Στοχασμοί & Ἀπόηχοι
«Ἀκοῦστε με,
εἶμαι τοῦ καιροῦ μου
καί ὅλων τῶν καιρῶν...»
Κωστῆς Παλαμᾶς
Mέσα στούς δύο πρώτους μῆνες κάθε χρόνου ἐντοπίζονται δύο ἡμερομηνίες, τίς ὁποῖες ἀξίζει νά θυμόμαστε, διότι ἔχουν μιά ξεχωριστή, οὐσιαστική, πολυδιάστατη καί ἀξεπέραστη σημασία γιά τά ἑλληνικά γράμματα. Ἄς τίς θυμηθοῦμε.
Στίς 13 Ἰανουαρίου, πρίν ἀπό 160 χρόνια (1859), γεννήθηκε στήν Πάτρα ἀπό γονεῖς Μεσολογγίτες ἕνας ἀπό τούς γίγαντες τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος, ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς. Στίς 27 Φεβρουαρίου τοῦ 1943, μέσα στή φρίκη τῆς Κατοχῆς, μπροστά στίς κάννες τῶν Γερμανοϊταλικῶν πολυβόλων, ἀλλά μέ τόν ἑλληνικό λαό ἄφοβο καί μέ τό κεφάλι ψηλά νά ψάλλει τόν ἐθνικό μας ὕμνο, τόν σκέπασε τό χῶμα τῆς Ἀττικῆς.
Γιά τόν πατριδολάτρη ποιητή, ἀλλά καί κήρυκα τῆς εὐθύνης τοῦ καθενός ἀπέναντι σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τήν κοινωνική του ὑπόσταση, ἔχουν γραφεῖ χιλιάδες σελίδες μέ θαυμάσιες ἀναλύσεις. Λίγες μόνο λέξεις εἶναι ἀρκετές, γιά νά πάρουμε μιά ἐλάχιστη γεύση τέτοιων ἐμβληματικῶν καί ἀξεπέραστων στίχων πού ἐκφράζουν προτροπές: «Γίνε δουλευτής σβῆσε κάθε σου ξεχώρισμα ρίχ’ τό δαχτυλίδι σου ἀρρεβώνα μέσα στό κανάλι τοῦ λαοῦ...». Καί στόν ἑκάστοτε «κυβερνήτη», δείχνει τόν σωστό δρόμο:
«Τόν νοῦ μας πρῶτα στύλωσε καί χτίσε καί πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα ἀλφαβητάρι κράτα. Δάσκαλος γίνε, ἀλήθεια ἄν ἥρωας εἶσαι...».
* * * Ἀξεπέραστη, ὅμως, εἶναι καί ἡ ψυχική εὐαισθησία τοῦ ποιητῆ, ἡ ὁποία ἀναδύεται ἀνάγλυφη καί σπαρακτική ἀπό τό συγκλονιστικό ποίημά του, « Ὁ Τάφος», πού προέκυψε –μέσα σέ 13 μέρες– ἀπό τόν θάνατο τοῦ Ἄλκη, τοῦ τετράχρονου μικρότερου παιδιοῦ του.
Ὡστόσο, ἡ εὐαισθησία αὐτή τοῦ Παλαμᾶ καί ἡ ἀπέραντη ἀγάπη του στό παιδί, εἶναι παροῦσα στούς στίχους του ἀπό πολύ νωρίτερα. Μιά στροφή μόνο, ἤδη ἀπό τή Συλλογή του, Ἴαμβοι καί Ἀνάπαιστοι, ἐκπέμπει ἕνα ἀδιαμφισβήτητο μήνυμα. Λέει:
« Ἤμουν ἀθῶο κι ἀνήξερο κ’ ἤμουν βυζασταροῦδι κ’ ἤμουν λιγώτερο ἄνθρωπος καί πιό πολύ λουλούδι ...». Κι ἀκόμα, στό ποίημά του Τό πρῶτο παραμύθι ἀπό τή Συλλογή, Μάτια τῆς ψυχῆς μου, λέει:
«Στοῦ παπποῦ ἐλησμονήθη τά γόνατα γλυκά τό πρῶτο παραμύθι τό ἀθῶο παιδί γροικᾶ ...». Τό μήνυμα εἶναι ξεκάθαρο. Ὁ Παλαμᾶς ἔχει μεγάλη ἔγνοια γιά τό παιδί, ἀλλά καί πίστη σ’ αὐτό. Διότι, γιά τόν ποιητή, τό παιδί ἀντιπροσωπεύει τό αὔριο, τίς γενιές πού ἔρχονται. Αὐτές πού γαλουχοῦνται ἀπό τό παρόν μέ ἀρχές καί ὄνειρα καί μέ ὅσα θά βοηθήσουν τήν ἀγαπημένη του πατρίδα νά ὀρθοποδήσει καί νά ξαναβρεῖ τόν δρόμο πρός τά ὑψηλά ἰδανικά της. Στό ποίημά του Ὁ Δωδεκάλογος τοῦ Γύφτου, στόν «Λόγο Ἔνατο: Τό Βιολί», πού ἀναφέρεται στά παιδάκια, λέγοντας:
«καί τά παιδάκια μοναχά ὤ τά παιδάκια, τήν ἀτάραχη γιομίζαν ἐρημιά μου αὐτά...»,
ξεσπάει σ’ ἕναν ἀριστουργηματικό ὕμνο γιά τά παιδιά. Καί, μέ μιά ἀξεπέραστη τρυφερότητα στοχάζεται, ἀλλά καί ἐκφράζει ὅσα διαισθάνεται ὅτι ἀναδεύονται στό βάθος τῆς ψυχούλας τους. Σᾶς μεταφέρω μερικούς χαρακτηριστικούς στίχους:
«... Χαίρετε κλειστά λουλούδια τῆς πρωτόβγαλτης αὐγῆς Ὤ! Τό ἀσκόρπιστο τό μύρο μέσα τό φυλᾶτε ἐσεῖς!...
Μάτια ἐσεῖς πού ὅλο ρωτᾶτε, μ’ ἀφανέρωτα φτερά, ὀνειρόθρεφτα κορμάκια μεταξόμαλλα παιδιά! Καί τ’ ὁλόγιομο φεγγάρι στό χεράκι τ’ ἁπλωτό νά τό κλείσετε ζητᾶτε μικραδέρφι σας κι αὐτό. Μέ τοῦ δέντρου τή γαλήνη μ’ ἕνα τρέξιμο ἀλαφιῶν, ἀνταμώνετε τή λάμψη κάποιων οὐρανῶν...».
* * * Πόσα ἀκριβά μηνύματα περιμένουν, ἀνάμεσα καί πίσω ἀπό τίς λέξεις, γιά νά ἀποκωδικοποιηθοῦν ἀπό αὐτούς πού τά ἀφουγκράζονται μέ ὑπομονή καί θά θελήσουν στή συνέχεια νά τά μεταγγίσουν στά παιδιά μας.
Οἱ σύγχρονοι γονεῖς καί οἱ σύγρονοι δάσκαλοι, ἀλλά καί ὁ καθένας μας –ἀφοῦ δάσκαλος μπορεῖ νά εἶναι ὁ καθένας γιά τό περιβάλλον του– πόσα καλά καί χρήσιμα νοήματα μποροῦν νά πάρουν καί νά ἀξιοποιήσουν, διαβάζοντας τά ἔργα τῶν ἀξεπέραστων ποιητῶν καί λογοτεχνῶν μας τοῦ περασμένου αἰῶνα. Ἔργα τά ὁποῖα παραμένουν, δυστυχῶς, στά ἀζήτητα ἀπό τούς σύγχρονους ἐκπαιδευτικούς προσανατολισμούς.
Ὁ καίριος λόγος τοῦ μεγάλου μας Ὀδυσσέα Ἐλύτη, ὁ ὁποῖος παραμένει διαχρονικός, ἀκατάλυτος καί, σίγουρα, ἰδιαιτέρως ἀναγκαῖος στούς καιρούς μας, μᾶς δίνει τό σύνθημα:
« Ὅπου καί καί νά σᾶς βρίσκει τό Κακό, ἀδελφοί μου, ὅπου καί νά θολώνει ὁ νοῦς, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό καί μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη».
ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
σύνδεσμος
«Ἀκοῦστε με,
εἶμαι τοῦ καιροῦ μου
καί ὅλων τῶν καιρῶν...»
Κωστῆς ΠαλαμᾶςMέσα στούς δύο πρώτους μῆνες κάθε χρόνου ἐντοπίζονται δύο ἡμερομηνίες, τίς ὁποῖες ἀξίζει νά θυμόμαστε, διότι ἔχουν μιά ξεχωριστή, οὐσιαστική, πολυδιάστατη καί ἀξεπέραστη σημασία γιά τά ἑλληνικά γράμματα. Ἄς τίς θυμηθοῦμε.
Στίς 13 Ἰανουαρίου, πρίν ἀπό 160 χρόνια (1859), γεννήθηκε στήν Πάτρα ἀπό γονεῖς Μεσολογγίτες ἕνας ἀπό τούς γίγαντες τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος, ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς. Στίς 27 Φεβρουαρίου τοῦ 1943, μέσα στή φρίκη τῆς Κατοχῆς, μπροστά στίς κάννες τῶν Γερμανοϊταλικῶν πολυβόλων, ἀλλά μέ τόν ἑλληνικό λαό ἄφοβο καί μέ τό κεφάλι ψηλά νά ψάλλει τόν ἐθνικό μας ὕμνο, τόν σκέπασε τό χῶμα τῆς Ἀττικῆς.
Γιά τόν πατριδολάτρη ποιητή, ἀλλά καί κήρυκα τῆς εὐθύνης τοῦ καθενός ἀπέναντι σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τήν κοινωνική του ὑπόσταση, ἔχουν γραφεῖ χιλιάδες σελίδες μέ θαυμάσιες ἀναλύσεις. Λίγες μόνο λέξεις εἶναι ἀρκετές, γιά νά πάρουμε μιά ἐλάχιστη γεύση τέτοιων ἐμβληματικῶν καί ἀξεπέραστων στίχων πού ἐκφράζουν προτροπές: «Γίνε δουλευτής σβῆσε κάθε σου ξεχώρισμα ρίχ’ τό δαχτυλίδι σου ἀρρεβώνα μέσα στό κανάλι τοῦ λαοῦ...». Καί στόν ἑκάστοτε «κυβερνήτη», δείχνει τόν σωστό δρόμο:
«Τόν νοῦ μας πρῶτα στύλωσε καί χτίσε καί πρῶτ’ ἀπ’ ὅλα ἀλφαβητάρι κράτα. Δάσκαλος γίνε, ἀλήθεια ἄν ἥρωας εἶσαι...».
* * * Ἀξεπέραστη, ὅμως, εἶναι καί ἡ ψυχική εὐαισθησία τοῦ ποιητῆ, ἡ ὁποία ἀναδύεται ἀνάγλυφη καί σπαρακτική ἀπό τό συγκλονιστικό ποίημά του, « Ὁ Τάφος», πού προέκυψε –μέσα σέ 13 μέρες– ἀπό τόν θάνατο τοῦ Ἄλκη, τοῦ τετράχρονου μικρότερου παιδιοῦ του.
Ὡστόσο, ἡ εὐαισθησία αὐτή τοῦ Παλαμᾶ καί ἡ ἀπέραντη ἀγάπη του στό παιδί, εἶναι παροῦσα στούς στίχους του ἀπό πολύ νωρίτερα. Μιά στροφή μόνο, ἤδη ἀπό τή Συλλογή του, Ἴαμβοι καί Ἀνάπαιστοι, ἐκπέμπει ἕνα ἀδιαμφισβήτητο μήνυμα. Λέει:
« Ἤμουν ἀθῶο κι ἀνήξερο κ’ ἤμουν βυζασταροῦδι κ’ ἤμουν λιγώτερο ἄνθρωπος καί πιό πολύ λουλούδι ...». Κι ἀκόμα, στό ποίημά του Τό πρῶτο παραμύθι ἀπό τή Συλλογή, Μάτια τῆς ψυχῆς μου, λέει:
«Στοῦ παπποῦ ἐλησμονήθη τά γόνατα γλυκά τό πρῶτο παραμύθι τό ἀθῶο παιδί γροικᾶ ...». Τό μήνυμα εἶναι ξεκάθαρο. Ὁ Παλαμᾶς ἔχει μεγάλη ἔγνοια γιά τό παιδί, ἀλλά καί πίστη σ’ αὐτό. Διότι, γιά τόν ποιητή, τό παιδί ἀντιπροσωπεύει τό αὔριο, τίς γενιές πού ἔρχονται. Αὐτές πού γαλουχοῦνται ἀπό τό παρόν μέ ἀρχές καί ὄνειρα καί μέ ὅσα θά βοηθήσουν τήν ἀγαπημένη του πατρίδα νά ὀρθοποδήσει καί νά ξαναβρεῖ τόν δρόμο πρός τά ὑψηλά ἰδανικά της. Στό ποίημά του Ὁ Δωδεκάλογος τοῦ Γύφτου, στόν «Λόγο Ἔνατο: Τό Βιολί», πού ἀναφέρεται στά παιδάκια, λέγοντας:
«καί τά παιδάκια μοναχά ὤ τά παιδάκια, τήν ἀτάραχη γιομίζαν ἐρημιά μου αὐτά...»,
ξεσπάει σ’ ἕναν ἀριστουργηματικό ὕμνο γιά τά παιδιά. Καί, μέ μιά ἀξεπέραστη τρυφερότητα στοχάζεται, ἀλλά καί ἐκφράζει ὅσα διαισθάνεται ὅτι ἀναδεύονται στό βάθος τῆς ψυχούλας τους. Σᾶς μεταφέρω μερικούς χαρακτηριστικούς στίχους:
«... Χαίρετε κλειστά λουλούδια τῆς πρωτόβγαλτης αὐγῆς Ὤ! Τό ἀσκόρπιστο τό μύρο μέσα τό φυλᾶτε ἐσεῖς!...
Μάτια ἐσεῖς πού ὅλο ρωτᾶτε, μ’ ἀφανέρωτα φτερά, ὀνειρόθρεφτα κορμάκια μεταξόμαλλα παιδιά! Καί τ’ ὁλόγιομο φεγγάρι στό χεράκι τ’ ἁπλωτό νά τό κλείσετε ζητᾶτε μικραδέρφι σας κι αὐτό. Μέ τοῦ δέντρου τή γαλήνη μ’ ἕνα τρέξιμο ἀλαφιῶν, ἀνταμώνετε τή λάμψη κάποιων οὐρανῶν...».
* * * Πόσα ἀκριβά μηνύματα περιμένουν, ἀνάμεσα καί πίσω ἀπό τίς λέξεις, γιά νά ἀποκωδικοποιηθοῦν ἀπό αὐτούς πού τά ἀφουγκράζονται μέ ὑπομονή καί θά θελήσουν στή συνέχεια νά τά μεταγγίσουν στά παιδιά μας.
Οἱ σύγχρονοι γονεῖς καί οἱ σύγρονοι δάσκαλοι, ἀλλά καί ὁ καθένας μας –ἀφοῦ δάσκαλος μπορεῖ νά εἶναι ὁ καθένας γιά τό περιβάλλον του– πόσα καλά καί χρήσιμα νοήματα μποροῦν νά πάρουν καί νά ἀξιοποιήσουν, διαβάζοντας τά ἔργα τῶν ἀξεπέραστων ποιητῶν καί λογοτεχνῶν μας τοῦ περασμένου αἰῶνα. Ἔργα τά ὁποῖα παραμένουν, δυστυχῶς, στά ἀζήτητα ἀπό τούς σύγχρονους ἐκπαιδευτικούς προσανατολισμούς.
Ὁ καίριος λόγος τοῦ μεγάλου μας Ὀδυσσέα Ἐλύτη, ὁ ὁποῖος παραμένει διαχρονικός, ἀκατάλυτος καί, σίγουρα, ἰδιαιτέρως ἀναγκαῖος στούς καιρούς μας, μᾶς δίνει τό σύνθημα:
« Ὅπου καί καί νά σᾶς βρίσκει τό Κακό, ἀδελφοί μου, ὅπου καί νά θολώνει ὁ νοῦς, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό καί μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη».
ΜΕΡΟΠΗ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ὁμότιμη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν
σύνδεσμος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου