on 14/06/2025
(Photo: BFW/Heino Konrad)
Δρ Ευαγγελία Αβραμίδου
Κύρια Ερευνήτρια
Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
Δρ Ερμιόνη Μαλλιαρού
Εντεταλμένη Ερευνήτρια
Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
Σε κάθε θρόισμα φύλλου και σε κάθε ρίζα που εισχωρεί στο έδαφος, τα δάση μας κρύβουν κάτι πολύ πιο σημαντικό απ’ όσο φανταζόμαστε: γενετικό πλούτο. Έναν αόρατο θησαυρό που καθορίζει αν τα δέντρα μας θα αντέξουν την επόμενη ξηρασία, τις πυρκαγιές, τις ακραίες καιρικές συνθήκες.
Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, η γενετική και επιγενετική ποικιλότητα των δέντρων είναι το «ασφαλιστήριο συμβόλαιο» της φύσης. Είναι αυτό που επιτρέπει στα δάση να προσαρμόζονται, να επιβιώνουν, να συνεχίζουν να μας προσφέρουν οξυγόνο, σκιά, και σταθερό κλίμα.
Αλλά αυτός ο θησαυρός κινδυνεύει να χαθεί.
Παγκόσμιο πλαίσιο και διεθνείς οργανισμοί
Η προστασία των FGRs υποστηρίζεται από διεθνείς φορείς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP), η Σύμβαση για τη Βιοποικιλότητα (CBD) και το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για τους Δασικούς Γενετικούς Πόρους (EUFORGEN). Η Ελλάδα και η Σερβία συνεργάζονται στενά με αυτούς τους οργανισμούς, αναπτύσσοντας πολιτικές που συνδυάζουν επιστημονικά δεδομένα με βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης.
Ελλάδα και 
Σερβία: Δύο παραδείγματα ελπίδας
Οι δύο χώρες έχουν καταλάβει το διακύβευμα και προσπαθούν να επενδύσουν σε επιστημονική έρευνα, γενετική παρακολούθηση, τράπεζες σπόρων, και δίκτυα προστασίας για τα δάση. Χρησιμοποιούν μοριακούς δείκτες, επιγενετικά εργαλεία, και σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης, ώστε να εντοπίζουν έγκαιρα ποια είδη απειλούνται και να τα ενισχύουν.
Η Ελλάδα, με πάνω από 10% ενδημικά είδη δέντρων, δημιουργεί κλώνους ανθεκτικών δέντρων ενώ στο παρελθόν δημιουργούσε και Μονάδες Γενετικής Διατήρησης. Οι στρατηγικές διατήρησης περιλαμβάνουν:
- Εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα in situ (εντός τόπου), όπως το δίκτυο Natura 2000.
- Ex situ δράσεις: φυτώρια, σποροπαραγωγούς κήπους, τράπεζες σπόρων και δοκιμές προέλευσης.
- Γενετική και επιγενετική παρακολούθηση, με χρήση μοριακών δεικτών που επιτρέπουν την ανίχνευση μεταβολών στη γενετική και επιγενετική σύσταση.
- Προγράμματα βελτίωσης για την επιλογή και βελτίωση γενότυπων με δυνατότητα προσαρμογής.
Η Σερβία, έχει δημιουργήσει γενετικές μονάδες διατήρησης (GCUs) για βασικά είδη, όπως τις βελανιδιές, τα έλατα και την ερυθρελάτη. Έχουν αναπτυχθεί γενετικές και επιγενετικές μελέτες για την παρακολούθηση της ποικιλότητας, ενώ δοκιμές προέλευσης βοηθούν στην επιλογή των πιο ανθεκτικών πληθυσμών για μελλοντική αναδάσωση
Επιγενετική: Το άγνωστο υπερόπλο της φύσης
Τα δέντρα έχουν «μνήμη». Μέσω της επιγενετικής, μπορούν να «θυμούνται» στρες όπως ξηρασίες και να ενεργοποιούν αμυντικούς μηχανισμούς, χωρίς να αλλάζει το DNA τους. Αυτή η ικανότητα τους προσφέρει ευελιξία, επιβίωση και προσαρμοστικότητα — αρκεί να την προστατεύσουμε. Στη περίπτωση της κουκουναριάς είναι και η υπερδύναμη της.
Το μέλλον δεν φυτρώνει μόνο του — Χρειάζεται σχέδιο
Η διάσωση των δασών μας είναι θέμα στρατηγικής και μάλιστα μακροπρόθεσμου σχεδιασμού. Χρειαζόμαστε:
- Ενίσχυση της έρευνας σε γενετικό και επιγενετικό επίπεδο
- Εκπαίδευση δασικών υπηρεσιών
- Ενημέρωση πολιτών
- Διεθνή συνεργασία
Τα δάση δεν είναι απλώς ένα τοπίο. Είναι ζωντανά εργαστήρια προσαρμογής, είναι σύμμαχοί μας στη μάχη κατά της κλιματικής κρίσης.
Αν δεν προστατέψουμε τη γενετική και την επιγενετική τους ταυτότητα σήμερα, δεν θα έχουμε δάση αύριο.
Τα δάση θα επιβιώσουν. Το ερώτημα είναι: Θα είμαστε εμείς εκεί;
Για εκατομμύρια χρόνια, τα δάση υπήρχαν πριν από εμάς — και θα συνεχίσουν να υπάρχουν και μετά από εμάς. Η φύση έχει τους δικούς της μηχανισμούς επιβίωσης. Εμείς είμαστε αυτοί που εξαρτόμαστε από τα δάση, όχι το αντίστροφο.
Αν δεν προστατεύσουμε τη γενετική τους ποικιλότητα, δεν καταδικάζουμε μόνο τα δέντρα — καταδικάζουμε το δικό μας μέλλον. Γιατί χωρίς δάση, δεν υπάρχει οξυγόνο. Χωρίς δέντρα, δεν υπάρχει δροσιά. Χωρίς φύση, δεν υπάρχει ανθρώπινη ζωή.
Μπορεί τα δάση να προσαρμοστούν. Μπορεί να αλλάξουν μορφή και είδη. Μπορεί να επιζήσουν.
Το πραγματικό ερώτημα είναι: εμείς θα τα καταφέρουμε χωρίς αυτά;
Διαβάστε περισσότερα στο προσφάτως δημοσιευμένο κεφάλαιο από Σέρβους και Έλληνες Επιστήμονες για τη σημασία των Δασικών Γενετικών Πόρων: https://www.researchgate.net/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου