on 23/06/2024
Ιωάννης Καράκωστας
(Χαλκίδα 1943 – Αθήνα 21.6.2024)
Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος Αθηνών, M.Sc.
Η προστασία του περιβάλλοντος αδιαπραγμάτευτο νομικό και κοινωνικό κεκτημένο
Τα θεμέλια της δικαστηριακής πρακτικής και της θεωρίας, βασισμένα στο κείμενο της διάταξης του άρθρου 24, αλλά και στις ρυθμίσεις
του -πρωτογενούς και παραγώγου- ευρωπαϊκού δικαίου (σε συνδυασμό με τις κοινές διατάξεις όπως π.χ. του ν. 1650/1986, δηλαδή του νόμου – πλαισίου για το περιβάλλον, και των λοιπών ρυθμίσεων σε όλους τους κλάδους του δικαίου για την προστασία της προσωπικότητας και το δικαίωμα χρήσεως των περιβαλλοντικών αγαθών, καθώς και του άρθρου 281 του Αστικού Κώδικα περί απαγορεύσεως της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος που εισάγει την αρχή της αειφορίας στο δίκαιο), αποτέλεσαν τη στέρεη βάση πάνω στην οποία κτίστηκε η προστασία του περιβάλλοντος στο άρθρο 24 του Συντάγματος του 1975.Το σύνολο των ρυθμίσεων, σε υπερνομοθετικό και κοινού δικαίου επίπεδο, εμπλουτισμένο από τις κοινοτικού δικαίου αρχές και διατάξεις, με τη σοφή νομολογιακή επεξεργασία (ιδίως του Συμβουλίου της Επικρατείας) και την επιστημονική καθοδήγηση, αποτέλεσε και αποτελεί σήμερα ένα ελάχιστο νομοθετικό δικαιικό περιβαλλοντικό κεκτημένο, που είναι ανεπίδεκτο επί τα χείρω νομοθετικής μεταρρύθμισης και νομολογιακής παρέκκλισης. Η διάταξη του άρθρου 24, ως κορωνίς του πιο πάνω κεκτημένου, είναι ανεπίδεκτη νομοθετικής σταθμίσεως με οποιοδήποτε άλλο έννομο αγαθό -πλην της αξίας του ανθρώπου με την οποία είναι ισότιμη- και επιδεκτική μόνον προφανούς βελτίωσης, τόσο σε επίπεδο συνταγματικής όσο και κοινής νομοθετικής μεταρρύθμισης. Το περιβάλλον -και η προστασία του- είναι απόλυτο αγαθό, είναι ενορατικός, μονοσήμαντος και απαρέγκλιτος νομοθετικός στόχος, είναι απάντηση στο υπαρξιακό μας ερώτημα και κατάφαση στην αρμονία της φύσεως, στην αισθητική, στην ποιότητα ζωής, στην αξία του ανθρώπου και, υπό την έννοια αυτή, διαχρονική φιλοσοφική αναζήτηση και θέση. Πρέπει συνεπώς όλοι μας, ιδίως οι νεότερες γενιές να ενστερνισθούν τη θέση και την άποψη, ότι πρώτο και μοναδικό μας μέλημα είναι η προστασία του περιβάλλοντος και ο αγώνας προς την κατάκτηση αυτή πρέπει να είναι συνεχής, αδιάκοπος και να μην φείδεται μέσων και θυσιών.
Ιωάννης Καράκωστας, Καθηγητής Νομικής Σχολής – Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Αθηνών*
Σε ηλικία 81 ετών έφυγε από τη ζωή ο Ιωάννης Καράκωστας, Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών που διετέλεσε και Αντιπρύτανης ΕΚΠΑΑ
Γεννηθείς στη Χαλκίδα το 1943, ο Ιωάννης Καράκωστας αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή ΕΚΠΑ το 1966. Το 1973 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Regensburg της Γερμανίας όπου διετέλεσε επιστημονικός βοηθός και δίδαξε ως λέκτορας της Ελληνικής Γλώσσας. Το 1983 διορίσθηκε Επίκουρος Καθηγητής στην έδρα Αστικού Δικαίου του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου υπηρέτησε ως το 2010.
Δίδαξε τόσο παραδοσιακούς κλάδους του Αστικού Δικαίου, όπως οι Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, το Εμπράγματο Δίκαιο και το Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, αλλ’ εισήγαγε και καλλιέργησε και νέους κλάδους δικαίου, όπως το Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή, το Δίκαιο Προστασίας της Προσωπικότητας και των ΜΜΕ, το Κοινοτικό Αστικό Δίκαιο και το Δίκαιο Προστασίας του Περιβάλλοντος. Επίσης δίδαξε ως Επισκέπτης Καθηγητής στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, όπου αντικείμενο της διδασκαλίας υπήρξε το Δίκαιο Προστασίας του Περιβάλλοντος.
Η Τριτενέργεια του Δικαιώματος στο Περιβάλλον
(Drittwirkung des Umweltrechts)
Ο Ιωάννης Καράκωστας υπήρξε εισηγητής και θεμελιωτής στην ελληνική έννομη τάξη της θεωρίας της «τριτενέργειας του δικαιώματος στο περιβάλλον» σύμφωνα με την οποία το ιδιωτικό δικαίωμα χρήσης των κοινοχρήστων περιβαλλοντικών αγαθών αποτελεί την ιδιωτικού δικαίου έκφανση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος στο περιβάλλον. Με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 η αρχή της τριτενέγειας κατοχυρώθηκε στο άρθρο 25 § 1 Συντ. που ορίζει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα «ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν».
Με δεδομένη την επιταγή αυτή του συνταγματικού νομοθέτη, και τα πολιτικά δικαστήρια υποχρεούνται πλέον να προσδίδουν οικολογική διάσταση στις ιδιωτικού δικαίου περιβαλλοντικές διαφορές, η δε συνταγματική προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να τριτενεργήσει μέσω των διατάξεων του Αστικού Κώδικα περί προστασίας της προσωπικότητας (άρθ. 57 επ.), του γειτονικού δικαίου και των διατάξεων περί προστασίας της κυριότητας (άρθ. 1003 επ.) και περί αδικοπραξιών (άρθ. 914 επ.).
Σύμφωνα με τη θεωρία της τριτενέργειας, στο πλαίσιο του ιδιωτικού δικαίου το περιβάλλον ορίζεται ως το σύνολο των αγαθών που συνθέτουν τον ζωτικό χώρο του ανθρώπου. Με αφετηρία το δικαίωμα χρήσεως των κοινοχρήστων πραγμάτων (966 ΑΚ) που απορρέει από τη συνταγματικά κατοχυρωμένη αξία της προσωπικότητας του ατόμου (5 Συντ.), καθιερώνεται το δικαίωμα του ανθρώπου να ζει και ν’ αναπτύσσεται σε έναν υγιεινό και βιώσιμο χώρο και ν’ απολαμβάνει τα περιβαλλοντικά αγαθά. Κάθε φορά, επομένως, που συντελείται ορισμένη επαχθής παρέμβαση ή δραστηριότητα ή βλάβη, που αναιρεί την κοινή χρήση και απόλαυση ενός περιβαλλοντικού αγαθού, συντρέχει ταυτόχρονα και προσβολή της προσωπικότητας του ατόμου η οποία θεμελιώνεται στα άρθρα 57 και 970 ΑΚ μέσω των οποίων τριτενεργεί στις σχέσεις ιδιωτικού δικαίου το άρθρο 24 Συντ. (Ιω. Καράκωστας, «Περιβάλλον και Δίκαιο – Δίκαιο διαχείρισης και προστασίας των περιβαλλοντικών αγαθών», Αθήνα 2011).
Ο Ιω. Καράκωστας γαλούχησε γενιές φοιτητών με την αγάπη του για την επιστήμη και την προσήνεια του χαρακτήρα του. Υπηρέτησε άοκνα το Πανεπιστήμιο από πολλές και διαφορετικές θέσεις. Διετέλεσε Κοσμήτορας της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών ΕΚΠΑ (2000-2003) και Πρόεδρος του Τμήματος Σχολής ΕΚΠΑ (2003-2007). Από το 2006 έως το 2010 διετέλεσε Αντιπρύτανης Φοιτητικής Μέριμνας, Πολιτισμού και Διεθνών Σχέσεων του ΕΚΠΑ, ενώ το 2009-2010 ανέλαβε και καθήκοντα Αντιπρυτάνεως Οικονομικού Προγραμματισμού και Ανάπτυξης ΕΚΠΑ, αφήνοντας ένα επιτυχές έργο με αποκορύφωμα τη σπουδαία πρωτοβουλία του για τη συντήρηση και αξιοποίηση του ιστορικού νεοκλασικού κτηρίου του Παλαιού Χημείου, επί των οδών Σόλωνος, Τρικούπη και Μαυρομιχάλη, στο κέντρο της Αθήνας, και τη στέγαση σε αυτό της βιβλιοθήκης της Νομικής Σχολής.
Το ανακαινισμένο κτήριο του παλαιού Χημείου
στεγάζει σήμερα τη Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής Αθηνών
Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Αντιπρυτάνεως, ο Ιω. Καράκωστας υπήρξε Πρόεδρος ΔΣ της Πανεπιστημιακής Λέσχης και Πρόεδρος ΔΣ του Διδασκαλείου Ξένων Γλωσσών, ενώ υπήρξε ο πρωτεργάτης της εισαγωγής οργανωμένης μέριμνας για τους φοιτητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Το 2006 δημιούργησε, από κοινού με τον Ομ. Καθηγητή Τμήματος Πληροφορικής ΕΚΠΑ Κουρουπέτρογλου, και με την έγκριση του τότε Πρυτανικού Συμβουλίου του ΕΚΠΑ, τη «Μονάδα Ισότιμης Πρόσβασης του ΕΚΠΑ». Η μονάδα αυτή εξυπηρετεί από το 2006, κάθε εξάμηνο, πάνω από 60 φοιτητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, στους οποίους προσφέρεται υπηρεσία δωρεάν μεταφοράς τους από το σπίτι ως τη Σχολή τους και αντίστροφα, υποστηρικτικές τεχνολογίες πληροφορικής και διερμηνείας νοηματικής, ενώ οι υπεύθυνοι προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν ολόκληρη την πανεπιστημιακή κοινότητα, προωθώντας υπηρεσίες εθελοντικής υποστήριξης.
Ο εκλιπών είχε πολυσχιδές ερευνητικό και συγγραφικό έργο τόσο στην ελληνική γλώσσα όσο και με διεθνείς δημοσιεύσεις, μονογραφίες, άρθρα και συμβολές σε συλλογικούς τόμους. Συμμετείχε ενεργά σε πολλές επιστημονικές ενώσεις. Υπήρξε Πρόεδρος της Ένωσης Αστικολόγων Ελλάδας (1999-2011), μέλος της Ενώσεως Ευρωπαϊκού Δικαίου, μέλος της Ενώσεως Δικονομολόγων, της Εταιρίας Δικαστικών Μελετών και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Δικαίου της Trier Γερμανίας (ERA, Europäische Rechtsakademie) καθώς και Επίτιμος Πρόεδρος της Εταιρίας Ευβοϊκών Σπουδών. Παράλληλα με την ακαδημαϊκή του πορεία, διετέλεσε Πρόεδρος του Νομικού Συμβουλίου της Τράπεζας της Ελλάδος (2010-2021), ενώ ανέπτυξε σημαντική δραστηριότητα ως διαιτητής σε διεθνείς διαιτησίες και ως μάχιμος δικηγόρος.
Παράλληλα αγαπούσε πολύ την τέχνη και υπήρξε δεινός συλλέκτης χαρακτικών, διαθέτοντας μία αξιοθαύμαστη συλλογή. Ήταν σύζυγος της Ομότ. Καθηγήτριας Ιστορίας του Δικαίου της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ Ιουλίας Βελισσαροπούλου – Καράκωστα και αδερφός του αειμνήστου Προέδρου Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων Βελισσαρίου Καράκωστα.
ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
Η Νομική Σχολή εκφράζει τα ειλικρινή της συλλυπητήρια στη σύζυγο του εκλιπόντος Ιουλία Βελισσαροπούλου – Καράκωστα, Ομότιμη Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ. Τιμώντας τη μνήμη του αλησμόνητου συναδέλφου, αποφάσισε ως ελάχιστο δείγμα εκτίμησης για την προσφορά του προς την ακαδημαϊκή κοινότητα, τα ακόλουθα:
– Να αναρτηθεί μεσίστια η Ελληνική σημαία στα κτήρια της Νομικής Σχολής.
– Να παρακολουθήσουν την εξόδιο ακολουθία που θα γίνει την Τρίτη 25 Ιουνίου 2024, ώρα 11.00 π.μ. στον Ιερό Ναό Διονυσίου Αρεοπαγίτου ο Αναπληρωτής Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής, Καθηγητής Κωνσταντίνος Χριστοδούλου και αντιπροσωπεία μελών ΔΕΠ της Σχολής.
– Να εκφωνήσει τον αποχαιρετισμό εκ μέρους της Σχολής ο Διευθυντής του Τομέα Α’ Ιδιωτικού Δικαίου, Καθηγητής Αστικού Δικαίου Δημήτριος Λιάππης.
– Να κατατεθεί στη μνήμη του εκλιπόντος χρηματικό ποσό στο ΤΑΜΕΙΟ ΑΡΩΓΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ του ΕΚΠΑ.
– Να αναρτηθεί το παρόν ψήφισμα στις ιστοσελίδες της Νομικής Σχολής και του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ανακοίνωση του Ιδρύματος Πολιτισμού Ιωάννη Καράκωστα
Ο Ιωάννης Καράκωστας, έχοντας διανύσει μια επιτυχημένη πορεία ως νομικός και καθηγητής Πανεπιστημίου, έκανε πράξη το όραμά του για τη δημιουργία ενός χώρου πολιτισμού, στην πόλη της γενέτειράς του, τη Χαλκίδα.
Η απώλειά του αφήνει αναντικατάστατο κενό. Υπήρξε ένας υπέροχος άνθρωπος, με πνευματικό πλούτο, ψυχική ευγένεια και αγάπη για τον πολιτισμό.
Κρατάμε στη μνήμη μας το όραμά του και την αγάπη του για τη Χαλκίδα για να μας δίνουν δύναμη να συνεχίσουμε το έργο του Ιδρύματος.
Εις μνήμη του, το Ίδρυμα Πολιτισμού Ιωάννη Καράκωστα προσφέρει ετήσια υποτροφία σε 10 παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, για τη συμμετοχή τους στα Μαθήματα Αρχαίων Ελληνικών το ακαδημαϊκό έτος 2024-2025.
Η νεκρώσιμος ακολουθία θα πραγματοποιηθεί την Τρίτη 25 Ιουνίου 2024, ώρα 11:00 π.μ. στον Ιερό Ναό Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (Σκουφά 34, Αθήνα)
Αποχαιρετώντας τον παντοτινό μου Καθηγητή…
Είχα την ιδιαίτερη τύχη να είμαι φοιτήτρια του Ιωάννη Καράκωστα στη Νομική Σχολή της Αθήνας και ήταν εκείνος από τον οποίο πρωτοακούσαμε, στις αλησμόνητες παραδόσεις του, για το δίκαιο της προστασίας του περιβάλλοντος. Είχε το χάρισμα να μεταλαμπαδεύει στους φοιτητές του την αγάπη για την επιστήμη του διατηρώντας στο βλέμμα του και στο χαμόγελό του τον ενθουσιασμό του ανθρώπου με το ολοζώντανο πνεύμα που δεν σταματά να ερευνά, να επιζητά το δίκαιο, την αλήθεια και την ομορφιά της ζωής. Τον διέκρινε πάντα μια αρχοντική θεώρηση της ζωής, η άνεση στην επικοινωνία, η απλότητα, η έγνοια για τους συνεργάτες και φοιτητές του, η αγωνία για το μέλλον της σχολής και της επιστήμης μας, για τις σύγχρονες προκλήσεις στον χώρο του δικαίου που από πολύ νωρίς εργάστηκε ακούραστα για να τις διερευνήσει και να τις αναλύσει στο έργο του.
Συνεργάστηκα μαζί του αδιάκοπα, επί 18 χρόνια, έχοντας την επιστημονική επιμέλεια του περιοδικού «Περιβάλλον & Δίκαιο» του οποίου εκείνος υπήρξε ιδρυτής, αλλά και την ιδιαίτερη τιμή να μου εμπιστευτεί την επιμέλεια της τρίτης έκδοσης του βιβλίου του «Περιβάλλον και Δίκαιο – Δίκαιο διαχείρισης και προστασίας των περιβαλλοντικών αγαθών» (2011) για την οποία εργάστηκα κοντά του για πολύ καιρό. Θαύμασα έτσι εκ του σύνεγγυς το ακοίμητο ενδιαφέρον του για το Δίκαιο της προστασίας του περιβάλλοντος του οποίου στάθηκε εισηγητής και θεμελιωτής στην Ελλάδα, στα χρόνια που ακολούθησαν την ψήφιση του Συντάγματος του 1975. Για όσους ακολουθήσαμε επαγγελματικά τον συγκεκριμένο κλάδο του δικαίου, ο Γιάννης Καράκωστας θα είναι ένας παντοτινός πνευματικός φάρος που φώτισε καθοριστικά τη ζωή και την πορεία μας με τη διδασκαλία, το έργο και το όραμά του. Καθώς η μορφή του περνάει στην αιωνιότητα, μαζί του κλείνει μια γενιά αληθινά μεγάλων δασκάλων της Νομικής των χρόνων της Μεταπολίτευσης που με την παρουσία, τη δράση και το έργο τους καθόρισαν τη νομική σκέψη στη νεότερη Ελλάδα και σφράγισαν δημιουργικά και καρποφόρα την επιστήμη της Νομικής και το δίκαιο του περιβάλλοντος ειδικότερα, που κατ’ εξοχήν γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ως αυτοτελής κλάδος του δικαίου την εποχή αυτή.
Και ο Γιάννης Καράκωστας συνέδεσε όσο κανείς το όνομά του με το Δίκαιο του περιβάλλοντος, υπηρετώντας το αδιαλείπτως, θεμελιώνοντας και αναλύοντάς το, δίνοντάς του τη δυναμική που του άρμοζε, όραμα και προοπτική. Σε αυτό το σαγηνευτικό του ταξίδι στον χώρο του δικαίου κατάφερε, στο διάβα του χρόνου, να καταστήσει συνοδοιπόρους του πολλούς από εμάς που βρήκαμε στο έργο του έναν αληθινό πνευματικό θησαυρό γεμάτο από τα πολύτιμα νομικά μέσα που απαιτούνται για την προάσπιση των περιβαλλοντικών αγαθών και την αναγωγή της προστασίας της φύσης στο αξιακό σύστημα των αρχών και των κανόνων του δικαίου. Χάρη στη θεωρία του για την τριτενέργεια του δικαιώματος στο περιβάλλον στον χώρο του ιδιωτικού δικαίου, θεμελιώθηκε ακλόνητα στο δίκαιο -από τη θεωρία, το νομοθετικό έργο και τη νομολογία των δικαστηρίων μας- η έννοια της προστασίας και της εξασφάλισης της απόλαυσης του ζωτικού χώρου του ανθρώπου ως θεμελιώδης έκφανση της προσωπικότητας του ατόμου της οποίας συνιστά προσβολή κάθε μορφή περιβαλλοντικής υποβάθμισης, βλάβης και καταστροφής. Έννοιες σύνθετες και απαιτητικές στη σύλληψη και στην απόδοσή τους τις οποίες ο Ιωάννης Καράκωστας ανέλυσε μοναδικά, καταδεικνύοντας τις ασύλληπτες δυνατότητες και τον βαθμό της εξέλιξης της επιστήμης του δικαίου στο σύγχρονο κόσμο.
Εύχομαι από εκεί που πορεύεται και μας κοιτά, να μας βλέπει πάντα να τιμούμε το όραμα και την αγάπη με τα οποία εργάστηκε ακούραστα, θέλοντας τόσο πολύ με αυτά να πορευτεί κι αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας! Αγαπημένε Δάσκαλε καλό ταξίδι στον Παράδεισο, όπως παραδεισένια θελήσατε και ο ίδιος πάντοτε αυτή τη ζωή. Μας λείπετε ήδη πολύ και ξέρω ότι και στα χρόνια που έρχονται θα σας αποζητούμε ακόμα περισσότερο καθώς η περιβαλλοντική κρίση κλιμακώνεται ολοένα και πιο πολύ μέσα από αθέμιτες πολιτικές και συστηματική υποβάθμιση. Και πως το μόνο που μπορεί να μετριάσει το κενό που αφήνει η μεγάλη απώλειά σας μπροστά σε όλα αυτά, είναι να εργαζόμαστε για όσα μας αφήσατε και να τα εφαρμόζουμε, όσο και όπως καθένας μπορεί.
Με βαθύτατη ευγνωμοσύνη και συντριβή και με ειλικρινή συλλυπητήρια προς την αγαπημένη μας Καθηγήτρια κα Ιουλία Βελισσαροπούλου.
Καλή ανάπαυση. Αιωνία η μνήμη.
Σοφία Ε. Παυλάκη,
Δικηγόρος Αθηνών
______________________________________
* Απόσπασμα άρθρου δημοσιευμένου στην περιοδική έκδοση του Πανεπιστημίου Αθηνών «TO ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ» (τεύχ. 1-15 Μαρτίου 2007, σ. 1-2), στο πλαίσιο συνεδρίου με θέμα: «Η διαχείριση και η προστασία του Περιβάλλοντος μέσα από την έρευνα και τη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών», το οποίο εντάσσεται στις εορταστικές εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση 170 χρόνων από την ίδρυση του ΕΚΠΑΑ, αναρτημένο στον ιστότοπο: https://nomosphysis.org.gr/10808/i-prostasia-tou-periballontos-adiapragmateuto-nomiko-kai-koinoniko-kektimeno-aprilios-2007/
Πηγές: https://ip-ioannikarakosta.com/, https://medialaw.gr/, law.uoa.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου