Ο ρόλος της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στην πρόληψη και αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών

 

By dasarxeio on 08/09/2024

Παναγιώτης Γαλάνης, Δικηγόρος Περιβαλλοντικού – Πολεοδομικού Δικαίου, Διδάκτωρ και Μεταδιδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ, Διδάσκων Νομικής ΕΚΠΑ info@pgalanislaw.gr , www.pgalanislaw.gr

Εισαγωγή

Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα στην Ελλάδα, με επαναλαμβανόμενα περιστατικά που οδηγούν σε εκτεταμένες καταστροφές δασών, απώλειες περιουσιών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, απώλειες ανθρώπινων ζωών. Το δίκαιο περιβάλλοντος αποτελεί το νομικό πλαίσιο μέσα από το οποίο οργανώνεται η προστασία του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των δασικών εκτάσεων. Η σχέση μεταξύ του δικαίου περιβάλλοντος και των δασικών πυρκαγιών είναι πολυδιάστατη, καλύπτοντας την πρόληψη, την καταστολή, αλλά και την αποκατάσταση μετά από καταστροφές. Η αποτελεσματικότητα αυτού του πλαισίου εξαρτάται από την επάρκεια των νομοθετικών μέτρων, την επιβολή του νόμου, αλλά και από την κοινωνική συμμετοχή.

Το Δίκαιο Περιβάλλοντος και οι Δασικές Πυρκαγιές

Το δίκαιο περιβάλλοντος στην Ελλάδα καθορίζεται από μια σειρά νομοθετικών διατάξεων που έχουν ως στόχο την προστασία και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, με ιδιαίτερη έμφαση στα δάση, που αποτελούν κρίσιμο στοιχείο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία από φυσικές καταστροφές. Στο πλαίσιο αυτό, το Σύνταγμα της Ελλάδας προβλέπει την προστασία του περιβάλλοντος ως θεμελιώδες δικαίωμα και υποχρέωση του κράτους (άρθρο 24). Επιπλέον, η δασική νομοθεσία (Ν. 998/1979 περί προστασίας των δασών και δασικών εκτάσεων) και οι σχετικοί νόμοι για την προστασία του περιβάλλοντος, όπως ο Ν. 1650/1986, προσδιορίζουν τις αρμοδιότητες των δημόσιων αρχών, τους μηχανισμούς προστασίας και τις κυρώσεις για την υποβάθμιση των δασών.

Οι δασικές πυρκαγιές εντάσσονται στο πεδίο εφαρμογής του δικαίου περιβάλλοντος, καθώς η πρόληψη και καταστολή τους αποτελούν βασικά εργαλεία για την προστασία των δασικών οικοσυστημάτων. Το δίκαιο περιβάλλοντος επιδιώκει να ρυθμίσει τις δραστηριότητες που συνδέονται με την πρόκληση πυρκαγιών, όπως η γεωργική καύση και οι κατασκευές κοντά σε δασικές εκτάσεις, και να καθορίσει τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την πρόληψη και την αποκατάσταση μετά από πυρκαγιές.

Αποτίμηση του Νομικού Πλαισίου

Παρά το εκτενές νομικό πλαίσιο που υπάρχει για την προστασία των δασών, οι δασικές πυρκαγιές παραμένουν ένα επίμονο πρόβλημα στην Ελλάδα. Η εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών έχει δείξει ότι οι νομοθετικές διατάξεις, αν και επαρκείς σε θεωρητικό επίπεδο, συχνά αποτυγχάνουν στην πρακτική εφαρμογή τους. Οι λόγοι για αυτήν την αποτυχία είναι πολυδιάστατοι:

1. Ανεπαρκής Εφαρμογή και Επιβολή του Νόμου: Ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η ανεπαρκής εφαρμογή και επιβολή του δικαίου. Παρά τις προβλέψεις για την προστασία των δασών, η παράνομη υλοτομία, η καταπάτηση δασικών εκτάσεων και οι αυθαίρετες κατασκευές παραμένουν συχνά ατιμώρητες. Η απουσία επαρκούς ελέγχου και η αδυναμία των αρμόδιων αρχών να επιβάλουν τον νόμο έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των κινδύνων για πυρκαγιές.
2. Ανεπαρκής Πρόληψη: Η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών αποτελεί βασικό στοιχείο της προστασίας του περιβάλλοντος. Ωστόσο, η έλλειψη επαρκούς πρόληψης είναι εμφανής σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπου οι αντιπυρικές ζώνες είναι ελλιπείς, οι δασικές εκτάσεις δεν καθαρίζονται από εύφλεκτα υλικά, και οι αγροτικές και δασικές χρήσεις δεν ελέγχονται επαρκώς.
3. Αντιφατικότητα στη Νομοθεσία: Υπάρχει συχνά αντίφαση μεταξύ των διαφόρων νομοθετικών πλαισίων που αφορούν την προστασία των δασών και την ανάπτυξη. Οι νόμοι για την πολεοδομία και την οικονομική ανάπτυξη, όπως η νομιμοποίηση αυθαιρέτων κατασκευών σε δασικές περιοχές, συχνά υπονομεύουν την περιβαλλοντική νομοθεσία, οδηγώντας σε καταπατήσεις και υποβάθμιση των δασών.
4. Ανεπαρκής Ενημέρωση και Εκπαίδευση: Η ενημέρωση και η εκπαίδευση των πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων σχετικά με την πρόληψη των πυρκαγιών και τη σημασία της προστασίας των δασών είναι συχνά ανεπαρκής. Αυτό οδηγεί σε πρακτικές που αυξάνουν τον κίνδυνο πυρκαγιών, όπως η ακατάλληλη διαχείριση των γεωργικών αποβλήτων και η έλλειψη συντήρησης των δασικών εκτάσεων.

Προτάσεις Βελτίωσης του Νομικού Πλαισίου

Η βελτίωση του νομικού πλαισίου για την προστασία των δασών και την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών αποτελεί κρίσιμη προτεραιότητα για την Ελλάδα. Ακολουθούν συγκεκριμένες προτάσεις που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα του δικαίου περιβάλλοντος:

1. Ενίσχυση της Εφαρμογής και Επιβολής του Νόμου:

• Αύξηση της Επιτήρησης: Οι αρμόδιες αρχές πρέπει να αυξήσουν την επιτήρηση των δασικών εκτάσεων, ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλού κινδύνου για πυρκαγιές. Η χρήση τεχνολογιών, όπως η δορυφορική παρακολούθηση και τα drones, μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη ανίχνευση παραβιάσεων και στην πρόληψη παράνομων δραστηριοτήτων.
• Αυστηρότερες Κυρώσεις: Η επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων για παραβιάσεις της δασικής νομοθεσίας είναι απαραίτητη για την αποτροπή των παραβατών. Οι ποινές για την παράνομη υλοτομία, την καταπάτηση και την πρόκληση πυρκαγιών πρέπει να αυξηθούν και να επιβάλλονται με συνέπεια.

2. Ενίσχυση της Πρόληψης:

• Ανάπτυξη Αντιπυρικών Ζωνών: Η δημιουργία και συντήρηση αντιπυρικών ζωνών γύρω από τις δασικές εκτάσεις και τις κατοικημένες περιοχές είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη των πυρκαγιών. Η ανάπτυξη ενός εθνικού προγράμματος αντιπυρικών ζωνών, με τη συνεργασία κεντρικών και τοπικών αρχών, θα συμβάλλει στην καλύτερη προστασία των δασών.
• Καθαρισμός Δασικών Εκτάσεων: Η τακτική απομάκρυνση των εύφλεκτων υλικών από τα δάση, όπως ξηρά χόρτα και κλαδιά, μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο πυρκαγιάς. Οι τοπικές αρχές πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι ιδιοκτήτες γειτονικών εκτάσεων και οι κοινότητες συμμετέχουν ενεργά στον καθαρισμό και τη συντήρηση των δασικών περιοχών.

3. Εναρμόνιση της Νομοθεσίας:

• Αναθεώρηση της Πολεοδομικής Νομοθεσίας: Η νομοθεσία που αφορά την ανάπτυξη πρέπει να εναρμονιστεί με το δίκαιο περιβάλλοντος για την αποφυγή συγκρούσεων και αντιφάσεων. Οι διατάξεις που επιτρέπουν τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων κατασκευών σε δασικές περιοχές πρέπει να καταργηθούν ή να περιοριστούν αυστηρά.
• Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια για Δασικές Περιοχές: Η εκπόνηση ειδικών χωροταξικών σχεδίων για τις δασικές περιοχές, τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη τις περιβαλλοντικές ευαισθησίες και τους κινδύνους πυρκαγιάς, θα συμβάλει στη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.

4. Ενημέρωση και Εκπαίδευση:

• Εκστρατείες Ενημέρωσης: Οι εκστρατείες ενημέρωσης για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών πρέπει να ενισχυθούν, με στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τους κινδύνους και τις συνέπειες των πυρκαγιών. Οι εκστρατείες αυτές θα πρέπει να στοχεύουν τόσο στον γενικό πληθυσμό όσο και στις ευάλωτες ομάδες, όπως οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι.
• Εκπαίδευση Τοπικών Κοινοτήτων: Η εκπαίδευση των τοπικών κοινοτήτων για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των πυρκαγιών είναι κρίσιμη. Οι κοινότητες πρέπει να ενημερώνονται για τις πρακτικές που μπορούν να εφαρμόζουν για την προστασία των δασών, καθώς και για τις διαδικασίες εκκένωσης και τα πρωτόκολλα ασφάλειας σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Συμπεράσματα

Το δίκαιο περιβάλλοντος παίζει καθοριστικό ρόλο στην προστασία των δασών και στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα του νομικού πλαισίου εξαρτάται από την ορθή εφαρμογή και επιβολή του νόμου, την προληπτική δράση και την εναρμόνιση των διατάξεων που αφορούν την ανάπτυξη και την περιβαλλοντική προστασία. Η ενίσχυση των μηχανισμών πρόληψης και επιβολής, η καλύτερη εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών, καθώς και η εναρμόνιση της νομοθεσίας, αποτελούν αναγκαία βήματα για τη βελτίωση της προστασίας των δασών στην Ελλάδα. Η λήψη αυτών των μέτρων θα συμβάλει στη μείωση των δασικών πυρκαγιών και στη διασφάλιση της βιωσιμότητας των φυσικών οικοσυστημάτων για τις μελλοντικές γενιές.