Β’ Κυριακή Νηστειών. του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά

 Posted on 15 Μαρτίου, 2025

Εν Κυθήροις τη 15η Μαρτίου 2025
Αρχ. Παύλου Δημητρακοπούλου
Θεολόγου- συγγραφέως
Ι. Μ. Κυθήρων και Αντικυθήρων

Η σημερινή Κυριακή, αγαπητοί μου αδελφοί, είναι η Β΄ Κυριακή των Νηστειών, ημέρα κατά την οποία η αγία μας Εκκλησία προβάλλει και τιμά την μνήμη ενός μεγάλου και κορυφαίου Πατρός της Εκκλησίας μας, του εν αγίοις πατρός ημών Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά, του κήρυκος της Χάριτος και του θεατού του ακτίστου φωτός. Στη συνείδηση της Εκκλησίας μας θεωρείται ως εφάμιλλος και ισάξιος των αγίων μεγάλων Πατέρων και ιεραρχών, Βασιλείου, Γρηγορίου και Χρυσοστόμου, γι’ αυτό και εορτάζεται η μνήμη του δύο φορές το χρόνο, στις 14 Νοεμβρίου, ημέρα της κοιμήσεώς του και σήμερα.

Δεν είναι δε καθόλου τυχαίο το γεγονός, ότι η Εκκλησία μας τοποθέτησε τη μνήμη του την Β΄ Κυριακή των Νηστειών, αμέσως δηλαδή μετά την Κυριακή της Ορθοδοξίας. Το έκανε αυτό, διότι η σημερινή ημέρα, μπορούμε να πούμε, είναι μια δεύτερη Κυριακή της Ορθοδοξίας. Την προηγούμενη Κυριακή εορτάσαμε το θρίαμβο της Ορθοδοξίας εναντίον της εικονομαχίας και γενικότερα εναντίον όλων των αιρέσεων. Σήμερα ειδικότερα εορτάζουμε, στο πρόσωπο του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, το θρίαμβο της Ορθοδοξίας εναντίον μιάς μεγάλης και φοβερής αιρέσεως, της αιρέσεως του Παπισμού, μιάς αιρέσεως που συνεχίζει εδώ και χίλια χρόνια μέχρι σήμερα, να πολεμά την Εκκλησία με πολλούς και δόλιους τρόπους και αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή της Ορθοδοξίας. Θεωρείται δε ο άγιος ως ένας από τους μεγαλύτερους πολεμίους αυτής της αιρέσεως, διότι με τα συγγράματά του, τους αντιπαπικούς του αγώνες και με τη συγκρότηση των αγίων Συνόδων του 1341, 1347 και 1351, που όλες μαζί αποτελούν την ενάτη Οικουμενική Σύνοδο της Εκκλησίας μας, ήλεγξε σφοδρότατα στο πρόσωπο του Βαρλαάμ και των ομοφρόνων του τον Παπισμό και ανέτρεψε τις αιρετικές διδασκαλίες, που είχε αναπτύξει μέχρι την εποχή του.

Ο Άγιος Γρηγόριος κατάφερε να συνενώσει στη Θεολογία και το έργο του όλη την προηγούμενη πατερική Παράδοση των 14 αιώνων της Ορθοδοξίας μας και να καταστεί, σύμφωνα με τον βιογράφο του, «πράξεως όργανον» και «θεωρίας ακρότης». Πιο συγκεκριμένα κατάφερε να «αποδείξει» ότι ο Θεός είναι δυνατόν να προσεγγιστή, όχι με την ανθρώπινη λογική, αλλά με την αγιοπνευματική μέθοδο της ασκήσεως, διά της οποίας καθαίρεται η ψυχή. Δίδασκε, όπως και οι προ αυτού Ορθόδοξοι Πατέρες, ότι την μεν ουσία του Θεού κανείς δεν μπορεί να γνωρίσει και να έλθει σε κοινωνία μ’ αυτήν, είναι όμως δυνατόν ο άνθρωπος να γνωρίσει τον Θεό και να έλθει σε κοινωνία μ’ Αυτόν δια των ακτίστων ενεργειών Του. Αντίθετα ο κυριώτερος αντίπαλος του αγίου, ο εκ Καλαβρίας Βαρλαάμ, προσπαθούσε να προσεγγίσει το πρόβλημα της γνώσεως του Θεού μέσα από την φιλοσοφική λογική σκέψη και την επιστήμη. Γι’ αυτό και αδυνατούσε να διακρίνει μεταξύ της ακατάληπτης θείας ουσίας και των μεθεκτών θείων ενεργειών, που αποτελούσε βασική διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου και όλων των αγίων Πατέρων. Όπως δηλαδή δεν μπορούμε να αντικρύσωμε τον αισθητό ήλιο με τα μάτια μας, διότι, εάν τον κοιτάξωμε κατάματα, θα τυφλωθούμε, μπορούμε όμως να αισθανθούμε την ενέργειά του από την ακτινοβολία του, έτσι συμβαίνει και με τον νοητό Ήλιο, τον Θεόν. Δεν μπορούμε να τον δούμε και να τον γνωρίσουμε κατά την ουσία του, είναι όμως δυνατόν να νοιώσουμε τις θείες Του ενέργειες και να ζωοποιηθούμε από αυτές.

Αυτό συνέβη στους μαθητές του Κυρίου κατά την Μεταμόρφωση. Είχαν αξιωθεί, με την Χάρη του Θεού, να δουν και να βιώσουν την εμπειρία του θείου και ακτίστου φωτός. Ήταν μάλιστα τόσο ισχυρή η θεία ακτινοβολία, ώστε έπεσαν κάτω από την λάμψη της. Σύμφωνα με τη διδασκαλία του αγίου, εκείνο που μπόρεσαν να δουν οι απλοί και αγράμματοι μαθητές του Κυρίου, μπορεί να το βιώσει ασφαλώς και ο κάθε πιστός, ακόμη και ο λιγότερο μορφωμένος, διότι για να βιώσει κανείς την θεία ενέργεια δεν απαιτείται η ανθρώπινη επιστημονική γνώση, αλλά η πρακτική άσκηση. Διά της ασκήσεως καθαίρεται η ψυχή από τα πάθη, που αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για να φθάσει στη συνέχεια στο θείο φωτισμό και στη θέωση. Αυτή την αλήθεια επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο Κύριος, ο οποίος μακάρισε όχι τους επιστήμονες, αλλά τους «καθαρούς τη καρδία», σύμφωνα με τον λόγο του: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία, ότι αυτοί τον Κύριον όψονται». Η «θεοπτία», για την οποία κάνει λόγο εδώ ο Κύριος, δεν είναι η θέα της ουσίας του Θεού, αλλά η θέα του θείου φωτός, η εμπειρία των φωτιστικών ακτίστων ενεργειών του Θεού.

Ένα από τα μεγαλύτερα και φοβερότερα πάθη, από τα οποία καλείται ο πιστός να απαλλαγεί διά της ασκήσεως είναι το πάθος της υπερηφάνειας και ιδίως της υπερηφάνειας του νοός. Πράγματι, ο νούς του ανθρώπου δύσκολα ταπεινώνεται, δύσκολα υποτάσσεται στο θέλημα του Θεού, δύσκολα μπορεί να αποδεχθεί ό,τι είναι πέρα και πάνω από τη λογική. Ο νούς θέλει όλα να τα κρίνει και όλα να τα αξιολογεί με τη δική του δύναμη και με την δική του γνώση. Όταν μάλιστα διαθέτει επιστημονική και φιλοσοφική γνώση, τότε το έργο της καθάρσεως του νου από την υπερηφάνεια γίνεται ακόμη πιο δύσκολο. Και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τις περισσότερες φορές το μεγαλύτερο εμπόδιο για την σωτηρία του ανθρώπου είναι η υπερηφάνεια του νοός. Ο επηρμένος νους είναι αδύνατον να πιστεύσει αληθινά στο Χριστό, επειδή ακριβώς η πίστις απαιτεί την υπέρβαση της λογικής. Όπως αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος σε μιά ομιλία του, ο επηρμένος νούς, επειδή θέλει να εξουσιάζει τα πάντα και να μην εξουσιάζεται από κανένα, δεν πείθεται να κατέλθει στην «βασιλική κάθοδο», δηλαδή στην κάθοδο προς την καρδιά, όπου μέσω της νοεράς προσευχής μπορεί να φωτιστεί και στην συνέχεια να έρθει σε κοινωνία με τον Θεό.

Αυτή την υπερηφάνεια του νοός συναντούμε στους Γραμματείς και Φαρισαίους της ευαγγελικής περικοπής, που ακούσαμε προηγουμένως. Οι Γραμματείς και Φαρισαίοι μόλις άκουσαν τον Κύριο να συγχωρεί τις αμαρτίες του παραλυτικού, εξοργίσθηκαν και άρχισαν να διαλογίζονται μέσα τους: «τις δύναται αφιέναι αμαρτίας ει μη εις ο Θεός;». Ως άριστοι θεολόγοι της εποχής εκείνης γνώριζαν πολύ καλά, ότι μόνον ο Θεός μπορεί να συγχωρεί αμαρτίες και πολύ σωστά. Γνώριζαν από την Παλαιά Διαθήκη ότι μόνον ο Θεός είναι «ο ετάζων νεφρούς και καρδίας». Φουσκωμένοι όμως από την υπερηφάνεια του νοός των και από τις θεολογικές γνώσεις των, δεν δέχθηκαν να πιστεύσουν στον Χριστό, παρ’ όλο που διαπίστωσαν ότι ο Χριστός όχι μόνο γνωρίζει τους κρυφούς διαλογισμούς των, αλλά έχει και τη δύναμη να θεραπεύσει με ένα του λόγο τον παράλυτο. Και ενώ συνεχώς έβλεπαν θαύματα από τον Κύριο, εν τούτοις ηρνούντο πεισματικά να τον παραδεχθούν ως Θεόν, επικαλούμενοι άλλοτε τις Γραφές, άλλοτε τις τυπικές διατάξεις του νόμου και άλλοτε την λογική τους.

Το αντίθετο βλέπουμε στους τέσσερις απλοϊκούς εκείνους ανθρώπους, που άνοιξαν τη στέγη του σπιτιού, για να φέρουν τον παράλυτο μπροστά στο Χριστό. Οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν θεολογικές γνώσεις, είχαν όμως πίστη. Και αυτή την πίστη τους βράβευσε ο Χριστός. Το ζήτημα είναι: Εμείς άραγε διαθέτομε την πίστη και την θέληση των τεσσάρων, που έφεραν τον παραλυτικό; Ή μήπως και εμείς πάσχομε από την υπερηφάνεια του νοός, από την οποία έπασχαν οι Φαρισαίοι και δεν πειθώμαστε να πιστεύσουμε, ακόμη και όταν βλέπουμε θαυμαστά σημεία;

Ο άγιος Γρηγόριος, ερμηνεύοντας το παρά πάνω θαύμα της θεραπείας του παραλυτικού, αναφέρει ακόμη κάτι πολύ σημαντικό. Λέει ότι όπως οι τέσσερις άνθρωποι άνοιξαν τη στέγη του σπιτιού, έτσι και εμείς είναι ανάγκη να ανοίξουμε κάποια άλλη στέγη, τη στέγη του νοός μας. Το άνοιγμα της στέγης αυτής είναι η κάθαρσή του από το «χώμα» και από τις «λάσπες» της υπερηφανείας. Χωρίς την κάθαρση αυτή δεν μπορούμε να επιτύχουμε την καθολική αναγέννησή μας.

Στην περίοδο της αγίας και μεγάλης Τεσσαρακοστής που διανύουμε, αγαπητοί μου αδελφοί, η αγία μας Εκκλησία μας προτρέπει να αγωνιστούμε να καθαρίσουμε την ψυχή μας από τα πάθη διά μέσου της ασκήσεως, για την οποία κάναμε λόγο προηγουμένως. Ιδιαιτέρως ας λάβουμε υπ’ όψη μας, όσα μας διδάσκει ο σήμερα εορταζόμενος άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σχετικά με το φοβερό πάθος της υπερηφάνειας του νοός, αλλά και με τον τρόπο της θεραπείας του. Πράγμα το οποίο εύχομαι να γίνει σε όλους μας με τη Χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίους μας Ιησού Χριστού, τις πρεσβείες του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και όλων των αγίων. Αμήν.