόν εἰδικό ἤ ἀπό τόν πνευματικό πῶς νά ἀντιμετωπίσουν τό α ἤ β θέμα μέ τούς ἐφήβους τους. Καί ἐδῶ καιροφυλακτεῖ πάντοτε ὁ κίνδυνος νά ζητοῦμε συνταγές. Θέλουμε πολλές φορές νά λύσουμε τό πρόβλημα χωρίς νά καταλάβουμε. Πρέπει ἐξ ἀρχῆς νά ξεκαθαρίσουμε ὅτι αὐτό ἀποτελεῖ ματαιοπονία. ῾Η ἀντιμετώπιση τῶν ἐφηβικῶν προβλημάτων δέν εἶναι θέμα τεχνικῆς.
Τί εἶναι τότε; Εἶναι ζήτημα κατανοήσεως. Καί μόνη αὐτή ἡ λέξη ἴσως νά ἀπελπίζει κάποιους γονεῖς ἤ ἐκπαιδευτικούς οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας ἐκτεθῆ σέ πληθώρα ἐφηβικῶν συμπεριφορῶν ἔχουν πεισθῆ ὅτι δέν πρόκειται πλέον στή ζωή τους νά καταλάβουν αὐτή τήν ἰδιόρρυθμη (ἐπιεικής ἡ λέξη) φάση τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Τούς φαντάζομαι τώρα νά σκέφτονται· «Εἶναι ποτέ δυνατό νά κατανοήσει κανείς αὐτά τά ἀλλοπρόσαλλα παιδιά;»
Καλό εἶναι νά μήν ὑποτιμοῦμε τίς δυνατότητές μας. ῞Οπως λέγει καί ἡ σχετική ἔκφραση, «δέν θέλει δύναμη, θέλει τέχνη». Σέ μεγάλη ἔρευνα 10.467 γονέων πού ἔγινε στίς ΗΠΑ, τούς ζητήθηκε νά ἱεραρχήσουν τή σημασία πού εἶχαν γι’ αὐτούς δεκαέξη ἀξίες· οἱ δύο πρῶτες στίς προτιμήσεις τελικά ἦταν «νά εἶμαι καλός γονέας» καί «νά ἔχω σοφία (ὥριμη κατανόηση, ἐνδοσκόπηση)». Μέ ἄλλα λόγια, ἐπιθυμοῦσαν νά καταλάβουν καλύτερα τά παιδιά τους. Αὐτή ἡ ἐπιθυμία ἀποτελεῖ μεγάλο κεφάλαιο στήν προσπάθειά τους. Οἱ μισοί, ὅμως, δηλώνουν· «Δέν εἶμαι τόσο καλός γονέας ὅσο θά ἔπρεπε».
῾Η Γαλλίδα ἔφηβη πού μιλᾶ πιό πάνω δείχνει καθαρά πώς ἡ ἐφηβεία γιά τούς περισσότερους εἶναι ἐποχή ὀδύνης. Βέβαια ὁ βαθμός τοῦ πόνου διαφέρει κατά ἄτομο καί κατά φάση τῆς ἐφηβείας. ῎Αλλοι δέν τόν ἀντέχουν καί αὐτοκτονοῦν ἤ ἀρρωσταίνουν ψυχικά. ῎Αλλοι τόν περνοῦν τόσο ὑποδόρια ὥστε δέν τόν ἀντιλαμβάνονται καί οἱ ἴδιοι. Σέ γενικές γραμμές, ἄν καί τό 80% κατά καιρούς ἐμφανίζονται εὐερέθιστοι καί ἀπρόβλεπτοι, μόνο ὁ 1 στούς 5 ἐφήβους παρουσιάζει σημαντική ψυχική ταλαιπωρία πού γίνεται πηγή πόνου στόν ἑαυτό του καί στούς γύρω του. ῞Ομως, καί τούς ἁπλῶς ἀνήσυχους καί τούς «προβληματικούς», ἐμεῖς οἱ μεγαλύτεροι ἀδυνατοῦμε νά καταλάβουμε γιατί ὑποφέρουν ἤ φέρονται περίεργα, ἐνῶ μερικές φορές καί οἱ ἴδιοι οἱ ἔφηβοι κάνουν ὅ,τι περνᾶ ἀπό τό χέρι τους γιά νά μήν τούς κατανοήσουμε μέ τό κλείσιμό τους ἤ μέ τήν αὐθάδη καί προκλητική συμπεριφορά τους.
«῾Ο σύγχρονος ἔφηβος εἶναι πάνω ἀπ’ ὅλα ἕνα ὄν μέ πολλές παραδοξότητες.
᾿Επιθυμεῖ νά εἶναι ἐντελῶς αὐτόνομος, ἀλλά ταυτόχρονα ζητᾶ ἀπό τούς γονεῖς του διάφορα πράγματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς.
Δηλώνει κάποιες ἀπόλυτες καί αἰώνιες ἀλήθειες, ἀλλά συγχρόνως ἀμφιβάλλει βαθιά γιά τόν ἑαυτό του, γιά τό σῶμα του καί γιά τούς ἄλλους.
Συχνά εἶναι ἐξαιρετικά ἀλτρουϊστής καί ταυτόχρονα μπορεῖ νά γίνει ἀπίστευτα ἐγωιστής.
Συνεχῶς θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἀτομιστή καί ταυτόχρονα γίνεται μέλος μιᾶς ὁμάδας ἤ μιᾶς μόδας, οἱ ὁποῖες τόν κάνουν νά μήν ξεχωρίζει ἀπό τούς ὅμοιούς του.
...Μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἡ ἐφηβεία εἶναι ἐκείνη ἡ περίοδος ὅπου τό ἄτομο βιώνει τίς ἀντιφάσεις, τό παράλογο καί τόν πόνο πού συνδέεται μέ αὐτό».
῾Η ἀντιφατικότητα τῶν ἐφήβων, λοιπόν, σέ συνδυασμό μέ τήν ἄγνοια καί μέ τίς χαρακτηρολογικές ἰδιαιτερότητες τῶν γονέων, ἔχει ὡς συνέπεια τή σύγχυση, μέ ἀποτέλεσμα νά συναντᾶ κάποιος καί τά δύο ἄκρα· ἄλλοι γονεῖς γίνονται αὐταρχικοί πρός τούς ἐφήβους «πού εἶναι κακομαθημένοι καί τά ἔχουν ὅλα σέ ἀντίθεση μέ μᾶς τότε», ἐνῶ ἄλλοι λένε «ναί σέ ὅλα» καταφεύγοντας στόν λαϊκισμό ἐκεῖνο πού θά τούς κάνει ἀρεστούς καί θά τούς ἀπαλλάξει ἀπό σκοτοῦρες. Δηλαδή ἄλλοι πιστεύουν ὅτι «τά σημερινά παλιόπαιδα» ἔχουν ἁπλῶς τήν πολυτέλεια νά ὑποφέρουν, καί ἄλλοι θυμοῦνται τή δική τους καταπίεση στήν ἐφηβεία καί γι’ αὐτό ἀρνοῦνται νά πιέσουν τά παιδιά τους στό παραμικρό.
Προφανῶς ἡ ἀλήθεια δέν βρίσκεται σέ κανένα ἀπό τά δύο ἄκρα. Γενικά ἡ ἀλήθεια γιά τά ἀνθρώπινα εἶναι πιό πολύπλοκη ἀπό τίς ἀποφθεγματικές φράσεις πού διατυπώνουμε στά σαλόνια καί στά καφενεῖα. Γιά νά τήν προσεγγίσουμε χρειάζεται συστηματική σπουδή καί γνώση, ἀξιοποίηση τῆς ἐμπειρίας, πρόοδος στήν αὐτογνωσία. Συνήθως δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε τόν ἄλλον περισσότερο ἀπό ὅσο μπορέσαμε νά κατανοήσουμε τόν ἑαυτό μας.
Πέρα ἀπό ὅλα αὐτά, ἐκεῖνο πού χρειάζεται νά ἔχει ὁ ἀναγνώστης κατά νοῦν διαρκῶς εἶναι ὅτι κάθε ἔφηβος εἶναι μοναδικός, ὅπως καί κάθε ἄνθρωπος, ὁπότε ἡ ἀντιμετώπισή τους δέν εἶναι ἐφικτή μέ στερεότυπα καί συνταγές. ῞Οπως τονίζει καί ὁ ψυχίατρος ἐφήβων Philip Graham «τυπικός ἔφηβος; ξεχάστε το!».
Μιλοῦμε συχνά, καί θά τήν ἀναλύσουμε σέ αὐτό τό βιβλίο, γιά κρίση τῆς ἐφηβείας. «Στήν κινεζική γλῶσσα ἡ λέξη κρίση ἀποτελεῖται ἀπό δύο ἰδεογράμματα, αὐτό πού σημαίνει κίνδυνος καί αὐτό πού σημαίνει εὐκαιρία». Τό γεγονός αὐτό εἶναι ἰδιαίτερα ἀποκαλυπτικό. Μᾶς ὑποδεικνύει ὅτι βοηθώντας ἕναν ἔφηβο δέν τόν βοηθοῦμε ἁπλᾶ νά ξεπεράσει μιά κρίση τῆς ζωῆς του, ἀλλά νά ἐξελιχθῆ σέ κάτι ἀκόμη καλύτερο γιά τό ὁποῖο ἡ κρίση γίνεται σκαλοπάτι. ῾Η ἐφηβεία ἔτσι μετατρέπεται σέ πολύτιμη εὐκαιρία νά ἀναδιοργανωθῆ ὁλόκληρη ἡ ζωή σέ νέες βάσεις, ὑγιέστερες καί δημουργικότερες. ῾Η κρίση τῆς ἐφηβείας μπορεῖ νά μετατραπῆ σέ δῶρο, ὅσο παράξενο καί ἄν ἀκούγεται αὐτό.
Πάλι ὁ ἅγιος ᾿Ιωάννης ὁ Χρυσόστομος μᾶς θυμίζει· «῞Οπως ἀκριβῶς ἄν κάποιος πού δέν εἶναι τεχνίτης βρεῖ πολύτιμη ὕλη (μαργαριτάρι ἤ κοχύλι ἤ ἄλλο σχετικό) καί τήν περιφρονήσει (ἐπειδή δέν γνωρίζει) θά ζημιωθῆ πολύ, ἔτσι κι ἐμεῖς, ἄν ἀγνοήσουμε τή φύση μας, θά τήν περιφρονήσουμε· ἐνῶ ἄν τή γνωρίσουμε, θά τῆς δείξουμε φροντίδα καί θά ἀποκομίσουμε μεγάλη ὠφέλεια».
῾Η δυνατότητά μας ὡς γονέων νά συνεργήσουμε σέ αὐτή τήν ἀξιοποίηση τῆς κρίσης εἶναι καθοριστική. ῾Η οἰκογενειακή ψυχοθεραπεύτρια ῢἂἶὼἂὃἂὰ ὣὰὦἂἶ γράφει· «Οἱ ἐνήλικοι χρειάζεται νά δημιουργήσουν τό κατάλληλο περιβάλλον γι’ αὐτή τήν ἀνάπτυξη, μέ τήν ἴδια προσοχή πού φτιάχνουμε τό σπίτι μας γιά νά προσφέρει ἀσφάλεια στό μικρό παιδί. Εἶναι ἀνάγκη αὐτό νά γίνει μέ τρόπο πού νά προφυλάσσει τήν ἀξιοπρέπεια τοῦ ἐφήβου, νά τοῦ ἀναπτύσσει τήν αἴσθηση τῆς ἀξίας του καί νά τοῦ προσφέρει χρήσιμες ὁδηγίες.
῎Εχω ἀκούσει γονεῖς πού παραπονιοῦνται γιά τούς ἐφήβους τους· «Δέν κάθονται ποτέ ἥσυχοι. Πρέπει ν’ ἀσχολοῦνται συνέχεια μέ κάτι». Αὐτό σημαίνει δύναμη γιά τήν πορεία. Οἱ μυαλωμένοι γονεῖς ἀποδέχονται αὐτή τήν ἀδιάκοπη ἀναταραχή καί καταφέρνουν νά ξεπερνοῦν μέ καλοσύνη τά πρόσκαιρα ξεσπάσματα τῆς καταιγίδας. Μέ πολλή προσοχή δημιουργοῦν τίς κατάλληλες συνθῆκες μέσα στίς ὁποῖες θ’ ἀναπτυχθοῦν τά μπουμπούκια καί θ’ ἀνθίσουν. ῎Ετσι βγαίνουν οἱ καλοί καρποί.
Σ’ αὐτή τήν περίοδο τῆς τρομακτικῆς ἀλλαγῆς, ὁ καθένας παρουσιάζεται ἀλλιώτικος καί θά πρέπει ν’ ἀρχίσουν τή γνωριμία τους ἀπ’ τήν ἀρχή. ῾Η ἀντιμετώπιση αὐτῆς τῆς κατάστασης περισσότερο μέ ἀγάπη παρά μέ φόβο συχνά ἐξασφαλίζει τήν ἐπιτυχία».
῎Ετσι λοιπόν ὁ πόνος τῆς ἐφηβείας οὐσιαστικά ἀποτελεῖ πόνο τοκετοῦ. Καί ὁ πόνος τοκετοῦ δέν ἀποτελεῖ ἀρρώστια, ἀλλά εἶναι δημιουργικός. Συμβάλλει στό νά ἔλθει ἕνας καινούργιος ἄνθρωπος στόν κόσμο. ῾Η ἐφηβική ὀδύνη συντελεῖ στό νά βρεῖ ἕνας ἄνθρωπος τό καινούργιο του πρόσωπο. Μόνο πού γίνεται ἐντονώτερος ὁ πόνος αὐτός στό σημερινό κόσμο.
Από το βιβλίο «ΤΑΡΑΓΜΕΝΗ ΑΝΟΙΞΗ»τοῦ π. Βασιλείου Θερμού
που κυκλοφορείται από τις εκδόσεις «ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ».
(τηλ.: 210 9310605).
που κυκλοφορείται από τις εκδόσεις «ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ».
(τηλ.: 210 9310605).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου