Ὁ Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στό Μοναστηράκι Ἀθηνῶν

 Ὁ ἱστορικός Ἱερός Ναός Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου Μοναστηρακίου, ἡ Παναγιά Παντάνασσα ἡ Ἀθηνιώτισσα, τό Μοναστηράκι, ὅπως συνηθίζεται νά ὀνομάζεται, εἶναι ἕνας ἀπό τούς ἀρχαιότερους ἐν λειτουργίᾳ Ναούς τῆς Πρωτεύουσας.

Κτίσθηκε, σύμφωνα μέ τόν ἱστορικό - Ἀθηναιογράφο, Δημήτριο Καμπούρογλου καί τούς Ἀρχαιολόγους Καθηγητές Γ. Σωτηρίου καί Ἀ. Ὀρλάνδο, κατά τά τέλη τοῦ 8ου ἀρχές τοῦ 9ου αἰῶνα μ.Χ. καί ἀφιερώθηκε στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, Ἀειπάρθενο Μαρία. Πρόκειται γιά καμαρο-σκέπαστη τρίκλιτη βασιλική, τῆς ὁποίας τό κεντρικό κλίτος καλύπτεται μέ ἐπιμήκη θολο-καμά[1]ρα, πού ἀνατολικά καί δυτικά καταλήγει ἐσωτερικά σέ τέσσερα ἡμιχώνια. Ὁ τύπος αὐτός παρουσιάστηκε πρῶτα σέ βασιλικές τῆς Μεσοποταμίας καί εἶναι κάτι ἐνδιάμεσο ἀνάμεσα στίς ξυλόστεγες βασιλικές ( Ἱερός Ναός Ἁγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης) καί τίς τρουλλαῖες βασιλικές ( Ἱερός Ναός Παναγίας Σκριποῦ Βοιωτίας, Ἅγιοι Θεόδωροι Ἀθηνῶν, κ.ἄ.). Στό κτήριο ἐξωτερικά ἔχουν ἐντοιχιστεῖ ἀρχαῖα μέλη, καί συγκεκριμένα, παλαιοχριστιανικά ἀνάγλυφα. Ἡ Ἁγία Τράπεζα ἀποτελεῖται ἀπό λεῖο μαρμαροκίονα καί μαρμαρόπλακα ἀρχαῖα (πιθανῶς ἀπό τή Βιβλιοθήκη τοῦ Ἀδριανοῦ ἤ ἀπό τήν Ἀκρόπολη). Ὁ Ἱερός Ναός τῆς Παντάνασσας ἦταν Καθολικό (δηλαδή κεντρικός Ναός) τῆς Μονῆς τοῦ «Μεγάλου Μοναστηρίου», ὅπως ὀνομαζόταν. Καταλάμβανε τήν σημερινή Πλατεῖα Μοναστηρακίου καί ἕνα κομμάτι τῆς ὁδοῦ Ἀθηνᾶς, μέχρι τήν ὁδό Ἁγίας Εἰρήνης. Σ’ αὐτή τήν Ἱερά Μονή, ὅταν ἦταν ἀνδρώα, τόν 9ο αἰῶνα ἐκάρη μοναχός ὁ Ὅσιος Λουκᾶς ὁ Στειριώτης (896-953). Ἐπίσης, τό 1551 ἐκάρη μοναχή ἀπό τόν Μητροπολίτη Ἀθηνῶν Κάλλιστο ἡ Ὁσιομάρτυς Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία. Ἀπό τό 1881 ἕως τό 1885 ὑπηρέτησε ὡς διάκονος ὁ Ἅγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως, ὁ ὁποῖος κατά τό ἴδιο διάστημα διακονοῦσε στόν Ἱερό Ναό Ἁγίας Εἰρήνης ἐπί τῆς ὁδοῦ Αἰόλου. Σ’ αὐτό τόν Ναό λειτουργοῦσε τακτικά ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ Πλανᾶς καί ἔψαλλαν οἱ Ἅγιοι τῆς λογοτεχνίας μας, Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης καί Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης.

Ὁ Ἱερός Ναός Παντανάσσης διασώζει ἀρκετά κειμήλια, μεταξύ τῶν ὁποίων πολλές παλαιές εἰκόνες πού προέρχονται ἀπό ἄλλους Ἱερούς Ναούς τῶν Ἀθηνῶν πού κατεδαφίστηκαν μετά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Περιλαμβάνει πολλές φορητές εἰκόνες τοῦ Φώτη Κόντογλου, ἀξιόλογο τέμπλο, προσκυνητάρια καί δεσποτικό θρόνο. Στή διαμόρφωση τοῦ χώρου καταβλήθηκε προσπάθεια νά ἀποδοθεῖ ὁ κλασικός, παραδοσιακός Ἀθηναϊκός Ναός, μέ μοναστηριακό ὕφος. Μεταξύ τῶν κειμηλίων εἶναι ἡ θαυματουργός εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Ἐλεούσης, ὁ Σταυρός τῆς ἐπίστεψης τοῦ παλαιοῦ τέμπλου, οἱ ὑπέροχες εἰκόνες τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονα, Συμεῶνος τοῦ Στυλίτου, οἱ δεσποτικές εἰκόνες τοῦ τέμπλου, παλαιά Εὐαγγέλια ἐκδόσεως Βενετίας, κ.ἄ.

Στόν Ἱερό Ναό θησαυρίζονται τά ἱερά λείψανα τῆς Ἁγίας Βαρβάρας Μεγαλομάρτυρος, Ἀγάθης Μάρτυρος, Εἰρήνης Μεγαλομάρτυρος, Ὁσίου Μακαρίου τοῦ Νοταρᾶ, Νικηφόρου τοῦ Χίου, Νικῆτα Νεομάρτυρος τοῦ Νισυρίου καί τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως Ὑπῆρξε μία ἀπό τίς δέκα (10) πρῶτες Ἐνορίες τῶν Ἀθηνῶν, ὅταν ἀνακηρύχθηκε ἐπί Ὄθωνος ἡ πόλη ὡς ἐπίσημη πρω[1]τεύουσα τῆς Ἑλλάδας. Ἔγινε Ἐνοριακή Μονή μέ ὑφαντήρια – ἀργαλειούς τῶν καλογραιῶν. Τό 1870 – 1880 κατεδαφίστη[1]καν ὅσα κτίσματα τῆς Ἱερᾶς Μονῆς εἶχαν ἀπομείνει. Ἡ Πλατεῖα διαμορφώθηκε καί ὁ Ἱερός Ναός ἀνακαινίστηκε καί παρα[1]μορφώθηκε, σύμφωνα μέ τά νεοκλασικά πρότυπα τῆς ἐποχῆς (ἁγιογραφίες Χατζηγιαννοπούλου, ἄμβωνας, γύψινα ἐπιχρίσματα στούς κίονες, σοβάτισμα ἐξωτερικά, κτίσιμο τοῦ κωδωνοστασίου τό 1910).

Ὁ σεισμός τοῦ 1999 καί ἡ διάνοιξη τῆς σήραγγας τοῦ Μετρό προξένησαν ζημίες στόν Ἱερό Ναό καί ἀποφασίστηκε ἀπό την Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, τήν ἑταιρεία Ἀττικό Μετρό Α.Ε. καί τήν Α΄ Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων Ἀθηνῶν ἡ ἀναστήλωση καί στερέωση τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Ὁ Ἱερός Ναός ἔκλεισε γιά 12 ἔτη, συντηρήθηκε, στερεώθηκε, καθαρίστηκε ἡ ἐξωτερική ὄψη του ἀπό τά ἐπιχρίσματα καί φάνηκε ἡ ὑπέροχη τοιχοδομία του. Ἀνασκαφές στό ἐσωτερικό τοῦ Ναοῦ ἀπε[1]κάλυψαν θαυμάσιες τοιχογραφίες πού ἡ Α΄ Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων θά δημοσιεύσει ἐν καιρῷ.

Μέ ἐντολή τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν καί Πάσης Ἑλλάδος κ.κ. Ἱερωνύμου Β΄, ἀπό τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2011 ὁ Ἱερός Ναός ἀποδόθηκε καί πάλι στή λατρεία καί λειτουργεῖ μέ τίς εὐλογίες του κανονικά ὡς Ἐνοριακός Ναός.

Μητροπολίτης Μάνης Χρυσόστομος Γ΄

Σύνδεσμος Οκτώβριος 2020