Η αντίσταση του Επισκόπου Εφέσου Μάρκου του Ευγενικού κατά της ένωσης Παπισμού-Ορθοδοξίας.

 

Ὁ ἀπολογισμὸς ἀπὸ Φερράρα – Φλωρεντία. +Επίσκοπος Αυγουστίνος Καντιώτης.

Posted on 18 Ιανουαρίου, 2025

Σήμερα, 19 τοῦ μηνός, στὸν ὁρίζοντα τῆς Ἐκκλησίας μας ἀνέτειλε ὁ ἀστὴρ ποὺ λέγεται ἅγιος Μᾶρκος Ἐφέσου ὁ Εὐγενικός, ὁ Ἄτλας τῆς Ὀρθοδοξίας. Γεννήθηκε τὸ 1392, ἑξήντα περίπου χρόνια πρὶν τὴν ἅλωσι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, μέσα σὲ περιβάλλον πίστεως καὶ ἀρετῆς· ἀπὸ γονεῖς ἐπιφανεῖς μὲ φήμη εὐγενῶν, ὄχι τόσο γιὰ τὸν ὑλικὸ πλοῦτο ὅσο γιὰ γιὰ τὴν ψυχική τους ἀνωτερότητα. Διότι στὴν Ἐκκλησία μία μόνο εὐγένεια ὑπάρχει, ἡ ἐν Χριστῷ ἁγιότης.

Τὸ πρῶτο του ὄνομα ἦταν Μανουήλ. Ἦταν ἔξυπνος, μὲ ἔφεσι στὰ γράμματα. Στὰ σχολεῖα τῆς Βασιλευούσης πῆρε τὴν ἐγκύκλιο μόρφωσι.

Ὅταν ἔγινε 25 ἐτῶν, λόγῳ καὶ καταγωγῆς καὶ εὐγενείας χαρακτῆρος καὶ εὐφυΐας καὶ μορφώσεως, τὸ μέλλον τοῦ χαμογελοῦσε. Ὁ κόσμος τὸν καλοῦσε κοντά του μὲ μύριες φωνές· θὰ μποροῦσε νὰ πάρῃ τὴν καλύτερη νύφη, νὰ κάνῃ θαυμάσια οἰκογένεια, ν᾽ ἀναδειχθῇ σὲ ἀξιώματα. Ἐδῶ εἶνε τὸ μυστήριο· μέσα του ἄκουσε μιὰ ἄλλη φωνή! καὶ μακάριος, μέσα στοὺς χιλιάδες νέους, ὅποιος θὰ τὴν ἀκούσῃ. Εἶνε ἡ φωνὴ τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναζωραίου πού, ὅπως ἄλλοτε κάλεσε στὴ Γαλιλαία τοὺς Δώδεκα, στὴ Δαμασκὸ τὸν Παῦλο, καὶ ὅλους τοὺς ἁγίους πατέρες, ἔτσι τώρα καλοῦσε αὐτόν. Ἔτσι μιὰ ὡραία πρωία τὰ ἐγκατέλειψε ὅλα καὶ ἔφυγε σ᾽ ἕνα νησάκι τοῦ Βοσπόρου, τὴν Ἀντιγόνη. Ἐκεῖ ἔγινε μοναχὸς μὲ τὸ ὄνομα Μάρκος, ὑποσχέθηκε ὅτι θὰ ζήσῃ μὲ παρθενία, ἀκτημοσύνη καὶ ὑπακοή, καὶ φόρεσε τὸ ῥάσο. Ἀργότερα, μπροστὰ στὴν τουρκικὴ ἀπειλή, μετακινήθηκε στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων, ἔξω ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι, ὅπου ἔγινε καὶ ἱερεύς. Ἀφωσιώθηκε πλέον στὴν ἀποστολή του. Ἔζησε μὲ προσευχή, μελέτη τῶν Γραφῶν καὶ τῶν ἔργων τῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ζοῦσε εὐτυχής, γιατὶ εἶνε ὡραία ἡ ζωὴ τοῦ μοναχοῦ· εἶνε Θαβώρ

Δὲν μπορεῖς ὅμως νὰ εἶσαι συνεχῶς στὸ Θαβώρ. Ἔρχονται καὶ φοβερὲς ἡμέρες, ἡμέρες διωγμοῦ, καὶ τότε ἀλλοίμονο. (Ἅμα δῆτε μοναχοὺς τοῦ Ἁγίου Ὄρους διωγμένους νὰ κατεβαίνουν στὴν Ἀθήνα, τότε θὰ εἶνε ἡμέρες δύσκολες γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία). Ἔτσι ὁ Μᾶρκος ἐγκατέλειψε τὸ μοναστήρι, κατέβηκε στὴν πόλι γιὰ νὰ δώσῃ τὴ μεγάλη μάχη, κι ἀπὸ ᾽δῶ ἀρχίζει τὸ μεγάλο ἔργο του.

Τὸ Βυζάντιο ἔπνεε πλέον τὰ λοίσθια. Ἕνα ἀπὸ τὰ θηρία τῆς Ἀποκαλύψεως, ὁ Μωάμεθ, ἔφτασε τότε στὸν Βόσπορο. Φόβος καὶ τρόμος στὴν Πόλι. Πολλοὶ ἀπὸ τὸ φόβο εἶχαν τότε στραφῆ πρὸς τὸν πάπα. Μόνο ὁ πάπας, ἔλεγαν, θὰ μᾶς σώσῃ· καὶ γιὰ νὰ μᾶς σώσῃ, πρέπει νὰ ἑνωθοῦμε μαζί του… Αὐτοὶ ἦταν οἱ λεγόμενοι ἑνωτικοί. Οἱ μοναχοὶ ἀντέδρασαν. Ἀφοῦ ὅμως τὸ θέλησε ὁ αὐτοκράτορας, ἀποφασίστηκε νὰ ζητήσουν βοήθεια ἀπὸ τὴ Δύσι. Ἀπὸ ᾽δῶ ἀρχίζει ἡ συμφορά.

Τίθεται τὸ ἐρώτημα· ἦταν ὁ τότε πάπας, ὁ Εὐγένιος Δ΄ (1383-1447), εἰς θέσιν νὰ βοηθήσῃ τὸ Βυζάντιο; Εἶχαν ἐπαναστατήσει ἐναντίον του πολλοὶ ἐπίσκοποι, ἡγούμενοι καὶ μοναχοί, ἔκαναν σύνοδο στὴν Βασιλεία τῆς Ἑλβετίας (1431-37) καὶ τὸν καθαίρεσαν. Οἱ δικοί μας, ἂν ἤθελαν βοήθεια, ἔπρεπε νὰ πᾶνε ἐκεῖ, ὄχι στὸν Εὐγένιο. Ἄστοχες πολιτικὲς ἐνέργειες.

Ὁ πάπας ἀπὸ καιρὸ ἤθελε νὰ ὑποτάξῃ τὴν Ἀνατολὴ καὶ ἔστειλε ἀντιπροσωπεία του στὴν Πόλι· ἀντιπροσωπεία της ἔστειλε ἐπίσης ἡ σύνοδος τῆς Βασιλείας. Οἱ δύο ἀποστολὲς συναντήθηκαν στὸν Βόσπορο καὶ παρὰ λίγο νὰ χτυπηθοῦν μεταξύ τους· τοὺς χώρισε ὁ αὐτοκράτωρ Ἰωάννης.

Ἡ ἀνάγκη καὶ ἡ πολιτικὴ σκοπιμότητα ὑποχρέωσαν τὸν Παλαιολόγο ν᾽ ἀπορρίψῃ τὴν πρότασι τῆς Βασιλείας καὶ νὰ δεχτῇ τὴν πρότασι τῆς ῾Ρώμης. Ἔτσι μιὰ μέρα ξεκίνησαν ἀπὸ τὸν Βόσπορο τὰ ἑλληνικὰ καράβια γιὰ τὴ Δύσι μὲ σκοπὸ τὴν ἕνωσι μὲ τὸν πάπα. Σ᾽ αὐτὰ ἐπέβαιναν 700 μέλη τῆς ἀντιπροσωπίας τῶν ὀρθοδόξων μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν αὐτοκράτορα Ἰωάννη Η΄ Παλαιολόγο (1425-48) καὶ τὸν πατριάρχη Ἰωσήφ Β΄ (1416-39), ἡγούμενοι καὶ 25 ἀρχιερεῖς· μεταξὺ αὐτῶν ἦταν καὶ ὁ μητροπολίτης Ἐφέσου Μᾶρκος μὲ τὴν ἰδιότητα καὶ τοῦ ἀναπληρωτοῦ τῶν τριῶν πατριαρχῶν, Ἰεροσολύμων Ἀντιοχείας καὶ Ἀλεξανδρείας.

Μόλις σήκωσαν τὶς ἄγκυρες ἔγινε σεισμός. Ἦταν σημάδι ἀπὸ τὸ Θεό, δὲν τοῦ ἔδωσαν ὅμως σημασία. Στὸ ταξίδι βρῆκαν τρικυμία στὸ Αἰγαῖο καὶ στάθμευσαν στὴ Χαλκίδα· τέλος πάντων, μετὰ ἀπὸ ταξίδι 70 ἡμερῶν, φτάνουν στὴν Ἰταλία. Ὁ πάπας Εὐγένιος τοὺς περίμενε στὸ ἀνάκτορό του καὶ ἀπαιτοῦσε νὰ ἔρθουν νὰ φιλήσουν τὴν παντόφλα του! Στὴ συνέχεια ἐπίσης οἱ ἄνθρωποί του περιώριζαν τοὺς βυζαντινούς, δὲν τοὺς ἄφηναν νὰ κινηθοῦν ἔξω ἀπὸ τὴν πόλι, τοὺς ἄφηναν νηστικοὺς καὶ δίχως σκεπάσματα στὸ κρύο. Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ

Οἱ ὀρθόδοξοι ὥρισαν τὰ θέματα τοῦ διαλόγου (Φιλιόκβε, ἄζυμα, πρωτεῖο, καθαρτήριο κ.λπ.) καὶ συμφώνησαν νὰ τοὺς ἐκπροσωποῦν δύο ἐξ αὐτῶν· ὁ Μάρκος Ἐφέσου καὶ ὁ Βησσαρίων Νικαίας (ὁ ὁποῖος ἔπειτα πρόδωσε τὸν ἱερὸ ἀγῶνα καὶ ἔγινε παπικὸς καρδινάλιος). Ἀφοῦ ἄρχισε ἡ σύνοδος ὁ ἅγιος Μάρκος, ποὺ ἤθελε τὴν ἕνωσι, προσφώνησε τοὺς συνέδρους μὲ τιμή. Ἀδέρφια μας, εἶπε, ἐρχόμαστε ἀπὸ μακριά, μὲ κόπο, καὶ ὁ σκοπός μας εἶνε ἕνας, νὰ ἑνωθοῦμε· ποθοῦμε ἕνωσι, ἀλλ᾽ ὄχι εἰς βάρος τῆς ἀληθείας. Σβῆστε ἀπὸ τὰ βιβλία σας τὶς νεώτερες πλάνες. Καὶ ποιές εἶν᾽ αὐτές; μία…, δύο…, τρεῖς…· τὶς ἀπαρίθμησε ὅλες.

Ἄρχισε λοιπὸν ἡ συζήτησι, στὴν ὁποία, πειστικὸς ὁ ἅγιος Μᾶρκος, κυριαρχοῦσε. Ἔπειτα ὁ πάπας εἶπε, νὰ περιοριστῇ ἡ συνομιλία μεταξὺ ὡρισμένων ἐπὶ κεφαλῆς. Ὁ Βησσαρίων, ποὺ ἔβλεπε νὰ ἐπισκιάζεται ἀπὸ τὸν ἅγιο Μᾶρκο, τὸν φθόνησε· ἦλθε δὲ σὲ μυστικὴ συμφωνία μὲ τὸν πάπα. Ἀπὸ τὴν ὥρα ἐκείνη ὁ διάλογος πῆρε τὸν κατήφορο. Ἀκούστηκαν φωνὲς ἐναντίον τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ ἔγινε σύγκρουσι. Ὁ πρᾶος καὶ ταπεινὸς Μάρκος ἔγινε μαχητής. Τόσο ὠξύνθηκε ἡ διαμάχη, ὥστε μερικοὶ παπικοὶ μὲ τὸν Βησσαρίωνα ὥρμησαν ἐναντίον του καί, ἂν δὲν τὸν ὑπεράσπιζαν μερικοὶ ἡγούμενοι, θὰ βαιοπραγοῦσαν ἐπάνω του. Τότε ὁ προδότης Βησσαρίων εἶπε στὸ Μᾶρκο· –Εἶσαι τρελλός, μιλᾷς σὰν δαιμονισμένος. –Κ᾽ ἐσὺ εἶσαι προδότης, εἶπε ὁ Μάρκος, μιλᾷς σὰν κοπέλλι τοῦ πάπα.

Κ᾽ ἐπειδὴ ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν δὲν μποροῦσαν οὔτε τὰ ἁγιογραφικὰ καὶ πατερικὰ ἐπιχειρήματα το ἁγίου Μάρκου ν᾽ ἀντικρούσουν οὔτε τὴν ἀντίστασί του νὰ κάμψουν, ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ ἐνέσκηψε καὶ λοιμός, πανούκλα, ἀναγκάστηκαν νὰ διακόψουν.

Μετὰ ἀπὸ ἑπτὰ μῆνες χρονοτριβῆς ὁ πάπας μετέφερε τὶς ἐργασίες ἀπὸ τὴ Φερράρα στὴ Φλωρεντία καὶ ἄρχισε ἡ συζήτησι γιὰ τὸ Φιλιόκβε, περὶ τῆς ἐκπορεύσεως δηλαδὴ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Στὰ θεολογικὰ ἐπιχειρήματα τοῦ ἁγίου Μάρκου οἱ Λατῖνοι ἀντέλεγαν μὲ σχολαστικὲς σοφιστίες. Στὰ τῆς πίστεως, φώναζε ὁ ἅγιος Μάρκος, δὲν ἐπιτρέπονται ὑποχωρήσεις. Μὴ ἔχοντας ἄλλα ὅπλα οἱ παπικοὶ ἔκοψαν τὸ σιτηρέσιο στοὺς Βυζαντινοὺς φιλοξενουμένους, γιὰ νὰ τοὺς ἀναγκάσουν μὲ νυγμοὺς τῆς πείνας νὰ ὑποκύψουν.

Καὶ ὑπέκυψαν δυστυχῶς. Μὲ ἐντολὴ τοῦ αὐτοκράτορος συμβιβάστηκαν. Τὴ στιγμὴ δὲ ποὺ ὑπέγραφαν τὴν ἕνωσι ἀκούστηκε «διαμαρτυρία»· ἕνα σκυλὶ ἄρχισε νὰ γαυγίζῃ. Μὴ φανῇ παράξενο· καὶ μὲ φωνὴ ζῴων εἰδοποιεῖ κάποτε ὁ οὐρανός (μία ὄνος ἤλεγξε τὸν Βαλαὰμ στὴν παλαιὰ διαθήκη, καὶ ἕνα σκυλὶ ἔσκουζε ὅταν δολοφονοῦσαν τὸν Καποδίστρια στὸ Ναύπλιο). Ἀποπειράθηκαν νὰ κηρύξουν τὸν ἅγιο Μάρκο αἱρετικό, ἀλλὰ ὁ βασιλεὺς τὸν προστάτευσε καὶ διασώθηκε.

Ὁ πάπας Εὐγένιος ῥώτησε· –Ὁ Μάρκος ὑπέγραψε; –Ὄχι, τοῦ λένε. –Τότε δὲν κάναμε τίποτε.

Ὅταν ἐπέστρεψαν στὴν Κωνσταντινούπολι, χωρὶς τὸν πατριάρχη Ἰωσὴφ ὁ ὁποῖος εἶχε ἀποθάνει, ὁ λαὸς ὑποδέχτηκε μὲ τιμὴ τὸν ἅγιο Μάρκο, ἐνῷ στοὺς ἄλλους ἔδειχνε περιφρόνησι. Οἱ ἴδιοι ἔλεγαν μετανοημένοι· Τὸ χέρι τοῦτο, ποὺ ὑπέγραψε, νὰ κοπῇ… Ὁ ἅγιος Μᾶρκος συνέχιζε ἀνυποχώρητος τὴν ὁμολογία. Ὅταν ἐξελέγη πατριάρχης φιλοπαπικός, ὁ Μητροφάνης καὶ βεβηλώθηκαν τὰ ἱερὰ θυσιαστήρια, τότε ὁ ἅγιος ἔφυγε στὴν ἕδρα του στὴν Ἔφεσο, γιὰ νὰ μὴ συλλειτουργήσῃ μαζί του. Ἀπὸ ᾽κεῖ ἔφυγε γιὰ τὸ Ἅγιο Ὄρος, μὰ δὲν ἔφθασε· στὸ δρόμο τὸν συνέλαβαν κ᾽ ἐπὶ δύο χρόνια τὸν κρατοῦσαν ὑπὸ περιορισμὸν στὴ Λῆμνο. Ἔπειτα ὁ τελευταῖος αὐτοκράτορας, ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος τὸν ἐλευθέρωσε (1442), γύρισε στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων κ᾽ ἐκεῖ κοιμήθηκε τὸ τὸ 1444. Προηγουμένως ἄφησε διάδοχό του στὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία τὸν μαθητή του Γεώργιο Σχολάριο (ποὺ ἔγινε ἔπειτα πρῶτος μετὰ τὴν ἅλωσι πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μὲ τὸ ὄνομα Γεννάδιος), ἀφοῦ τὸν ἐξώρκισε νὰ μείνῃ πιστὸς στὴν ὁμολογία. Ἐτάφη στὴ μονὴ τῶν Μαγγάνων.

***

Ἐρωτοῦμε· τί κέρδισε τὸ γένος ἀπὸ τὴν ψευδοένωσι; Τίποτε. Ἀντιθέτως ζημιώθηκε τὰ ἑξῆς. 1η ζημιά· τὸ βασίλειο ἔχασε τὴν ἑνότητα ποὺ εἶχε, διαιρέθηκε σὲ ἑνωτικοὺς καὶ ἀνθενωτικούς. 2η ζημιά· ὁ Μωάμεθ, ἐνῷ δὲν εἶχε σκοπὸ νὰ ἐπιτεθῇ κατὰ τῆς Πόλεως, ἀλλὰ ἤθελε συμμαχία (καὶ μποροῦσε τὸ Βυζάντιο νὰ κάνῃ σημμαχία ἕως ὅτου δυναμώσῃ), ὅταν εἶδε ὅτι πῆγαν στὴ Δύσι γιὰ βοήθεια, αἰσθάνθηκε κίνδυνο καὶ πῆρε ἀπόφασι νὰ ἐπιτεθῇ· τὸν ἐξαγρίωσαν καὶ ἐπέσπευσε τὴν ἐπίθεσι. 3η ζημιά· ἐνῷ ὅλη κι ὅλη ἡ βοήθεια τοῦ πάπα ἦταν 300 στρατιῶτες καὶ 2 γαλέρες, οἱ δικοί μας ἀντὶ αὐτῶν πρόδωσαν τὴν πίστι, ἐπώλησαν τὰ πρωτοτόκια σὰν τὸν Ἠσαῦ. Ὁ πάπας τώρα ἄλλαξε, νομίζουν ὡ ρισμένοι. Λάθος· ὅπως τὸ φίδι, ὅσο κι ἂν ἀλλάξῃ δέρμα, δόντι δὲν ἀλλάζει, ἔτσι καὶ ὁ πάπας· σὲ καμμία ἀπὸ τὶς πλάνες του (Φιλιόκβε, ἄζυμα, βάπτισμα, πρωτεῖο) δὲν ἔκανε πίσω.

Θὰ μοῦ πῆτε τί θὰ γίνῃ; Ἐδῶ στεκόμαστε!

Τὸ μέλλον εἶνε ἄγνωστο. Ὅτι συντελεῖται προδοσία εἶνε φανερό. Ἀλλὰ θαρσεῖτε, μὴ ἀνησυχεῖτε. Καὶ ἔχετε πάντα στὸ μυαλό σας, ὅτι ὑπάρχουν ἐπίσκοποι ποὺ δὲν θὰ προδώσουν τὸν ὅρκο τους. Μέσα σ᾽ αὐτοὺς τελευταῖο νὰ ὑπολογίζετε τὸν Αὐγουστῖνο Φλωρίνης. Εἴτε μόνος εἴτε μετ᾽ ἄλλων τὰ ὅσια καὶ τὰ ἱερὰ τῆς Ὀρθοδοξίας θὰ τὰ ὑπερασπίσω μέχρι θανάτου. Δὲν θὰ κάνουμε κανένα συμβιβασμό. Μόνο σᾶς παρακαλῶ, ἔχετε ἐμπιστοσύνη στὸν ἐπίσκοπο, στοὺς ἡγέτας, ἡγουμένους, μοναχοὺς καὶ θεολόγους. Ἐμεῖς ἐν κοινῇ συσκέψει θὰ ἐκλέξουμε τὴν ὥρα τῆς μάχης. Ἀλλὰ προχωρῶ· αὐτὸς ὁ λόγος ποὺ εἶπα φαίνεται ὑπερήφανος, ἀλλὰ τὸν λέω ὡς ἀπολογία σ᾽ ἐκείνους ποὺ εἶπαν ὅτι «Ὁ Αὐγουστῖνος, τώρα ποὺ ἔγινε δεσπότης, ἔ κλεισε τὸ στόμα του καὶ δὲν μιλάει». Λέγω· τὸ εὐσεβὲς ἔθνος μας δὲν θὰ ὑποκύψῃ καὶ δὲν θὰ φιλήσῃ τὴν παντόφλα τοῦ πάπα. Κλείνω μὲ τὰ λόγια τοῦ Ἰωσὴφ Βρυεννίου· Ὦ Ὀρθοδοξία, σ᾽ ἐσένα γεννηθήκαμε, σ᾽ ἐσένα ζοῦμε, καὶ ἂν παραστῇ ἀ νάγκη «μυριάκις ὑπὲρ σοῦ τεθνηξόμεθα».

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος