Ἔλα μαζί μας, Δυνατέ! +Επίσκοπος Αυγουστίνος Καντιώτης.

 Posted on 3 Μαρτίου, 2025

«Κύριε τῶν δυνάμεων, μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ· ἄλλον γὰρ ἐκτός σου βοηθὸν ἐν θλίψεσιν οὐκ ἔχομεν. Κύριε τῶν δυνάμεων, ἐλέησον ἡμᾶς» (τροπ. Μ. Ἀποδ.)

Μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ἀγαπητοί μου, μπήκαμε στὴν ἁγία καὶ Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Ἁγία Γραφὴ καὶ Σύνοψις, αὐτὰ τὰ δύο, νὰ μὴ λείπουν τώρα ἀπὸ τὰ χέρια μας.

Στὴ Γένεσι ὑπάρχει ἡ ἑξῆς ἱστορία (βλ. Γέν. 27,41 – 28,22). Κάποτε ὁ Ἠσαῦ καταδίωκε τὸν Ἰακώβ. Γιὰ νὰ μὴ γίνῃ φονικὸ στὸ σπίτι, ὁ Ἰακὼβ ἔφυγε μακριά. Ὅταν βράδιασε δὲν εἶχε ποῦ νὰ μείνῃ. Ἔβαλε γιὰ προσκέφαλο ἕνα λιθάρι καὶ κοιμήθηκε καταγῆς. Τὴ νύχτα εἶδε σὲ ὅραμα μιὰ σκάλα πανύψηλη· τὸ πρῶτο σκαλί της πατοῦσε στὴ γῆ, τὸ τελευταῖο ἄγγιζε τὸν οὐρανό, καὶ πάνω της ἀνεβοκατέβαιναν οἱ ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ. Ὅταν ξύπνησε εἶπε· Τίτόπος εἶν᾽ αὐτός! «ὡς φοβερὸς ὁ τόπος οὗτος»· δὲν εἶνε ἄλλο παρὰ «οἶκος Θεοῦ, καὶ αὕτη ἡ πύλη τοῦ οὐρανοῦ» (Γέν. 28,17). Ὑποσχέθηκε στὸ Θεό, στὸ μέρος ἐκεῖνο νὰ τοῦ στήσῃ θυσιαστήριο.

Μὰ γιατί σήμερα, πρώτη μέρα τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, θυμήθηκα τὸ ἱστόρημα αὐτὸ τῆς ἁγίας Γραφῆς; Διότι ἔχει κάποια σχέσι μὲ τὴν περίοδο αὐτή, ἡ ὁποία μοιάζει μὲ σκάλα ποὺ ἔχει σαράντα σκαλοπάτια· κάθε σκαλοπάτι μᾶς ἀνυψώνει μέχρι νὰ μᾶς ἀνεβάσῃ στὰ ὕψη τοῦ οὐρανοῦ, ἐκεῖ ποὺ ἄγγελοι κι ἀρχάγγελοι ψάλλουν «Ἅγιος ὁ Θεός…» καὶ «Ἀλληλούϊα». Τὰ λόγια τοῦτα βέβαια σὲ ὅσους σήμερα σκέπτονται ὑλικὰ εἶνε ἀκατάληπτα, μὰ εἶνε πραγματικότητες πνευματικές.

Σήμερα λοιπὸν πατοῦμε τὸ πρῶτο σκαλοπάτι, εἶνε ἡ πρώτη μέρα τῆς ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Καὶ ὅπως μιὰ νοικοκυρά, ὅταν ἔχῃ γιορτὴ ἢ βαπτίζῃ τὸ παιδί της ἢ ὅταν παντρεύῃ τὸ κορίτσι της τὴ βλέπεις κι ἀνασκουμπώνεται, σκουπίζει, παίρνει σφουγγαρόπανο καὶ καθαρίζει καλὰ τὸ σπίτι, ἔτσι κ᾽ ἐμεῖς οἱ Χριστιανοὶ θά ᾽πρεπε, τώρα ποὺ μπαίνουμε στὴν ἁγία Τεσσαρακοστή, νὰ πάρουμε σφουγγάρι (καὶ τὸ σφουγγάρι εἶνε ἡ εἰλικρινὴς μετάνοια μὲ δάκρυα) καὶ ν᾽ ἀρχίσουμε ἀπὸ τὸ πρῶτο σκαλοπάτι νὰ σκουπίζουμε τὴ σκάλα, γιὰ νὰ πατήσουμε καὶ νὰ φτάσουμε ἐκεῖ ψηλὰ μέχρι τὴν ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως.

Τὸ κάνουμε αὐτό; Κάθε ἄλλο. Δὲν ἀκοῦμε τίποτα, ἀδελφοί μου, οὔτε ἱεροκήρυκες οὔτε ἐπισκόπους. Γίναμε χειρότεροι ἀπὸ τὰ ζῷα. Ὁ διάβολος βούλωσε τ᾽ αὐτιὰ μὲ βουλοκέρι. Ἀλλὰ ἔννοια σας! τ᾽ αὐτάκια ὅλων, μικρῶν καὶ μεγάλων καὶ ἀθέων ἀκόμα, θὰ τ᾽ ἀνοίξῃ ὁ Θεός. Πῶς θ᾽ ἀνοίξουν; Δὲν μπορῶ νὰ σᾶς τὸ πῶ. Θὰ χτυπήσῃ σάλπιγγα μεγάλη, τῆς Ἀποκαλύψεως, ποὺ θὰ κάνῃ νὰ σείωνται τὰ βουνὰ καὶ τὰ λαγκάδια, καὶ τότε ὅλοι πιὰ θὰ αἰσθανθοῦμε τὸ μεγαλεῖο τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ ἐμεῖς, μέχρι τὴν ἡμέρα ἐκείνη, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νὰ λαλοῦμε, νὰ κατηχοῦμε, νὰ ἐλέγχουμε τὸ λαὸ ποὺ ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ τὸ Θεό.

Ἂς πάρουμε λοιπὸν τὸ σφουγγάρι καὶ ἂς σβήσουμε ἀπὸ τὸ μαυροπίνακα τῆς ζωῆς μας τ᾽ ἁμαρτήματά μας, ὥστε ἡ ἡμέρα αὐτὴ νὰ καθαρίσῃ. Γι᾽ αὐτὸ τούτη ἡ Δευτέρα λέγεται Καθαρά. Ἀλλὰ –ἀλλοίμονο– ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ λένε καὶ κάνουν σήμερα οἱ ἄνθρωποι συνεχίζοντας τὸ ὄργιο τῶν προηγουμένων ἡμερῶν τῶν Ἀπόκρεων, θά ᾽πρεπε ἡ ἡμέρα αὐτὴ νὰ λέγεται ὄχι καθαρὰ ἀλλὰ ἀκάθαρτος Δευτέρα.

Παρ᾽ ὅλα αὐτὰ ὑπάρχουν ἀκόμα, σ᾽ αὐτὸ τὸν κόσμο, ψυχὲς ποὺ πιστεύουν στὸ Θεὸ καὶ νιώθουν χρέος τους, τώρα τὸ βράδυ ποὺ χτυπᾷ ἡ καμπάνα, νὰ τρέξουν στὶς ἐκκλησιές, ὅπως ἄλλοι τρέχουν ἀλλοῦ…, καὶ οἱ λίγοι αὐτοὶ ν᾽ ἀκούσουν τὰ ὄμορφα τραγούδια, τὰ κατανυκτικὰ τροπάρια ποὺ μόνο ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ἔχει. Κ᾽ ἕνα ἀπὸ αὐτὰ εἶνε τὸ γνωστὸ σὲ ὅλη τὴν Ὀρθοδοξία (῾Ρωσία, Βουλγαρία, Σερβία, Ἀλβανία, Σινά καὶ ἀλλοῦ) «Κύριε τῶν δυνάμεων, μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ· ἄλλον γὰρ ἐκτός σου βοηθὸν ἐν θλίψεσιν οὐκ ἔχομεν. Κύριε τῶν δυνάμεων, ἐλέησον ἡμᾶς» (τροπ. Μ. Ἀποδ.).

● Ἡ μία ἑρμηνεία του εἶνε· Μεγαλοδύναμε, ποὺ ἐξουσιάζεις τὶς ἀγγελικὲς δυνάμεις, λυπήσου καὶ βοήθα μας· ἔλα μὲ τ᾽ ἀγγελικὰ τάγματα καὶ στάσου δίπλα μας, προστάτης καὶ σύμμαχος στὸν ἀγῶνα κατὰ ὁρατῶν καὶ ἀοράτων ἐχθρῶν· γιατὶ στὶς θλίψεις τοῦ βίου βοήθεια ἀπὸ ἄλλον ἐκτὸς ἀπὸ Σένα δὲν ἔχουμε.

Σᾶς παρακαλῶ ὅμως κάντε λίγη ὑπομονὴ νὰ δοῦμε καὶ τί ἄλλα νοήματα περιέχει. Γιατὶ τὸ «Κύριε τῶν δυνάμεων», εἶνε χρυσῆ λίρα κ᾽ εἶνε ἀνάγκη νὰ τὴν κάνουμε λιανά.

* * *

«Κύριε τῶν δυνάμεων». Σύ, ποὺ κυβερνᾷς τὶς δυνάμεις. Ποιές εἶνε οἱ δυνάμεις; Εἶνε ὁρατὲς καὶ ἀόρατες.

●Ποιές εἶνε οἱ ὁρατὲς δυνάμεις;

Ὁρατὴ δύναμι εἶνε ὁ ἀέρας ποὺ ὁ Θεὸς ἐφωδίασε τὴ Γῆ κ᾽ εἶνε ἀπαραίτητος γιὰ τὴ ζωή μας. Ὅπως τὸ ψάρι ἔξω ἀπ᾽τὸ νερὸ σπαρταρᾷ, ἔτσι κι ὁ ἄνθρωπος· ὅταν βγῇ ἀπὸ τὴν ἀτμόσφαιρα, πρέπει νά ᾽χῃ μαζί του μπουκάλες ὀξυγόνου γιὰ νὰ ζήσῃ. Ἀλλ᾽ αὐτὴ ἡ μεγάλη δύναμις, ὅταν κινηθῇ βιαίως καὶ βγῇ ἀπὸ τὰ ὅριά της, μπορεῖ ἀπὸ εὐλογία νὰ γίνῃ κατάρα. Ἔγραφε ἡ ἐφημερίδα, ὅτι στὰ Χανιὰ μιὰ θύελλα σήκωσε κύματα μεγάλα καὶ σάρωσε τὰ πάντα στὴν παραλία· παρέσυρε αὐτοκίνητα, ξερρίζωσε δέντρα, ἔπνιξε ναῦτες, ἔκοψε ἄγκυρες, ἔκανε καμπάνες χτυποῦν δίχως χέρι νεωκόρου. Ἄλλοτε πάλι ὁ ἀέρας αὐτὸς γίνεται καυστικὸς «λίβας, ποὺ καίειτὰ σπαρτά» (στρατ. ἐμβατ.) κι ἀλλοίμονο στὰ περιβόλια. Ἄλλοτε ὁ ἀέρας μολύνεται ἀπὸ ἀναθυμιάσεις καὶ μικρόβια. καὶ τότε οἱ ἄνθρωποι πεθαίνουν σὰν τὶς μῦγες.

«Κύριε τῶν δυνάμεων», δῶσε τὸ ἀεράκι νὰ πνέῃ δροσερό, ν᾽ ἀνοίγουν οἱ ἀμυγδαλιές, νὰ γεμίζουν οἱ ἐλιές, νὰ μεστώνουν τὰ στάχυα. Δῶσε μας τὸ ἀεράκι νὰ πνέῃ πάντα δροσερό, νὰ εἶνε πάντα ὑγιεινό, γιὰ νὰ σὲ δοξάζουμε ἡμέρα καὶ νύχτα.

Ἄλλη δύναμις εἶνε τὸ νερό. Ἂν θερμάνῃς νερό, γίνεται ὑδρατμός καὶ κινεῖ ἐργοστάσια καὶ ὑπερωκεάνια. Στὸ ποταμάκι τρέχουν τὸ ἐλάφι καὶ ἡ ἀρκούδα, τὰ ἥμερα καὶ ἄγρια
ζῷα· τὸ παιδί, ἡ γυναίκα, ὁ ἄντρας· ὁ διαβάτης καὶ ὁ στρατιώτης πίνουν καὶ ζωογονοῦνται· ἡ νοικοκυρὰ πλένει τὶς βελέντζες, ὁ κηπουρὸς παίρνει καὶ ποτίζει τὰ περιβόλια του· μ᾽ αὐτὸ ἀρδεύονται κτήματα καὶ σιτοβολῶνες, κινοῦνται κυλινδρόμυλοι καὶ ὑδροηλεκτρικὰ ἐργοστάσια. Ναί, ἀλλὰ τὸ νεράκι γίνεται καὶ κατὰρα καὶ ὀργὴ Θεοῦ ὅταν φουσκώσῃ καὶ πλημμυρήσῃ. Κάθησα κάποτε περιοδεύοντας σ᾽ ἕνα χωριὸ κοντὰ στὸν Ἀξιὸ ποταμό καὶ μὲ ξύπνησαν τὴ νύχτα· –Παπούλη, σήκω, μουγκρίζει! –Ποιός μουγκρίζει; λέω. –Ὁ ποταμός, μοῦ λέει, σὰν χίλια θεριά… Καὶ νὰ τρέχουν οἱ ἄνθρωποι, νὰ φύγουν μακριά, γιατὶ τὸ ποτάμι πνίγει κόσμο, γκρεμίζει γέφυρες, προξενεῖ μεγάλες καταστροφές.

«Κύριε τῶν δυνάμεων», σ᾽ εὐχαριστοῦμε γιὰ τὸ νεράκι. Σὲ παρακαλοῦμε, κάνε το νὰ τρέχῃ πάντα ἤρεμα, δροσερὸ καὶ κρυστάλλινο· μὴν τ᾽ ἀφήσῃς νὰ μᾶς πνίξῃ.

Ἄλλη δύναμις εἶνε ὁ ἥλιος. Ποιός μπορεῖ νὰ ζήσῃ χωρὶς αὐτόν; Φυτὰ καὶ δέντρα ζητοῦν τὶς ἀκτῖνες του γιὰ νὰ καρπίσουν. Βλέπεις καὶ τὸ γέρο νὰ περιμένῃ πότε νὰ ζεστάνῃ ἡ μέρα, νὰ πάρῃ τὴν καρέκλα καὶ νὰ καθήσῃ στὴ λιακάδα, νὰ ζωντανέψουν τὰ μουδιασμένα μέλη του. Μπορεῖ ὅμως ὁ ἥλιος νὰ γίνῃ καὶ αἰτία καταστροφῆς – πότε· ἂν ἡ θερμοκρασία του ὑψωθῇ παραπάνω, ἢ πέσῃ παρακάτω· ἂν ὑψωθῇ θὰ γίνουμε κάρβουνο, ἂν πέσῃ θὰ γίνουμε ψυγεῖο. Βλέποντες λοιπὸν τὴ δύναμι τοῦ ἥλιου, πέφτουμε στὰ γόνατα·

«Κύριε τῶν δυνάμεων», κάνε τὸν ἥλιο νὰ μὴ μᾶς καίῃ, ἀλλὰ πάντα νὰ μᾶς ζεσταίνῃ, νὰ μᾶς ζωογονῇ, νὰ μᾶς φωτίζῃ.

●Αὐτὰ εἶνε μερικὰ ἀπὸ τὰ ὁρατά. Ποιές εἶνε τώρα οἱ ἀόρατες δυνάμεις; Ἐμένα ῥωτᾶτε; Τί μυστήρια ἔκρυψε ὁ Πλάστης μας στὰ κτίσματά του! Ἐγὼ ἀπορῶ πῶς ὑπάρχουν ἄπιστοι.

Μία ἀπὸ τὶς ἀόρατες δύναμεις εἶνε π.χ. ὁ ἠλεκτρισμός. Τί εἶνε ἠλεκτρισμός; Δύσκολη ἡ ἀπάντησι. ῾Ροὴ ἠλεκτρονίων, εἶπαν· ἕνα ῥευστὸ ἀόρατο, μιὰ ἰδιότητα ποὺ ὑπάρχει μέσα στὰ διάφορα σώματα. Ἄντε ἐσὺ νὰ τὸ πιάσῃς!

Ἄλλη ἀόρατη δύναμι εἶνε ὁ μαγνητισμός. Τί εἶνε μαγνητισμός; Ἡ ἑλκτικὴ δύναμις τοῦ μαγνήτη, λέει τὸ λεξικό. Λέμε λέξεις, ἀλλὰ τὸ μυστήριο δὲν ἐξηγεῖται, στὴν οὐσία δὲν μπαίνουμε. Ὅπως καὶ ἡ ἑπόμενη μυστηριώδης δύναμι·.

Ἡ ἕλξις. Ὅπως τὰ παιδιὰ σὲ γιορτὲς κρατοῦν στὸ χέρι τους 10-15 μπαλλόνια, ἔτσι ὁ Θεὸς κρατάει ἑκατομμύρια ὄγκους οὐρανίων σωμάτων, τὸν ἕνα κοντὰ στὸν ἄλλο. Πῶς τοὺς κρατάει; Μὲ μιὰ ἀόρατη κλωστή· τὴν ἕλξι. Καὶ τί εἶνε γήινη ἕλξι; Μυστήριο. Τὸ ὑποθετικὸ αἴτιο, λέει τὸ λεξικό, ποὺ κάνειτὴ μαγνητικὴ βελόνα νὰ στρέφεται πρὸς βορρᾶν.

Ὦ Θεέ μου! σὺ ποὺ κυβερνᾷς τὰ ἄστρα καὶτὰ κρατᾷς τὸ ἕνα μὲ τὸ ἄλλο μὲ τὴν παγκόσμια ἕλξι, σὺ ποὺ ἔβαλες μέσα στὰ διάφορα ὄντα δυνάμεις τεράστιες, ὥστε ἀπὸ ἕνα ἄτομο –δὲν εἶνε ἡ μεγαλύτερη ἀνακάλυψις· θὰ γίνουν κι ἄλλες–, ἀπὸ ἕνα πετραδάκι, τὸ ὀρυκτὸ ποὺ λέγεται οὐράνιο, νὰ ξεπηδοῦν τεράστιες φλόγες· σύ, Θεέ μου, ποὺ ἔβαλες τὶς δυνάμεις μέσα στὸν Πόλο, φώτισέ μας κυβέρνησε, χαλιναγώγησε τὶς δυνάμεις αὐτές.

●Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὰ ποὺ εἶπα, ὑπάρχει καὶ μία ἄλλη δέσμη δυνάμεων· εἶνε τὰ συγκροτήματα τῶν κρατῶν. Λέμε καμμιὰ φορὰ γιὰ ἐμᾶς· «Ἡ Ἑλλάδα εἶνε δύναμι σταθερότητος στὰ Βαλκάνια». Ἀλλὰ τί εἴμαστε μπροστὰ στὴ ῾Ρωσία καὶ στὴν Ἀμερική, πού ᾽νε κολοσσοί; Μεγάλες δυνάμεις, τὶς λέει ὁ κόσμος. Μεγάλη ἡ ῾Ρωσία, μεγάλη ἡ Ἀμερική, μεγάλη ἦταν, εἶνε; –δὲν ξέρω– ἡ Ἀγγλία, μεγάλη δύναμις εἶνε ἡ Κίνα, μεγάλη
δύναμις εἶνε κάτω ἡ Ἰνδία· καὶ ὑπερηφανεύονται, καυχῶνται.

Ἤμουν νέος ὄταν ἄκουγα νὰ λένε τὰ ῥαδιόφωνα τῆς ῾Ρώμης· «Ἑλλάδα, κάτσε φρόνιμα! ἔχω τόσα ἀεροπλάνα, ποὺ θὰ σκιάσω τὸν ἥλιο σου». Ὑπερηφανεύονταν γιὰ τὴ δύναμί τους. Τὸ παθαίνουν ὅμως συχνὰ σὰν τὸ Γολιάθ· βρίσκεται ἕνας Δαυΐδ, μὲ μιὰ σφεντόνα καὶ πέντε πέτρες, καὶ τοὺς ῥίχνει κάτω· βλέπεις ἔθνη μεγάλα, κολοσσούς, ποὺ διαθέτουν ὅπλα καὶ πυρηνικά, νὰ ἐξαφανίζωνται, νὰ γίνωνται στάχτη. Ὅποιος πάει κόντρα μὲ τὸ Θεό, θὰ γίνῃ στάχτη.

«Κύριε τῶν δυνάμεων», σὺ ποὺ κυβερνᾷς τὰ στοιχεῖα τῆς φύσεως, τὰ ἄστρα, τὴ Γῆ, τὴν ἄμμο, τὴ θάλασσα, τοὺς ὠκεανούς, σὺ ποὺ κυβερνᾷς τὰ ἔθνη καὶ τοὺς λαούς, σὺ εἶσαι ὁ παντοκράτωρ, ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεός, σὺ «μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ».

* * *

Μὲ τὸ τροπάριο «Κύριε τῶν δυνάμεων…», ἀδελφοί μου, ξεχωρίζουμε ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες. Αὐτοὶ δὲν λάτρευαν τὸν ἀληθινὸ Θεό, λάτρευαν τὶς φυσικὲς δυνάμεις, ὁρατὲς καὶ ἀόρατες. Θεός, λέγανε, εἶνε ἡ θάλασσα ποὺ μουγκρίζει, τὰ ποτάμια, οἱ λίμνες, οἱ κεραυνοί, ὁ ἥλιος, ὅλα τὰ μυστήρια τῆς φύσεως. Ὄχι, λέμε ἐμεῖς, δὲν εἶνε θεὸς ἡ θάλασσα, δὲν εἶνε θεὸς οἱ λίμνες, οἱ κεραυνοί, οἱ σεισμοί, τίποτα ἀπ᾽ αὐτά. Παραπάνω ἀπὸ τὶς δυνάμεις, τὶς ὁρατὲς καὶ ἀόρατες, εἶνε ὁ Παντοκράτωρ Κύριος, καὶ πάντοτε βασιλεύει καὶ κυβερνᾷ τὰ ἄτομα καὶ τὰ ἔθνη.

«Κύριε τῶν δυνάμεων, μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ»· Θεέ μου, ἔλα μαζί μας· ἔλα στὸ σπίτι μας, στὸ κράτος μας, στὶς οἰκογένειές μας, στὸ στρατό, στὰ δικαστήρια, στοὺς δημοσίους ὑπαλλήλους, στὰ παλάτια μας. Ἔλα μαζί μας, «μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ», γιατί, ἂν εἶσαι μαζί μας, «γνῶτε, ἔθνη, καὶ ἡττᾶσθαι, ὅτι μεθ᾽ ἡμῶν ὁ Θεός» (Ἠσ. 8,9,8. Μ. Ἀπόδ.). Ναί, ἀδελφοί μου, αὐτὴ εἶνε ἡ δύναμις τοῦ μεγάλου Θεοῦ μας. Σ᾽ αὐτὸν καταφεύγουμε. Δυστυχῶς ὅμως ὄχι ὅλοι.

Δὲν καταφεύγουν ὅλοι στὸ Θεό. Βέβαια· τώρα ποὺ ὑπάρχει παραδάκι, ποὺ τὸ πορτοφόλι εἶνε γεμᾶτο, τώρα πού ᾽χει γυναῖκα ὄμορφη καὶ παιδάκια ἀγγελούδια, τώρα ποὺ πάει καλὰ τὸ ἐμπόριό του καὶ ὁ μπεζαχτᾶς στάζει κάθε βράδυ λίρες, τώρα ποὺ ἡ πατρίδα εἶνε ἥσυχη καὶ τὰ φανταράκια φυλᾶνε τὰ σύνορα, αὐτὸς ὁ κύριος ὀργιάζει τὶς νύχτες καὶ δὲν πάει στὴν ἐκκλησιά. Ἀλλὰ «ῥόδα εἶνε καὶ θὰ γυρίσῃ». Ὅταν ἀδειάσῃ τὸ πορτοφόλι καὶ δῇ ὅτι δὲν τοῦ ἔμεινε δραχμή, ὅταν ἡ γυναίκα του πεθάνῃ, ὅταν τὸ καλύτερο παιδί του σκοτωθῇ, ὅταν οἱ ἐπιχειρήσεις του κλείσουν, ὅταν τὰ χαρτονομίσματα ποὺ χαϊδεύει γίνουν πλατανόφυλλα (ὅπως ἔγινε στὶς ἡμέρες μας κ᾽ ἕνα πλατανόφυλλο εἶχε μεγαλύτερη ἀξία ἀπὸ τὸ χαρτονόμισμα), ὅταν πέσῃ στὸ κρεβάτι καὶ ὁ γιατρὸς τοῦ δείξῃ ὅτι κάποιος καρκίνος φωλιάζει στὰ στήθη του, ὅταν βογγάῃ τὸ σῶμα του, ὅταν σείεται ἡ γῆ καὶ γκρεμίζῃ πολυκατοικίες, ἔ τότε ὅλοι πιὰ λένε· «Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε…», «Κύριε τῶν δυνάμεων…».

Δὲν μπορεῖ νὰ σταθῇ ἄνθρωπος χωρὶς τὴ θρησκεία. Πι- στεύσατέ με. Θὰ δουλέψω νὰ κάνω τὴ θρησκεία πάθος, νὰ γίνῃ πάθος ἱερό. Ὅπως ὑπάρχει πάθος γιὰ κρασί, γιὰ χαρτοπαίγνιο, γιὰ κινηματογράφο, ἔτσι νὰ κάνουμε πάθος τὴ θρησκεία.

Κάθε βράδυ τὸ πουλάκι, προτοῦ νὰ κοιμηθῇ, ψάλλει, προσεύχεται· Θεέ μου, σ᾽ εὐχαριστῶ ποὺ μὲ φύλαξες ὅλη τὴν ἡμέρα. Ὁ ἄνθρωπος πάει τὸ βράδυ καὶ ξαπλώνει σὰν τὸ ζῷο, χειρότερα ἀπὸ τὸ ζῷο, καὶ μιὰ προσευχὴ δὲν λέει. Μανάδες, ἔχετε εὐθύνη· μάθετε τὰ παιδιά σας νὰ προσεύχωνται, νὰ λένε τὸ «Κύριε τῶν δυνάμεων…».

Ἄντρες γυναῖκες παιδιά, ἂς πέσουμε στὰ γόνατα, ἂς γίνουμε πάλι λαὸς θρησκευτικός, διότι ἀνέκαθεν οἱ Ἕλληνες ἦταν θρησκευτικοὶ καὶ πρὸ παντὸς οἱ Μακεδόνες. Ἂς πιστέψουμε στὸ Θεό, νὰ αἰσθανθοῦμε χαρὰ καὶ ἀγαλλίασι. Ἀκούγοντας τὸ «Κύριε τῶν δυνάμεων…» ἂς γονατίσουμε ὅλοι νὰ παρακαλέσουμε τὸ Θεὸ γιὰ τὸν τόπο μας, γιὰ τὰ σύνορά μας, γιὰ τὰ παιδιά μας, γιὰ τοὺς ἄρχοντές μας, γιὰ ὅλη τὴν πατρίδα μας, γιὰ τὶς οἰκογένειές μας. Ἄγγελος Κυρίου νὰ σκεπάζῃ ἐμᾶς μὲ τὰ λευκά του φτερά, ὥστε ὅλοι καὶ σὲ ἡμέρες χαρᾶς νὰ λέμε «Κύριε τῶν δυνάμεων, μεθ᾽ ἡμῶν γενοῦ· ἄλλον γὰρ ἐκτός σου βοηθὸν ἐν θλίψεσιν οὐκ ἔχομεν. Κύριε τῶν δυνάμεων, ἐλέησον ἡμᾶς».

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος